De blinde vlek van Rutger Bregman

In De Correspondent van 23 en 24 december stelt Rutger Bregman de trend naar meer autoritaire leiders en verzakende elites en politici aan de kaak. In vlammend proza beschrijft hij veel van wat er mis,  vies en voos is aan de huidige wereld. Het recept daartegen? Hou je goed vast. We hebben een nieuw soort ambitie nodig, die niet om status, geld of roem draait, maar om integriteit, moed en publieke dienstbaarheid. Morele ambitie.

Maar alle hoogdravendheid op een stokje: hoe geef je dit politiek handen en voeten? Hier dus geen aanknopingspunt voor. Zelfs geen kleintje. Lees dat zelf maar.

Van mij mag je best gebrek aan moreel gevoel en dienstbaarheid aan de publieke zaak aan de kaak stellen. En als je dat meeslepend doet, zoals Rutger: des te beter. Maar dan moet je de broodnodige politieke dimensie niet overslaan. Rutger maakt wel wat kritische opmerkingen vuil aan tekortkomingen van links. Deels zijn die nog terecht ook. Deels ook niet.

Hij heeft echter geen oog voor, bijvoorbeeld, een van de voornaamste vernieuwingen die van links komt, die ik kort zal aanduiden met ‘organizing’. Het komt neer op mensen van onderaf organiseren en vanaf moment 1 zelf taken en verantwoordelijkheden te geven omdat ze dat zelf willen en kunnen. Het is een succesvolle methode die in de VS is uitgedacht, en eigenlijk al vrij lang in ons land navolging krijgt. De laatste tijd neemt dit grotere vormen aan in onder andere de klimaatbeweging en de vakbeweging.

De FNV deed de eerste oriënterende stappen in die richting  in de latere jaren ‘90. Na veel pionieren waren de schoonmaakstakingen van 2012 er een uitvloeisel van. Dank zij dit activerende vakbondswerk melden zich de laatste jaren weer duidelijk meer mensen als lid aan. En het is bekend alom: de FNV roert nogal de trom. In de VS is het de wijze van organiseren die de meeste mensen op de been brengt tegen Trump en trawanten. Mamdani, in New York, heeft er ook veel aan te danken. Deze aanpak heeft toekomst, maar je moet er wel oog voor hebben.

Zo niet Rutger. Uitbuitingsverhoudingen? Een paar druppeltjes morele ambitie, en hoppa! Nou ja, een paar emmers vol dan, en dan van je hoppa hoppa! Sorry, maar zo werkt het niet. Voor alles wat Rutger terecht aanklaagt zullen elites van onderaf bij de les moeten worden gehouden. Dan zijn progressieve politici en allerlei andere uitblinkers mooi meegenomen, maar zonder kritische steun van onderaf zullen ze niet ver komen. Bestuurders en zo zullen altijd weer afdwalen als er geen actieve sociale bewegingen zijn om rode lijnen te trekken. Als je dit niet wil zien en daar geen conclusies uit wil trekken, zul je altijd vatbaar blijven voor nieuwe grillen. Waarvan akte.

Toen De Correspondent als medium begon was Rutger een van de schrijvers die me er het meest aansprak. Hij blonk creatief uit door telkens vanuit nieuwe invalshoeken te schrijven over hoe de mens tot veel meer positiefs in staat is dan we gewend zijn te denken. Zijn boek dat de meeste mensen deugen vind ik er nog steeds een prachtige vrucht van. In gesprekken verdedig ik de strekking ervan graag.

Maar hij dwaalde af en ging rommelen met effectief altruïsme en zo. Daar leverde ik destijds ook al kritiek op. En nu dwaalt hij verder en maakt eigenlijk de cirkel van zijn intellectuele roepingstocht volledig rond. Van zoon van een dominee die verheven moraliteit thuis met de paplepel ingegoten zal hebben gekregen, via een heel creatieve periode die echter in “freischwebende Intelligenz” bleef hangen, nu belanden bij appelleren tot een moreel reveil. En dan ook nog eens met de blik gericht op elites in plaats van op de bewegingen van onderaf. Jammer. Maar het is wèl een keuze.