Joop

Coronavirus versnelt bestaande ingrijpende ontwikkelingen

  •    •  
06-04-2020
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
49711780847_e61f52eae2_k

© cc-foto: Kecko

Drie paradoxen die in verband kunnen worden gebracht met het virus en de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht
Wereldwijd treffen landen verregaande maatregelen om de verspreiding van corona te voorkomen, van het verzamelen van locatiedata via telefoons tot het bestraffen van ‘coronahoesten’. Leven we daardoor straks in een surveillancestaat? In plaats van kristallen bollen te raadplegen, kunnen we voor de toekomst beter kijken naar wat nu relevant is.
Er wordt dezer dagen veel geschreven hoe de wereld eruit zal zien ná de coronacrisis. Zo zou de crisis het einde zijn van de geglobaliseerde wereldeconomie en kansen bieden om duurzamer te leven. Mij lijkt het veel te vroeg om voorspellingen te doen.
Drie paradoxen rondom corona Wat we wel kunnen doen, is het virus gebruiken om een aantal ontwikkelingen in onze samenleving te bekijken, zelfs als de uitkomsten daarvan nog niet helemaal helder zijn. Op die manier krijgen we een breder begrip van de coronacrisis en de manier waarop ze doorwerkt in onze maatschappij. Zo worden langzaam maar zeker drie paradoxen zichtbaar die in verband kunnen worden gebracht met het virus en de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht.
Paradox 1: Corona is democratisch én discrimineert Corona is democratisch, ze maakt iedereen gelijk. Net als smog krijgt iedereen ermee te maken. Daarmee maakt de coronacrisis de notie van risicomaatschappij van de Duitse socioloog Ulrich Beck opnieuw relevant. Het gaat er niet om dat we risicovoller zijn gaan leven of dat de bedreigingen nu veel groter zijn dan in de Middeleeuwen. Maar dat we voor nieuwe problemen staan, die de belangrijkste instituties van onze samenleving onvoldoende de baas kunnen. Niemand kan zich bijvoorbeeld verzekeren tegen corona, sla de voorwaarden in je polis er maar op na.
Tegelijk is het te gemakkelijk om te stellen dat het virus corona klassenonafhankelijk zou zijn en iedereen in hetzelfde schuitje zit. Terwijl premier Mark Rutte aan alle mensen vraagt om ‘hun eigen verantwoordelijkheid te nemen’, wordt het verschil tussen rijk en arm steeds zichtbaarder.
De pandemie, waarin παν (pan) geheel betekent en δῆμος (dêmos) volk, werkt namelijk ook asymmetrisch. Zo trekken de allerrijksten zich terug in bunkers en hamsteren beademingsapparaten voor het geval zij zelf ziek worden. Zit de middenklasse veilig thuis en geeft hun kinderen les op de iPad. Maar werken de laagstbetaalden (zorg, openbaar vervoer, afvalverwerking) in de frontlinie om de maatschappij draaiende te houden.
Laten we ook niet vergeten dat ‘social distancing’ – ‘physical distancing’ zou een betere term zijn – slechts een privilege is van de welgestelden op deze planeet. Voor mensen in overvolle vluchtelingenkampen of die wonen in dichtbevolkte en uitpuilende miljoenensteden als Lagos en Bombay is afstand houden en thuis werken onmogelijk.
Paradox 2: De wereld staat stil én verandert razendsnel Corona heeft de wereld tot stilstand gebracht. Van de wereldeconomie en de porno-industrie tot de sportwereld, in vrijwel alle landen is de bedrijvigheid grotendeels plat komen te liggen of draait ze op een lager pitje. Onderzoekers nemen een daling van het gebrom van de aarde waar als gevolg van het stopzetten van menselijke activiteiten. In schril contrast hiermee staat de wereld van veiligheid.
