D66 moet niet zwichten voor de machtswellust van de VVD

D66 zou er in deze totaal nieuwe machtspositie goed aan doen om iets te doen wat eigenlijk alleen Hans van Mierlo in 1994 eerder heeft gedurfd: geen millimeter toegeven.

Een historische overwinning voor mijn partij. Voor het eerst in de partijgeschiedenis lijkt D66 de grootste partij te worden, al dan niet met hetzelfde zetelaantal als de PVV. Maanden geleden had ik dat niet durven voorspellen. Er spelen meerdere factoren mee waarom D66 zulke grote sprongen heeft kunnen maken, en daar ga ik graag kort op in. Allereerst heeft ieder succesverhaal een bepaalde mate van geluk nodig. De rellen in Den Haag troffen helaas het partijbureau van D66. Dat is vreselijk, en tegelijkertijd bleek dat campagnetechnisch zeer welkom. Hetzelfde geldt voor het uitvallen van Wilders, waardoor Jetten het RTL-debat kon domineren.

Wat D66 beter heeft gedaan dan iedereen is 'to read the room', oftewel aanvoelen waar onder je eigen en potentiële achterban behoefte aan is. Zoals Jetten zelf al tegen de Volkskrant zei, wordt de keuze van kiezers veel meer bepaald door 'vibes' dan door inhoudelijke koers. Dat is denk ik een juiste conclusie. Die vibes bracht Jetten met een campagne rond ambitie en optimisme, een campagne die ook past bij hem als persoon. Een beetje Ruttiaans noemden sommigen in Den Haag het, terwijl er (zeker in het campagnespotje) ook wat van Zohran Mamdani terug te vinden was en in de campagneslogan natuurlijk een hele hoop Obama. Wat denk ik anders is dan bij Rutte of Obama, was het feit dat er een bepaalde mate van publieke zelfreflectie naar voren kwam in Jettens verhaal. Dat D66 fouten heeft gemaakt, dat sommige dingen anders hadden gemoeten. De taal die er bij gebruikt werd was eveneens anders. Er is duidelijk geleerd van het evaluatierapport naar de verkiezingen van 2023.

Als links-progressieve bondgenoot hoop ik dat GroenLinks-PvdA op korte termijn ook in staat is om te evalueren waarom het niet is gelukt om ook maar één zetel te winnen als grootste oppositiepartij tegen het meest rechtse kabinet ooit. Mijn schot voor de boeg: naast dat de D66-campagne gewoon steengoed was, bleek partijleider Timmermans uitermate ongeschikt in de rol van oppositieleider en was hij zelfs voor links-progressieve kiezers weinig aansprekend. De partij had er goed aan gedaan om al eerder, voor deze verkiezingen, een andere leider aan te wijzen. Lichtpuntje is dat GL-PvdA ondanks het tegenvallende verkiezingsresultaat aan de vooravond staat van een nieuw tijdperk, met vermoedelijk een nieuwe naam, een fris imago en voor sommige kiezers een schone lei. Mijn welgemeende advies is om op basis daarvan ook een nieuwe partijleider te kiezen, en dus niet per se op basis van politieke of bestuurlijke ervaring.

De historische overwinning van D66 komt met een moeilijkheid. Die moeilijkheid heet de VVD. Die partij is verrechtst en sluit samenwerking met GL-PvdA tot dusver uit. Daarmee wacht ons tijdens de formatie een staarwedstrijd tussen Jetten en Yesilgöz. Zwicht D66 wéér voor de VVD, en gaat het over rechts met FvD-afsplitsing JA21? Ondanks dat D66 een groter aandeel centrumrechtse kiezers heeft aangetrokken dan gewoonlijk, zou het alsnog electorale zelfmoord betekenen. D66 zou er in deze totaal nieuwe machtspositie goed aan doen om iets te doen wat eigenlijk alleen Hans van Mierlo in 1994 eerder heeft gedurfd: geen millimeter toegeven. Paars was toen de enige bespreekbare optie. Er is maar één stabiele coalitie in het midden, met een meerderheid in beide kamers, mogelijk. Laat de Vivaldicoalitie dit keer de enige bespreekbare optie met de VVD zijn. Dat zij kiezen voor partijbelang boven landsbelang is verder niet nieuw, maar wel iets voor Jetten, Bontenbal en de nieuwe GL-PvdA leider om de VVD continu op aan te spreken de komende maanden. Desnoods vorm je een minderheidskabinet zonder VVD, want soms zijn grote keuzes nodig om weer vooruit te komen.

Nederland kan de jongste premier van Nederland krijgen, tevens de eerste die openlijk een relatie met iemand van hetzelfde geslacht heeft. Een overwinning voor progressief Nederland. Maar hoewel vrijwel iedereen de behoefte had uitgesproken voor een kabinet voor de Kerst, is de weg naar het torentje nog lang.