Het is duidelijk dat zowel de politiek, het RIVM als ook de media en het grootste deel van de bevolking nog steeds collectief gevangen zitten in dit patroon
In een rapportage over de gevolgen van Covid-19 in Zuid-Amerika vertelde een journalist van de NOS enkele maanden geleden dat dit virus als een vergrootglas werkt en dus uitvergroot laat zien wat er al aanwezig was in de kwetsbare Zuid-Amerikaanse landen. Er was sociaal gezien al een grote armoede en leefomstandigheden die slecht zijn. Economisch gezien is er geen vangnet, zoals hier in Nederland. Covid-19 maakt dit alleen maar groter en meer zichtbaar.
Ik vind het beeld van Covid 19 als vergrootglas voor wat in feite al aanwezig is een zinvolle metafoor. Als we dit vergrootglas dan op onze maatschappij leggen, dan kunnen we stellen dat wij collectief reageren op Covid-19 vanuit angst en controle. Een patroon dat al in het systeem van onze samenleving aanwezig is, maar nu door de schok van dit virus wordt getriggerd en uitvergroot. Hierdoor ontstaan er twee werkelijkheden, die vanuit de realiteit van het virus zelf en die vanuit het angst- en controlemechanisme. We kunnen ons de vraag stellen of de ernst van het Covid-19 virus, dat ik absoluut niet wil bagatelliseren, deze grote angst en controle rechtvaardigt. Het is duidelijk dat, ook al is het eerste gevaar van een overbelasting van de zorg geweken, zowel de politiek, het RIVM als ook de media en het grootste deel van de bevolking nog steeds collectief gevangen zitten in dit patroon van angst en controle.
Wat zijn nu de kenmerken van het gevangen zitten in dit mechanisme van angst en controle? We gaan, net als in een oorlogssituatie, collectief over tot een vorm van groepsdenken, waarbij het gezonde verstand van het individu wordt uitgeschakeld. Op het moment dat je oprechte en logische vragen durft te stellen over maatregelen die genomen worden, word je gelabeld als moordenaar (doordat je je niet aan de regels houdt, breng je het leven in gevaar van de ander), asociaal en egoïstisch (je bent niet solidair met de kwetsbare groepen) of complotdenker. Een bepaalde vorm van wetenschap en deskundigheid (in dit geval van het RIVM) wordt boven alle andere kennis verheven, verabsoluteerd, en iedereen dient zich hieraan te onderwerpen en te gehoorzamen aan maatregelen die hiervan het gevolg zijn. Er ontstaat een tunnelvisie, waarbij er geen ruimte meer is voor inzichten, die gaandeweg worden ontdekt en ontwikkeld. Opvallend is dat de wetenschappelijke en feitelijke basis van deze autoritaire kennis niet helder en inzichtelijk is, waardoor we nog steeds in het grove en ongenuanceerde angstbeeld zitten van dat ieder mens, ieder object en iedere situatie in principe (levens)gevaarlijk is. Terwijl we ons de vraag kunnen stellen of het na meer dan een half jaar Covid-19 niet mogelijk is om tot een precieze analyse te komen van het patroon van besmettingen, waardoor er proportionele maatregelen te nemen zijn, veel meer in balans met de sociale en economische aspecten van onze samenleving. Is deze kennis er niet of wordt deze kennis verzwegen om maar te blijven zitten in het angst- en controlemechanisme dat nu dominant is? Het oorspronkelijke doel van flatten the curve is immers voorbij en heeft zonder dit openlijk uit te spreken, plaats gemaakt voor het controleren en elimineren van het virus. Met name door het ontwikkelen van een vaccin, waarvan wordt beloofd dat deze alles oplost, maar het in werkelijkheid maar de vraag is of dit zo is.
Hierbij speelt wellicht een tweede, onbewust, maar zeer belangrijk uitgangspunt in onze Westerse samenleving een grote rol, namelijk het idee van de mens als altijd jong, gezond en eeuwig levend wezen. De werkelijkheid van dat we nu eenmaal ziek worden en doodgaan is in de loop van de afgelopen decennia een groot taboe geworden. De bombastische gezondheidszorg die we in de afgelopen 50 jaar hebben opgetuigd, schept de illusie van de maakbaarheid van ons leven, waar ziekte en dood geen plaats meer heeft. De oorlog die we voeren tegen dit Covid-19 virus, is oorlog tegen dit in onze ogen achterhaalde beeld van ziekte en dood. Het is de Homo Deus van Harari, de mens die we met onze wetenschap en techniek scheppen, die beter en groter is dan onszelf, waar ziekte en dood worden geëlimineerd. En iedere vorm van lijden overigens, want ook ons psychisch lijden is door aanhangers van deze stroming, op te lossen met een pil.
Eigenlijk is de strijd tegen het Covid 19-virus dus een strijd tegen de natuur, zoals die er is met zijn ziektes, met zijn onvolmaaktheid, met zijn sterfelijkheid als onderdeel van het leven. We hebben onszelf een technische werkelijkheid geschapen, die Harari goed beschrijft in zijn boeken, waarbij we ons als mens hebben losgemaakt van de natuur en de natuur niet meer zien als bondgenoot, maar als vijand. Dit is bijzonder ernstig. Niet alleen omdat wij als mens wezenlijk onderdeel zijn van de natuur, die ons ondersteund en voor ons zorgt enkel al door het voedsel dat ze ons geeft, enkel al door het lichaam dat we hebben, maar ook omdat we in deze strijd tegen Covid-19 vanuit angst en controle maatregelen krijgen opgelegd, die niet in verhouding zijn met wat het aan gezondheid oplevert. Anders gezegd; dat wat de maatregelen ons sociaal en economisch kost en aan schade toebrengt is groter dan dat het aan gezondheid oplevert. En dat is kwalijk.
Hoe blijf je nu als individu in dit enorme krachtveld overeind? Durven blijven staan als een enkeling en de moed hebben om je uit te spreken, vaak tegen de sterke stroom van het collectief in. Het is bijzonder dat er vele wetenschappers zijn die zich op dit moment als individu uit durven spreken, met het risico om uit de groep gezet of ontslagen te worden. Laat je niet gek maken, gebruik je gezond verstand. Vind medestanders. Neem je eigen verantwoordelijkheid en houd je op die manier aan maatregelen, die niet alleen goed zijn voor de gezondheid, maar ook voor de samenleving in het algemeen. Want in die zin zou Covid-19 voor een positieve omwenteling kunnen zorgen, door bijvoorbeeld drukte te vermijden, vaker je handen te wassen, niezen in je elleboog, niet blijven doorwerken ook al ben je eigenlijk ziek, een betere ventilatie in afgesloten ruimtes in plaats van doorpompen van oude, gebruikte lucht. Minder vliegen, ook goed voor het milieu. Maar ook de moed hebben om bij jezelf je lijden, je ziekte, je onvolmaaktheid, ouderdom en sterfelijkheid onder ogen te zien. Want het is mijn ervaring dat door dit toe te laten er van binnenuit een antwoord komt, dat ons als individu, maar ook als collectief kan veranderen. Positief. In die zin zou Covid-19 wel eens veel meer een kans en een mogelijkheid kunnen zijn, dan een vijand die vanuit het angst- en controlemechanisme bestreden dient te worden.