Naast een flinke daling van criminaliteit (woninginbraken, fietsendiefstallen) en het aantal verkeersongevallen doordat mensen thuisblijven, is het duidelijk dat criminelen hun werkwijze razendsnel hebben aangepast aan de nieuwe omstandigheden. Criminaliteit volgt onze dagelijkse routines. Zo proberen internetcriminelen persoonsgegevens te bemachtigen door massaal phishing-mails te sturen met daarin nepnieuws over het coronavirus.
Doordat we meer thuis zitten stijgt het aantal meldingen van huiselijk geweld en seksueel misbruik. Ook de vraag naar online kinderporno groeit. Tegelijk kun je in de cel belanden voor gedragingen die voor de coronacrisis als onbeschoft zouden worden gezien, zoals hoesten of spugen in iemands gezicht.
Tot slot worden in een ijltempo digitale surveillancemiddelen in werking gesteld en allerlei fundamentele mensenrechten aan banden gelegd, waaronder de vrijheid van meningsuiting. Wat de ratel ooit was voor de bestrijding van de pest, is de smartphone voor het coronavirus. Zo kan aan de hand van de locatiegegevens van je smartphone worden gezien of personen samenscholen.
Critici als de historicus Yuval Noah Harari waren er als de kippen bij om te waarschuwen voor de totalitaire surveillancestaat waarin we zijn verworden tot een homo transparantus. De geschiedenis bewijst dat een tijdelijke oplossing niet zelden leidt tot een permanente situatie. Een goed voorbeeld hiervan was de Franse noodtoestand die twee jaar duurde, vijf keer werd verlengd, en uiteindelijk eindigde in verruimde en aangescherpte antiterrorismewetgeving. Schrijver Arnon Grunberg stelt dan ook terecht dat de oorlog tegen virussen op dezelfde manier oneindig is als die tegen terrorisme.
Paradox 3: Corona is mondiaal én de natiestaat het centrum Vooral bij deze crisis hangt de gezondheid van iedere aardbewoner af van de gezondheid van andere bewoners. Je kunt zeggen dat we onszelf moeten beschermen om anderen te beschermen, zelfs de personen die we nooit zullen aanraken, zodat we beter in staat zijn om onszelf te beschermen.
De logische veronderstelling zou dan zijn dat de coronacrisis gemeenschappelijk wordt aangepakt en dat mondiaal ingrijpende maatregelen worden genomen om het coronavirus tegen te gaan. Te beginnen door de Europese Unie. Maar het tegenovergestelde gebeurt. In plaats van samen te werken, nemen landen eenzijdige acties en regelen ze hun eigen steun. Zo stelde de Amerikaanse president Donald Trump de Europese landen niet eens op de hoogte toen hij de grenzen sloot voor reizigers uit een groot deel van Europa.
In tijden van corona geldt het elk-land-voor-zichzelf adagium en is de staat weer in één klap de baas over onze samenleving. De sterke staat leidt ertoe dat het laatste restje democratie als sneeuw voor de zon verdwijnt. Zoals in Hongarije, waar het parlement is ontbonden. Het andere uiterste gebeurt in Wit-Rusland en Brazilië. Daar ontkennen de leiders het bestaan van het virus (‘het is slechts een griepje’), wat in Brazilië ertoe leidt dat de drugskartels in de favela’s de verantwoordelijkheid van de staat voor haar burgers overnemen.
In het nieuwe coronationalisme geeft de staat aan burgers het gevoel dat zij controle heeft over hun lot. Binnen de nationale staat vinden we geborgenheid, voelen we ons weer thuis, en groeit de behoefte om zich achter een sterke leider te scharen. Want waar is de Europese Unie als je haar nodig hebt?
De tragiek van hetzelfde De coronacrisis zet onze wereld op zijn kop. Tegelijk is het tegenovergestelde ook waar. Het onthult wat onze samenleving is geworden in jaren van groeiende inkomensongelijkheid, securitisering en de opkomst van het populistische nationalisme. Net als het virus maken we een versnelling mee van die ingrijpende ontwikkelingen. De pandemie laat zo nog duidelijker zien wat er al gaande was en tragisch hetzelfde is gebleven.
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (22)

