Camiel en de draaideurpolitici

Camiel Eurlings is weggestuurd. KLM wil hem niet meer. In 2011 wilde KLM hem nog wel. Als beloning voor het bevoordelen van KLM tijdens zijn ministerschap, zo suggereerde GroenLinks-Tweede Kamerlid Liesbeth van Tongeren. Als dat waar is, dan heet dat corruptie. Regelmatig stappen bewindslieden over naar een bedrijf waarover ze net hebben beslist. Regels ontbreken.

Bekend was “dat Eurlings niet goed kon managen, dat hij het moeilijk vond om besluiten te nemen en dat hij moeite had om zijn afspraken na te komen.” Aldus Het Financieele Dagblad deze week. Toch benoemde KLM hem tot hoogste baas. Twee jaar eerder had KLM de toen 37-jarige Eurlings gehaald als baas van KLM Cargo. Vrijwel zonder ervaring. De SP reageerde kritisch; GroenLinks verbijsterd.

SP-leider Emile Roemer wees destijds op berichtgeving dat Eurlings maandenlang met KLM had onderhandeld over die toppositie terwijl hij verantwoordelijk was voor regelgeving en handhaving met betrekking tot KLM. Zo trok Roemer Eurlings’ ontkenning, acht maanden eerder, in twijfel. “Formeel heeft Eurlings niet gelogen (…) maar het is niet fraai hoe hij hier als minister mee om is gegaan.”

GroenLinks sprak van “schijn van belangenverstrengeling.” Van Tongeren had het idee dat Eurlings’ ministerschap “vooral één lange sollicitatiebrief” was: hij nam veel besluiten ten voordele van KLM en ten koste van milieu en Schipholomwonenden. Ook kende Eurlings KLM 1,25 miljoen subsidie toe, twee maanden voor Luchtvaartnieuws.nl de overstap meldde. Terecht wellicht, maar het staat erg raar. Van Tongerens fractiegenote Ineke van Gent stelde dat bij de overstap van Eurlings “allerminst is uitgesloten dat cruciale vertrouwelijke informatie commercieel wordt uitgebaat.” Ook bij Jan Peter Balkenende, Wouter Bos en Ab Klink ging het volgens het Nederlands Dagblad om vertrouwelijke informatie. Of, en in hoeverre, ze die te gelde maakten na hun carrièreswitch zullen we nooit weten.

Onno Ruding, Hans Wijers en Joop Wijn keerden terug naar het bedrijfsleven. Betrekkingen van Dick Benschop, Elco Brinkman, Jan Kees de Jager, Wim Kok, Jan Gmelich Meijling en Atzo Nicolaï deden meer stof opwaaien. Bij uitstek omstreden was Maxime Verhagens adviseurschap bij VDL Groep, een bedrijf waarmee hij zich als minister intensief had bemoeid. Op zich prima, maar het roept vragen op.

Van Tongeren stelde voor om een onafhankelijke commissie in te stellen voor een ethische toetsing van nieuwe banen van voormalig bewindspersonen. Haar voorstel viel niet in goede aarde. Zo schreef de hoofdredactie van Trouw dat haar voorstel “kant noch wal” raakte en haar kritiek verwerpelijk was: “We mogen zo niet omgaan met mensen, die toch eerst en vooral de publieke zaak gediend hebben.”

In 2010 kreeg CDA-Tweede Kamerlid Ger Koopmans nog Kamerbrede steun voor een motie die aandrong op gedragsregels. De regering legde de motie naast zich neer. Koopmans zelf werd door de SP beschuldigd van belangenverstrengeling. Die beschuldiging leidde tot niets: ook voor Kamerleden zijn er nauwelijks regels opgesteld – ondanks aandringen van, bijvoorbeeld, de Europese Commissie. De Commissie hekelt regelmatig het gebrek aan regels omtrent belangenverstrengeling in ons land, en spreekt van een “draaideur” voor politici. Ondanks alle kritiek houden Nederlandse partijen de boot af. Ook het CDA, dat kort na toetreding tot Rutte-I regels voor oud-bewindslieden opeens overbodig vond, “want de meesten zullen CDA’er zijn.” Aldus Tweede Kamerlid Madeleine van Toorenburg.

Andere landen hebben hier wel regels over. Zo is Van Tongerens voorstel geïnspireerd op de praktijk in de Verenigde Staten. En in Groot-Brittannië mogen ex-ministers twee jaar lang niet lobbyen bij de overheid. Bovendien moeten ze toestemming vragen aan een speciale commissie voor elke benoeming in die periode. Zo’n afkoelingsperiode bestaat ook in andere landen, en bij de Europese Commissie. Nederlanders malen volgens peilingen niet om zulke corruptie. Hoe zouden ze dit ook kunnen weten? Er staan geen overtredingen in de krant, want er zijn geen regels. De strafrechtelijke geheimhoudings-plicht is een dode letter. Alleen Defensie heeft de ‘huisregel’ dat oud-bewindspersonen twee jaar lang niet mogen lobbyen. Volgens NRC Next bleek de relevante woordvoerder de regel niet eens te kennen.

Die huisregel was van toepassing op de woordvoerder van Eurlings. Dat is namelijk Jack de Vries, voormalig staatssecretaris van Defensie. De Vries wilde NRC Next niet vertellen of hij de huisregel kende. Direct na zijn ambtsperiode ging hij aan de slag in de directie van de lobbygroep die ook voor JSF-gevechtsvliegtuigen lobbyt. Vervolgens bestelde het kabinet voor miljarden euro’s aan JSF’s.

Net als na Eurlings’ overstap waren de reacties van de Kamer niet mals. Volgens toenmalig PVV-Kamerlid Hero Brinkman was De Vries als staatssecretaris al “de grootste JSF-lobbyist.” SP-collega Jasper van Dijk noemde De Vries “verliefd” op de JSF. En Joël Voordewind (CU) zei: “De overstap legt zijn JSF-voorliefde bloot, evenals zijn misschien niet zo kritische houding als staatssecretaris.”

En net als na Eurlings’ overstap volgde geen enkele maatregel. Dat is vreemd. Ook al zouden alle genoemde voormalige ministers en staatssecretarissen alle verleidingen hebben weten te weerstaan, dan nog is het raar dat het kabinet weigert regels te stellen. Terwijl die er wel zijn in andere gevestigde democratieën. Voor de zekerheid. Wat het voordeel is van dit gat in onze regelgeving is niet duidelijk.

Het nadeel is wel duidelijk. De draaideur draait op kosten van, en ten koste van, ons allemaal.