De 'Bittersweet Symphony' van de wereldmarkt

Nadat de storm die uitbrak met de kredietcrisis in 2008 was gaan liggen – mede door noodhulp van overheden om het financiële systeem overeind te houden – was het tijd voor structurele hervormingen om economieën minder kwetsbaar te maken en groei duurzaam aan te zwengelen. Het werd duidelijk dat de wereldeconomie alleen behoed kan worden voor een volgende Grote Recessie of zelfs Grote Depressie als structurele hervormingen doorgang vinden. Politici hebben dan ook de mond vol van grootse maatregelen die ze willen nemen. Is vijf jaar na het uitbreken van de kredietcrisis met verve de hervormingsweg ingeslagen? Of zijn de woorden van The Verve’s Bitter Sweet Symphony van toepassing?

“I can’t change my mold. No, no, no, no, no.”

Marktslaven Een ander zinsnede uit de monsterhit is:

“”Cause it’s a bittersweet symphony, this life.Try to make ends meet. You’re a slave to money then you die.”

Landen zijn dan misschien geen slaaf van de financiële markten, maar markten bepaalden wel in zeer grote mate wanneer politici tot actie overgingen. Dreigden oplopende rentes de economie te verlammen, dan gingen leiders opeens over tot snelle actie. Dutten de markten in – weerspiegeld in dalende rentes – dan trokken politici de schoenen uit en legden zij de voeten op tafel. Financiële markten kunnen discipline afdwingen; zonder de marktgesel lijken maar weinig politici bereid tot hervormen. Vooral omdat maatregelen die markten willen zien, meestal weinig populair zijn bij kiezers.

De hoop van economen en markten is dat de komende tijd spijkers met hervormingskoppen worden geslagen in de VS, Europa, Japan en China. In de VS moet een commissie van Democraten en Republikeinen voor 13 december met een voorstel komen voor een begroting. Een maand daarna loopt de nieuwe deadline voor het bereiken van een tijdelijke begroting af. Als politici niet tot een vergelijk komen, dreigt een nieuwe ‘shutdown’. Ook zal zonder overeenkomt de ‘sequester’ nieuwe pijnlijke bezuinigingen afdwingen. Verder is er veel politieke onzekerheid door de puinhoop rond de invoering van Obamacare. Ondanks positieve werkgelegenheidscijfers, hebben de VS nog geen vaste grond onder de voeten. De politiek is de komende weken tot maanden aan zet en kan nog voor veel onrust zorgen.

Wankel Europa In Europa moeten de komende weken belangrijke besluiten worden genomen over de bankenunie die volgend jaar van start moet gaan, als de ECB na stress tests en ‘asset reviews’ het toezicht op de grootste Europese banken op zich neemt. Eind december vindt een Europese top plaats waarop regeringsleiders een deal moeten sluiten, want de ECB wil niet van start zonder een adequaat vangnet dat sterk genoeg is om te voorkomen dat een (dreigend) faillissement van een bank meteen in een bankencrisis uitmondt.

Het wordt kort dag: in mei zijn Europese verkiezingen. Het verkiezingscircus is al gestart. In de aanloop naar de stembusgang, willen politici geen gewaagde besluiten nemen.

Op nationaal niveau spelen politici met vuur. De ECB heeft hervormingstijd voor hen gekocht. In sommige landen is het nodige gebeurd – bijvoorbeeld in Spanje, Portugal en Griekenland – maar toch zijn die landen er nog lang niet. Bovendien heeft het belangrijkste zuidelijke land, Italië, nog maar weinig gedaan. Dit jaar krimpt de Italiaanse economie met 1,8%, stijgt de overheidsschuld boven 130% van het BNP en is de politieke situatie nog altijd riskant.

Later deze maand stemt de Senaat over het ontnemen van de Senaatszetel van Berlusconi en begin december treedt Matteo Renzi waarschijnlijk aan als nieuwe leider van de sociaal-democratische PD van premier Letta. Er gaan al stemmen op dat Renzi bereid is de huidige regering te laten vallen in de hoop dat de PD kan profiteren van de verdeeldheid binnen Berlusconi’s partij. Maar als de kieswet dan nog niet herschreven is, is een hernieuwde patstelling zeer waarschijnlijk.

Aziatische hervormingsdrift? In Azië zijn de verwachtingen hooggespannen voor Chinese hervormingen. Eerdere Derde Plenen – de afgelopen dagen vond de meest recente plaats – zijn traditioneel verbonden met grote veranderingen. Deze keer lieten machthebbers zelf doorschemeren dat ze met revolutionaire plannen zouden komen, maar de uitkomst is niet opzienbarend. Ondanks pro-hervormingsretoriek staat president Xi toch vooral voor suprematie van de Communistische Partij. En zelfs al zou Xi verrassen, dan nog kosten hervormingen jaren en moet hij het opnemen tegen de gevestigde belangen van sterke lokale overheden.

Waar het optimisme over China toenam, daar ebt het positivisme voor Japan langzaamaan weg. Premier Abe kende een vliegende start met sterk stijgende aandelenkoersen en aantrekkende groei. Maar markten willen nu dat hij doorpakt om de Japanse economie duurzaam uit het slop te halen, bijvoorbeeld via stimulering van arbeidsparticipatie door vrouwen en aanpak van de vastgeroeste verhoudingen tussen banken en ondernemingen. Vanaf de zomer ontstonden twijfels over de hervormings capaciteiten van Abe. Deze bedenkingen nemen allengs toe. Zeker nadat Abe zelf twijfels uitsprak.

Hervormingsmoeheid Ook al zijn arbeidsmarkthervormingen, structurele aanpassingen van de sociale zekerheid en andere ingrijpende maatregelen noodzakelijk in de VS, Europa, Japan en China, op dit moment staan de seinen niet op groen. Waarschijnlijk komen de VS hiermee weg, maar in Europa zijn oplopende spanningen onontkoombaar. China zal geen schokkende koerswijziging maken na het Derde Plenum.

In Japan spant het erom: als markten inderdaad het vertrouwen verliezen in Abe, dan krijgt de Nikkei flinke klappen en neemt het risico toe op een yen-crisis gezien de zorgwekkende staat van de overheidsfinanciën.

Een ding is zeker: de rol en aandacht van en voor centrale banken blijft de komende tijd groot, omdat zij bij gebrek aan daadkracht van politici de economieën moeten blijven oppompen.