FransAkkermans1947
FransAkkermans19476 apr. 2020 - 18:08

Schuilenburg stelt de vraag waar de EU is als je haar nodig hebt. Wel, de aangesloten nationale staten hebben niet gewild dat er sprake zou zijn van een gemeenschappelijk Europees volksgezondheidsbeleid. De lidstaten bepalen zelf hoe ze de gezondheidszorg in hun land organiseren. De nadelen kennen we nu. Er is veel aan te merken op het gemeenschappelijk Europees landbouwbeleid. Maar waar we in ieder geval geen gebrek aan hebben is voldoende eten voor iedereen in de EU.

Polletje2
Polletje26 apr. 2020 - 15:28

Het probleem met goede analyses is dat ik er zo weinig aan toe kan voegen.

MountEverest
MountEverest6 apr. 2020 - 13:18

"In tijden van corona geldt het elk-land-voor-zichzelf adagium en is de staat weer in één klap de baas over onze samenleving. De sterke staat leidt ertoe dat het laatste restje democratie als sneeuw voor de zon verdwijnt. " De positie van de staat is paradoxaal. Aan de ene kant is het ieder voor zich en ontbreekt de onderlinge solidariteit van de EU-lidstaten, dus moet de staat de pandemie zelf aanpakken. Aan de andere kant wordt diezelfde staat door de verregaande inperking van onze grondrechten veel te machtig. Ik vrees met grote vreze dat we niet meer 100% teruggaan naar de situatie van voor corona. De staat geeft eenmaal verkregen macht niet zo makkelijk meer terug, die is dan vaak al verankerd in de bureaucratie en in sommige instituties. Daarom is een grote staat met veel ambtenaren en hoge belastingen ook zo gevaarlijk. Die perkt onvermijdelijk de vrijheden in en is een voorbode van een autoritair of zelfs totalitair bestuur. Mensen worden voor allerlei zaken veel te veel afhankelijk van de overheid, zowel financieel als voor huisvesting, werkgelegenheid etc. Voor al deze activiteiten is er een kantoor, ambtenaren en digitale formulieren. In zo'n systeem worden mensen digitaal gecontroleerd en gemonitord.

2 Reacties
Frits Jansen
Frits Jansen6 apr. 2020 - 14:29

Dat is veel te pessimistisch. Veel ambtenaren en hoge belastingen hoeven niet te deren, als de ambtenaren ons maar nuttige diensten leveren. De Zweden betalen met plezier veel belasting, want de staat doet er ook veel voor. Het andere uiterste is de VS. Wij vinden het in Nederland heel normaal dat de staat een groot deel van de opleiding van de jeugd betaalt. In de VS is dat niet zo. Goede opleidingen zijn daar bijna onbetaalbaar, zodat kinderen van armen niet vooruit komen. Politici hebben de taak om de overheid te controleren. Hier doet zich echter het verschijnsel voor waar ook slechte managers onder lijden: wie de greep verliest focust op onbelangrijke details. De kunst van het vliegen afvangen beheersen onze politici tot op grote hoogte. Afzeikpolitiek trekt afzeikbestendige politici aan, die doorgaans geen visie hebben. Als je nog iets anders kunt kijk je wel link uit om je tot het ambt van politicus te verlagen - of het afzeiken moet een grote liefhebberij van je zijn. Wat we in Nederland ook node missen is een bindende Grondwet, en dan liefst een aparte constitutionele rechter, zoals het Duitse Bundesverfassungsgericht De komende tijd moeten er Grote Vragen beantwoord worden. Dat wordt het uur der waarheid. Prutsers onder de politici zullen door de mand vallen, mensen met visie kunnen excelleren. En die Baudet moet gewoon hard worden aangepakt. Hij komt nu met een plan voor na de crisis. Dat is handig, want iedereen zit met de vraag "wat doen we als het (een beetje) voorbij is"? Maar de suggestie dat Baudet die vraag beantwoordt is vals. Aan zijn opponenten uit de Kamer de taak om dat genadeloos door te prikken.

Audio
Audio6 apr. 2020 - 16:34

"veel ambtenaren en hoge belastingen hoeven niet te deren, als de ambtenaren ons maar nuttige diensten leveren. De Zweden betalen met plezier veel belasting, want de staat doet er ook veel voor. Het andere uiterste is de VS." De Zweedse verzorgingsstaat kraakt inmiddels in zijn voegen. Vergeet ook niet dat Zweden in 2016 hun grenzen hebben gesloten voor vluchtelingen.

