Cyberfeministes

De afgelopen week waren we een beetje in de ban van Farc-strijdster Tanja Nijmeijer. We keken onze ogen uit naar het Nederlandse meisje dat in Colombia een transformatie had ondergaan van een dansende Pocahontas in de jungle naar een Jeanne d’ Arc die opkomt voor de arme mensen in haar land. Tanja’s idealen zijn misschien sympathiek, maar bij haar gewelddadige strijd heeft ze onze hulp niet nodig. Er zijn op deze wereld een hoop andere vrijheidsstrijdsters die wat mij betreft onze stem wél hard nodig hebben. Duizenden bloggers worden door hun regering dagelijks gechanteerd, gemanipuleerd, gemolesteerd en opgesloten vanwege hun kritiek. Daar zou ik wel eens een Joop-pagina vol over willen schrijven. Laat ik alvast een begin maken.

Kippenvel, dat kreeg ik van de documentaire ‘Forbidden Voices’ van de Zwitserse regisseuse Barbara Miller. Ze volgde een tijd lang drie invloedrijke bloggers uit Iran (Farnaz Seifi), Cuba (Yoani Sanchez) en China (Zeng Jinyan). Alle drie zijn ze door TIME Magazine uitgeroepen tot meest invloedrijke stemmen van de wereld. Niet zo spannend als dansen in de jungle en stiekeme affaires met je baas, zou je denken. Maar deze film gaat niet over drie vrouwen die alleen maar 24/7 driftig typend in hun zolderkamertje doorbrengen.

Miller filmde deze woordenstrijdsters dicht op de huid, in goede en in slechte tijden. Zo zien we Yoani Sanchez. In Europa en Amerika is ze beroemd vanwege haar artikelen over de schaduwzijde van het dictatoriale regime van Fidel Castro. Met haar blog Generation Y trekt ze wekelijks 14 miljoen bezoekers. Ze strijdt onder andere voor de vrijlating van politieke gevangenen, waaronder de bekende econoom Jorge Vazquez Chaviano. De kans dat hij aan zijn hongerstaking was gestorven was groot geweest als Yoani zijn zaak niet onder de aandacht had gebracht.

De offers die Yoani brengt zijn groot. Door de Cubaanse media wordt ze afgeschilderd als een chica loca en een huichelaar. Vanwege haar kritieken mag ze het land niet uit. Prestigieuze journalistieke prijzen ontving ze daardoor via de webcam en een hard-copy van haar eerste boek bereikte haar doordat een Duitse journalist het door de douane wist te smokkelen. “Dan maar Duits leren”, zegt ze optimistisch terwijl ze de plasticfolie van het boek trekt.

Op straat wordt Yoani regelmatig geschaduwd. Eén keer werd ze ook heftig in elkaar geslagen. Artsen werden daarna omgekocht om voor de camera te beweren dat Yoani niets mankeerde. Dat terwijl we op andere beelden zien hoe ze met blauwe plekken in het gezicht op krukken richting haar laptop strompelt. Ze geniet inmiddels bescherming door haar internationale bekendheid, maar het is ook tegelijk een valkuil. Miller vertelde me na de première op het Internationale documentairefestival ( Idfa ) dat onlangs een Al Jazeera journalist werd ontslagen omdat hij haar in gevaar zou hebben gebracht met een tweet over één van haar acties die nog moest gaan plaatsvinden.

Er zijn dagen dat Yoani het niet meer ziet zitten, maar toch blijft ze doorgaan. Je vraagt je af waarom, totdat je beseft dat haar strijd en haar familie nog het enige is wat ze heeft. Vanuit het buitenland krijgt ze veel steun. Onder andere van Michelle Obama die haar regering onlangs waarschuwde dat ‘moed’, van bloggers als Yoani ‘besmettelijk’ is. Haar blog wordt inmiddels in 16 talen vertaald, waaronder in het Nederlands.

Het leven van de Iraanse feministe Farnaz Seifi is niet minder zwaar. Ze ontdekte dat in haar land het woord ‘vrouw’ via Google is afgeschermd en besloot daar verandering in te brengen. De betrouwbaarheid van haar stukken vond ze belangrijker dan de regels van de corrupte leiders van haar land. Om die reden publiceerde ze onder haar eigen naam, maar dat bleek een groot risico. Ze werd opgepakt en in de gevangenis gefolterd wegens ‘daden tegen de nationale veiligheid’. Daarna zag ze zich genoodzaakt haar land te ontvluchten. Nu blogt ze toch anoniem omdat ze het leven van haar familieleden niet op het spel wil zetten. Met hulp van Reporters without Borders zet ze vanuit het Westen haar missie voort. In Nederland mag ze inmiddels studeren waardoor ze een nieuw doel voor ogen heeft, maar het verzacht niet de moeilijke vraag wanneer ze haar familie ooit zal terugzien. Daar denkt ze liever niet te vaak aan.

Een andere bekende blogger in de documentaire is Zeng Jinyan. We kennen haar van de verhalen rondom de Olympische Spelen van 2008. Samen met nog een aantal andere dissidenten verdween ze van de radar omdat de Chinese regering vreesde voor teveel internationale aandacht voor de dissidenten. Jinyan is een mensenrechtenactiviste die onder andere schrijft over de maatschappelijke problemen in haar land, maar ook over milieuproblematiek en AIDS. Sinds augustus 2006 staat ze onder huisarrest. Met haar baby in de armen zien we haar achter haar balkondeur staan. Door een kiertje van de deur vertelt ze Miller over haar omstandigheden. Eenzaamheid is een wrede straf. Voor haarzelf vindt ze het nog niet eens zo erg, maar wanneer ze zich afvraagt of haar baby ooit de buitenlucht zal opsnuiven en in het park met andere kinderen kan spelen, zien we haar intens verdrietig worden.

Dit zijn nog maar drie verhalen van duizenden bloggers die in dezelfde situatie verkeren of nog erger. Ondanks levensbedreigende omstandigheden blijven ze strijden voor hun recht op het vrije woord. Zonder hun woorden geen discussie, zonder discussie geen veranderingen, zonder veranderingen geen toekomst voor generatie Y. 

Tanja vond dat de Nederlandse pers zich te veel op haar persoon richtte, maar ze begreep het ook wel. Nederlanders horen nu eenmaal graag dat je na tien jaar in de jungle wel eens smacht naar een dropje en soms verlangt om als een vrije studente door de stad te fietsen. Die menselijke behoefte snappen we omdat we niet meer hoeven te vechten voor simpele mensenrechten als vrijheid op meningsuiting.

Uiteindelijk gaat de boodschap van Yoani, Farnaz en Zeng, maar ook die van Tanja over de liefde voor hun vrienden en familie die zo’n mooie toekomst zouden kunnen hebben in een land waar hun hart ligt. Farnaz legt dat in één zin goed uit. Pas als de sfeer in je eigen land ineens abrupt verandert, besef je pas hoeveel dat leven voor je betekent. Pas wanneer het bloed in het asfalt kruipt en mensen murw zijn geworden door het geweld, zijn het de woorden die tellen.

Volg Margaux ook op Twitter