Criminaliseer de boodschapper, negeer de boodschap

Door: Guus Dix en Jelle de Graaf

Kritiek op Extinction Rebellion is altijd makkelijk scoren voor (extreem)rechtse partijen. Zoals de vluchteling de ideale zondebok is voor falend woningbeleid, zo is ophef over de klimaatactivist een welkome afleiding voor dertig jaar politiek falen in het aanpakken van de klimaatcrisis. Vorige week dinsdag debatteerde de Tweede Kamer over de actie van XR tegen privévliegtuigen op Schiphol. Door traagheid en eigen fouten met gezichtsherkenning besloot het Openbaar Ministerie niet tot vervolging over te gaan. Gefrustreerd over deze beslissing, gaven de formerende partijen vervolgens een sterk staaltje ‘shoot the messenger’ ten beste – met mogelijk zorgwekkende gevolgen.

Dat partijen op de rechterflank zich door onze boodschap in het nauw gedreven voelen is terecht. De VVD is dol op het pamperen van fossiele klimaatcriminelen. Als Shell geld nodig heeft, klopt het voor miljoenen extra subsidies gewoon bij Mark Rutte aan. De BBB behartigt de belangen van de Nederlandse agrarische industrie. En big agro verzet zich tegen de broodnodige omslag naar een meer plantaardige en natuurvriendelijke landbouw. Het enige lid van de PVV steekt zijn kop in het zand en doet klimaatwetenschap en klimaatzorgen af als ‘hysterie’.

Om het maar niet over de boodschap te hebben, sloegen politieke partijen een nieuwe richting in: het criminaliseren van de boodschapper. Daarmee sluiten ze naadloos aan bij een wereldwijde poging van rechtse politici en denktanks om de klimaatbeweging als ‘terroristisch’ weg te zetten. De Franse regering verbood een klimaatbeweging op grond van vermeend ‘eco-terrorisme’. Terwijl de rechtbank die beslissing onlangs juist weer ongedaan heeft gemaakt, lijkt Nederland nu dezelfde kant op te gaan.

De eerste stap in het criminaliseren van vreedzaam protest: verplaats het gesprek van vervuilende multimiljonairs naar de kleine beurs van burgers. Volgens Derk Boswijk (CDA) worden uitgedeelde boetes ‘betaald door mensen die de activisten steunen’. Dat de donaties die XR van mensen door het hele land ontvangt nóóit gebruikt worden om boetes te betalen, doet blijkbaar niet ter zake. Dilan Yesilgöz (VVD) ging nog een stap verder met een hondenfluitje naar complottheorieën waarin achter alles wat je niet zint wel een geheime ‘financiële agenda’ moet zitten. “Als dit een verdienmodel is”, aldus de minister van Justitie, “dan wil ik van het OM graag horen wat het nodig heeft van de politiek om daarop te reageren”.

De tweede stap is om consequent over demonstranten te spreken als mensen die ergens ‘misbruik’ van maken. Yesilgöz lijkt het al een tijdje moeilijk te hebben met de scheiding der machten. Zo laat ze duidelijk blijken dat ze gefrustreerd is over het gebrek aan vervolging. Daarom spreekt ze nu consequent over ‘misbruik maken van het demonstratierecht’. En misbruik kan natuurlijk niet onbestraft blijven. Zo voert ze de druk op het Openbaar Ministerie publiekelijk op voordat ze onderstreept dat het OM natuurlijk verder helemaal zelfstandig opereert.

De laatste stap: leg een link tussen vreedzaam demonstreren en criminaliteit of terrorisme. Dat kan via de kracht van suggestie. Zo vroeg Ingrid Michon-Derkzen (VVD) zich bijvoorbeeld af of ‘iedere terrorist via de Wet Openbare Manifestaties heel makkelijk zo'n gebied kan binnendringen en grote schade kan aanrichten op een luchthaventerrein?’ Maar het kan ook met een expliciete oproep om XR als ‘criminele organisatie’ aan te merken, zoals Lilian Helder (BBB) deed.

Het criminaliseren van vreedzaam protest is een buitengewoon zorgelijke ontwikkeling in een formatieperiode die toch al draait om de toekomst van de democratische rechtsstaat. Daarin is namelijk altijd ruimte voor schurende en verstorende vormen van protest om politici en bedrijven dingen duidelijk te maken die ze liever niet willen horen. Laat dit Kamerdebat een heldere waarschuwing zijn voor politieke partijen en maatschappelijke organisaties die rechtsstatelijkheid en demonstratierecht wel hoog in het vaandel hebben. Want ook de ongehoorzame stem van burgers staat deze formatie onder druk.