DaanOuwens
DaanOuwens6 apr. 2020 - 11:39

Op zich heeft de schrijver gelijk met de het noemen van de 3 belangrijke aspecten. Wellicht zijn er meer, maar deze 3 zijn inderdaad belangrijk. Echter op die gebieden vinden totaal tegenovergestelde ontwikkelingen plaats. Duidelijk bij het eerste aspect. Mensen die de middelen hebben onttrekken zich gemakkelijker aan de gevolgen. Tijdens deze periode hebben veranderingen plaatsgevonden, Er is nog nooit zoveel digitaal vergaderd als nu. Dat gaat niet meer weg. Er zijn mensen die vele uren reistijd per dag besparen. Tegelijk merk ik de behoefte aan face tot face contact bij mensen. En voor sommige groepen is het afstand houden zelfs een enorme verarming van het leven. En ten aanzien van de natiestaat vs multilaterale samenwerking gebeurt ook van alles. Een virus wordt mondiaal ontwikkeld. Nederlandse patiënten liggen in Duitse Ziekenhuizen, de EU moet de financiën regelen om de Europese landen uit de crises te trekken. Tegelijk worden grenzen gesloten en kiezen sommige landen voor het uitschakelen van de democratie. Dus er zijn op al die thema's tegengestelde ontwikkelingen. En dat is eigenlijk altijd zo. De Brexit is een revival van de natiestaat. En tegelijk leidde dat tot met Europese afstemming in de EU. Ik denk wel dat het nog heftiger zal worden van de corona-crises. De verhoudingen tussen naties, tussen burgers en tussen continenten zullen verder onder spanning komen. Ik verwacht ook geen fundamentele veranderingen na de crises wel toenemende verdeeldheid en polarisatie. En maar hopen dat samenlevingen in staat zijn de tegenstellingen af en toe de overbruggen. Ik vond al bij het begin van de corona-crises dat het onverstandig was dat Rutte een beroep deed op alle Nederlanders om het samen te doen. Ik denk nog steeds dat er geen sprake is van samen, het is meer een Hoaz dan een feit. Een deel van de samenleving wil iets doen voor kwetsbare mensen, maar de meeste niet. Ik denk dat mensen afstand houden omdat ze reden hebben om bang voor elkaar te zijn. Mooier kan ik het niet maken. Ik ben al blij als de komende jaren de verhoudingen enigszins in balans blijven in de samenleving, op Europees niveau en mondiaal. Dus grote veranderingen zullen volgens mij niet plaatsvinden en zijn zelfs vermoedelijk ongewenst.

3 Reacties
Pater
Pater6 apr. 2020 - 18:22

Waar blijft nou je linkse politiek ? Dat is niet hetzelfde als de status quo ...

DaanOuwens
DaanOuwens6 apr. 2020 - 18:55

@ Pater Jij schrijft: Waar blijft nou je linkse politiek ? Dat is niet hetzelfde als de status quo … Wat jij onder linkse politiek verstaat is niet hetzelfde als ik.

Pater
Pater7 apr. 2020 - 13:48

@Ouwens Dat zeg ik ook niet, ik ben gewoon nieuwsgierig naar wat jouw opvatting is van linkse politiek, die vraag had ik al eerder gesteld, omdat je die term zelf gebruikte. Helaas kom ik er nog steeds niet achter; het begint nu op een status quo te lijken. Dat is m.i. geen linkse politiek.

Klaas Punt
Klaas Punt6 apr. 2020 - 11:16

Ik hoop en verwacht dat de discussie over reorganisatie/splitsing van die EU nu eindelijk op gang komt. Die commissie kan die niet langer tegen houden.

3 Reacties
Tom Meijer
Tom Meijer6 apr. 2020 - 14:06

"Die commissie kan die niet langer tegen houden. " Hoezo? Waar leid je dat uit af?? "Ik hoop en verwacht dat de discussie over reorganisatie/splitsing van die EU nu eindelijk op gang komt." Tamelijk rampzalig.

Frits Jansen
Frits Jansen6 apr. 2020 - 14:32

Zagen aan de stoelpoten is een favoriet tijdverdrijf van destructieve politici. Ik hoop dat de EU voortaan vooral beter uitlegt wat ze doen, want ze schieten ernstig te kort om dat uit te leggen, en dan grijpen de stoelpotenzagers hun kans. De media hebben wat dat aangaat ook boter op hun hoofd.

Klaas Punt
Klaas Punt6 apr. 2020 - 16:59

Tom, ik leid dat af aan het feit dat de commissie, opperste EU, geen enkel moeite heeft gedaan om de EU te hervormen de laatste jaren. Dus exit VK. Frits, ik ben absoluut niet destructief. Maar zie die EU voor wat het is, een wildgroei van een goed idee. En ja als jij splitsing van die club in delen die beter bij elkaar passen geen goed idee vind, jouw mening. Maar ik zie op dit moment qua welvarendheid een afgang naar de laagste graad. Ons land zou eerst even welvarend als Italie, Griekenland moeten worden. Maar die landen helpen kunnen we beter vanuit een sterke positie, samen met andere sterkere landen. Rampzalig? Ja voor de baantjesjagers.

