Brein achter moord op vier Nederlandse journalisten opgespoord in de VS

Het BNNVARA onderzoeksprogramma ZEMBLA heeft de verblijfplaats ontdekt van de Salvadoraanse kolonel die in 1982 de moord op vier Nederlandse IKON-journalisten beraamde. Kolonel Mario Reyes Mena, die twee jaar na de moord El Salvador verliet, is nooit vervolgd. ZEMBLA achterhaalde dat de kolonel sinds 1984 in de Verenigde Staten woont. Het programma heeft hem in zijn woonplaats geconfronteerd.

De IKON-journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag maakte in 1982 een reportage over de strijd in El Salvador waar linkse guerrilla’s vochten tegen een uiterst wreed bewind, ondersteund door extreemrechtse paramilitairen. De ploeg wil een portret maken van een gezin in de stad en een gezin in het guerrillagebied. Op 17 maart 1982 vertrekken zij naar de rebellen, lopen in een hinderlaag van het Salvadoraanse leger en worden alle vier doodgeschoten. Omdat hun namen voorkwamen op een zogeheten dodenlijst, werd hun dood gezien als een executie.

ZEMBLA heeft de nu 79-jaar oude kolonel Reyes Mena gevraagd waarom hij de vier journalisten liet vermoorden. “De zaak is al onderzocht, ik ben nooit aangeklaagd. Jullie zijn een onderdeel van een communistisch plan om wraak te nemen”, antwoordde Reyes Mena. De Waarheidscommissie van de Verenigde Naties deed in de jaren na de moorden onderzoek naar de zaak. De commissie concludeerde in 1993 dat kolonel Reyes Mena “verantwoordelijk is voor het plannen van de hinderlaag en de moord”.

ZEMBLA interviewde Geoff Thale, vice-president van de mensenrechtenorganisatie Washington Office on Latin America (WOLA). Thale kent de zaak goed. Hij zegt over Reyes Mena: “Als je het bevel geeft om burgers te vermoorden, dan schend je het internationaal humanitair recht. Deze man is een oorlogsmisdadiger, daar is geen twijfel over.” Tot twee jaar geleden had El Salvador een amnestiewet. Die wet bepaalde dat verdachten van oorlogsmisdaden tijdens de burgeroorlog vrijuit gingen. De wet is echter afgeschaft en vervolging is in El Salvador nu mogelijk. Gert Kuiper, de broer van Jan Kuiper, een van de doodgeschoten IKON-journalisten, heeft begin dit jaar in El Salvador aangifte gedaan tegen kolonel Reyes Mena. De Nederlandse ambassade ondersteunt de aangifte. Maar de kolonel is vooralsnog niet aangehouden.

In Nederland was vervolging van Reyes Mena altijd al mogelijk. ZEMBLA doet daarover navraag bij het Openbaar Ministerie. Het OM laat weten dat zij “zoals gebruikelijk geen antwoord geven op de vraag of er een strafrechtelijk onderzoek is ingesteld.” ZEMBLA weet geheime stukken van de VN-waarheidscommissie in handen te krijgen. Uit de stukken blijkt dat de Amerikaanse militair Bruce Hazelwood, destijds nauw contact had met kolonel Mario Reyes Mena. In maart 1982 was Hazelwood als militair trainer werkzaam in de El Paraiso basis. Daar waren ook de militairen gestationeerd die de IKON-journalisten hebben vermoord. Een anonieme bron verklaart in de geheime VN-rapportage: “Voordat de patrouille vertrok, heeft Reyes Mena aan Bruce Hazelwood over het plan verteld, dat ze de journalisten zouden gaan vermoorden.”

Dat moordplan wordt bevestigd door een mailwisseling waarover ZEMBLA beschikt. In die mailwisseling praat Hazelwood met een collega-veteraan die ook in El Salvador heeft gediend. Hazelwood schrijft over de dag van de moord: “Die avond waren mijn gesprekken met Mena heel openhartig en hij volgde mijn aanbevelingen – heel anders dan zijn eerdere handelen.” ZEMBLA spoort Hazelwood op en confronteert hem in zijn woonplaats. De oud-militair ontkent dat hij erbij was: “Ik weet niet waar u het over heeft. Ik was ergens anders die dag”.

Geoff Thale, van de Washington Office on Latin America, zegt in ZEMBLA dat hij het Amerikaanse congres gaat oproepen om de zaak uit te zoeken. “Als een Amerikaanse militair kennis heeft van een geplande oorlogsmisdaad, dan is het zijn verantwoordelijkheid om dit te melden aan zijn superieuren.” Thale vindt ook dat de Nederlandse overheid actie moet ondernemen.

Bekijk hier een kort fragment van de documentaire In Koelen Bloede die vanavond om 21.00 uur te zien is op NPO2.