Dankzij deze simpele leugen kon extreemrechts de macht grijpen

Iedereen kent wel die beroemde commercial van Apple uit 1984. Een massa volgzame mannen in grijs uniform, gemodelleerd naar de Britse skinheads, staart gebiologeerd naar een groot zwart-wit scherm waar hun leider - Big Brother - een toespraak houdt. Een jonge blonde atletische vrouw in een kleurrijk sportpakje stormt er op af met een enorme voorhamer, achternagezeten door de oproerpolitie. Ze slingert met de kracht van onverzettelijkheid de hamer door het scherm, de dictator wordt tot zwijgen gebracht en de tekst verschijnt: “Op 24 januari 1984 introduceert Apple Computer de Macintosh. En je zult zien waarom 1984 niet zal zijn als ‘1984’.

De Amerikaniste Sylvie Laurent opent haar in mei verschenen essay La Contre-révolution californienne (De Californische Contrarevolutie) met een beschrijving van de legendarische door Ridley Scott geregisseerde commercial. Ze constateert dat daarmee in het publieke debat een idee wordt geïnjecteerd dat bepalend zal zijn voor de omarming van de technologie. De computer wordt niet meer gezien als een machine van de onderdrukker maar als een instrument van de rebellen die juist de dictatuur bestrijden. Het opent het perspectief van de digitale revolutie die en masse omarmd wordt, eerst door jonge mannen daarna door de rest.

Hoe anders pakte dat uit… Laurent: “Veertig jaar later brengt een techmagnaat (Musk, fvj) tot twee keer toe de nazigroet, zweert de zakelijke elite van Silicon Valley trouw aan een extreemrechtse president met tirannieke ambities. (…). Onder hun gezag ontmantelt een leger van cyberhuurlingen de verzorgingsstaat en ontvouwt zich een heksenjacht op minderheden. De hedendaagse skinheads vereren de leider en zijn eigen Raspoetin die multimiljardair is. De woorden emancipatie, gelijkheid of rechtvaardigheid worden niet slechts verketterd, ze zijn gewoon echt verbannen.”

De extreme verrechtsing voltrekt zich over de hele wereld, aangejaagd vanuit Silicon Valley. Niemand begrijpt het want die tech-ondernemers, dat waren toch allemaal Democraten? Net als Californië zelf, een bolwerk van de progressieve counter-culture, van hippies, flower power. Om het raadsel te ontknopen richten de media en het publiek zich daarom op de karakters, de persoonlijkheidskenmerken van hoofdpersonen. Musk, Zuckerberg, Bezos. Wat zou er toch mis zijn met hen? “Maar een dergelijke interpretatie, die persoonlijke en excentrieke eigenschappen benadrukt, negeert het langetermijndenken dat er achter schuilt en verhindert Silicon Valley als een systeem te zien.”

Je kunt het wel raden. Laurent zet vervolgens dat systeem uiteen en hoe het de wereldheerschappij bemachtigde. Ik beken, ik schrok me het leplazarus. In de beeldvorming is Californië misschien progressief, de praktijk is anders. Voordat Reagan in 1980 president van de VS werd en het neoliberalisme over de wereld begon te verspreiden, was hij gouverneur van deze staat. Californië was ook het woon- en werkgebied van Ayn Rand. De voor het stalinisme gevluchte Russische schrijfster ontwikkelde een gedachtegoed dat omarmd werd door de aanhangers van het libertarisme, de ideologie die zich richt op het minimaliseren van de overheid. Net als Reagan was ze in de jaren '50 actief betrokken bij de jacht van senator McCarthy op ‘communisten’ in Hollywood. Rand keert zich tegen iedere vorm van collectivisme, tegen empathie en prijst egoïsme als een deugd. Haar wereldwijde invloed kan niet onderschat worden. Oud-premier Rutte is een fan, hij verklaarde ooit dat er altijd een boek van haar op zijn nachtkastje ligt.

Die opvattingen van Rand en libertariërs werden in Silicon Valley vermengt met seksisme en racisme. De term tradwives mag dan klinken als iets van het conservatieve platteland, de antifeministische lifestyle wordt al langer gekoesterd in het techparadijs. Dat het een mannenwereld is, is geen toeval maar het resultaat van beleid. Hetzelfde geldt voor racisme. Kijk naar wat Silicon Valley is: een wereld gedomineerd door witte mannen. Dat twee van hen - Thiel en Musk - uit Zuid-Afrika, het land van de apartheid, komen past daar naadloos in. In de jaren '60 verkondigde William Shockley - uitvinder van de transistor en grondlegger van Silicon Valley - dat intelligentie erfelijk was en gebonden aan etniciteit. Afro-Amerikanen waren volgens die praatjes ‘minder intelligent’ en daarna volgde zijn voorstel ‘minder intelligente’ burgers gedwongen te steriliseren. Hij was in Silicon Valley bepaald niet de enige met dergelijke ideeën.

Internet zorgde ervoor dat dit obscure gedachtegoed en bijbehorende beweging de wereld kon veroveren. Het netwerk werd net als de computer in de jaren ‘90 gebracht als de grote bevrijder. Het essay is wat dat betreft voor mezelf ook een pijnlijke confrontatie. Ook ik verkeerde bijvoorbeeld in de veronderstelling dat regulering van internet voorkomen moest worden. Dat er uit al die vrijheid vanzelf iets moois zou ontstaan. Het is daarentegen een monster geworden waar we niet meer aan kunnen ontsnappen.

Laurent merkt fijntjes op dat de uitslag van de strijd om het net in de jaren ‘90, waarbij het Amerikaanse Hooggerechtshof uiteindelijk bepaalde dat internet buiten de media-regulering valt, er toe leidde dat internet veranderde van publiek domein naar commercieel bezit. Van het vrije publieke domein dat het netwerk in de begintijd was, is inderdaad vrijwel niets meer over. Niet de democratische overheid houdt er toezicht maar bedrijven als Meta, zonder dat iemand er iets tegen kan doen. En als de overheid, zoals de Europese Unie, dat toch probeert dan wordt die door Big Tech aangevallen. Musk wil nu de EU ontmantelen met hulp van extreemrechts. Denk maar niet dat het onmogelijk is, in die valkuil trappen we steeds.

Laurent schrijft niet met een fineliner maar met de dikke strepen van een marker. Ze belicht zaken die veelal onopgemerkt blijven en schuwt grote woorden niet. Van het progressieve tech-blad Wired tot aan Barack Obama, allemaal hebben ze meegewerkt aan de ontwikkeling van een sector die de wereld nu in een planeet voor autocraten verandert, en dan druk ik me nog vriendelijk uit.

Hoe we daar uit moeten ontsnappen is me onduidelijk. De enige manier lijkt door te doen wat de vrouw in de Apple commercial deed: schakel radicaal de technologie uit.

Succes daarmee.

Op onderstaande clip uit juni van dit jaar spreekt Sylvie Laurent over haar boek