Minoes&tuin
Minoes&tuin6 apr. 2020 - 9:36

https://www.nrc.nl/nieuws/2020/03/30/van-wat-valt-te-voorspellen-wil-je-de-helft-niet-weten-a3995360 Maxime Februari!

1 Reactie
DanielleDefoe
DanielleDefoe6 apr. 2020 - 13:46

Huiselijk geweld neemt toe. Een zeer zorgelijke ontwikkeling.

Pater
Pater6 apr. 2020 - 9:12

Die tendens sterkere nationale staat zie ik niet zo. Dat elk land eigen maatregelen neemt is niet zo gek, we hebben geen wereldregering, de wetenschap heeft twijfels. Een sterke nationale staat als de VS neemt nota bene besluiten per deelstaat en zelfs per gemeente. Maar het virus kent geen grenzen, de aanpak zal steeds meer afgestemd worden. De EU is nog altijd een samenwerkingsclub, geen opvolger van de nationale staat, maar zal over een weekje ongetwijfeld weer eens verstandige besluiten nemen over kredieten voor zuidelijke landen. (hopelijk niet zonder voorwaarden: Italië komt met noodfonds voor sport Door anp 29 maart, 2020 // 11:42 ROME (ANP) - Italië wil maandag een noodfonds van 400 miljoen euro voor alle sportclubs in het leven roepen. Dat vertelde Vincenzo Spadafora, de Italiaanse minister van Sport, zondag alvast aan verschillende media in zijn land. Spadafora ziet veel clubs in problemen komen na de uitbraak van het coronavirus. Hij roept de voetbalploegen uit de Serie A op om goed naar de realiteit te kijken. "Ook als deze crisis voorbij is, dan zal het niet meteen zijn als voorheen", stelde hij.) (ROME 17 maart- De Italiaanse regering gaat Alitalia opnieuw nationaliseren, zo heeft zij vannacht bekendgemaakt. Daardoor wordt de maatschappij weer een volledig staatsbedrijf. De nationalisatie maakt onderdeel uit van een economisch steunpakket van 25 miljard euro).

6 Reacties
Tom Meijer
Tom Meijer6 apr. 2020 - 14:07

"de wetenschap heeft twijfels" Hoezo? Wat bedoel je?

Frits Jansen
Frits Jansen6 apr. 2020 - 14:38

In Duitsland gaan in de eerste plaats de 16 deelstaten over maatregelen i.v.m. de corona-crisis. Dat hoort bij een federale staat. Misselijke populisten hebben het idee van een "federale staat" verdacht gemaakt. Ze spreken van een "EUSSR", maar dat was nou juist geen federale staat, doch een eenheidsstaat waar alle touwtjes bij elkaar kwamen bij de Opperste Sovjet in Moskou. Een federale staat wordt verfoeid door EU critici maar is eigenlijk precies wat ze willen: een unie met veel zeggenschap van de leden. De taakverdeling moet uiteraard precies geregeld worden. Daar is een Grondwet voor - maar ook het idee van een "Grondwet" is afgebrand door populisten. Politiek maakt meer kapot dan je lief is.

Polletje2
Polletje26 apr. 2020 - 15:26

"Een sterke nationale staat als de VS"? Omdat ze te pas en te onpas samen het volkslied zingen?

Pater
Pater6 apr. 2020 - 18:20

@Tom “de wetenschap heeft twijfels”: over de meest effectieve aanpak. NL heeft op basis van wetenschappelijk advies gekozen voor een geleidelijke opbouw van de maatregelen, nog steeds geen lolledige lockdown, de WHO en bijv. Z-Korea kozen voor een hardere aanpak.

DanielleDefoe
DanielleDefoe6 apr. 2020 - 19:10

zuid korea heeft nu eenmaal hele andere opvattingen over privacy

Pater
Pater7 apr. 2020 - 13:51

@Polletje De VS zijn de sterkste nationale staat in de geschiedenis, en ze hebben ook nog een sterk patriottisch gevoel, dat klopt.