We moeten ons dan ook serieus afvragen waarom we per se moeten groeien als dit, voorbij een bepaald welvaartsniveau, niks meer bijdraagt aan onze geluksbeleving of daar zelfs afbreuk aan doet.
Gisteren hield de internationaal gerenommeerde economisch antropoloog Jason Hickel in Tweede Kamer een pleidooi voor degrowth oftewel post-groei. Deze gebeurtenis kan met recht historisch worden genoemd. Dat een gezonde economie een groeiende economie is, is immers sinds de Tweede Wereldoorlog in álle ontwikkelde landen een onaantastbaar dogma, een heilige geloofsbelijdenis bijna. Maar zoals Hickel in alle duidelijkheid liet zien, nu is de tijd gekomen om dit dogma te herzien:
“Men denkt dat het huidige kapitalistische systeem werkt, en dat is duidelijk niet het geval. Volgens de groeicijfers gaat het goed met de economie in Nederland, maar tegelijkertijd is er nog niet voor iedereen voedselzekerheid en betaalbare huisvesting. We moeten ons focussen op wat belangrijk is voor het menselijk welzijn, niet op groei en winst.”
Hickel wijst er ook op dat de ongekende economische groei van de afgelopen decennia – de great acceleration – dé grote aanjager is geweest van de huidige klimaatcrisis en bredere ecologische crisis. Een groeiende economie betekent immers ook evenredige groei in grondstoffenverbruik, afvaluitstoot, bodemuitputting, overbevissing, bomenkap, groeiende veestapels, etc. Dit is op termijn simpelweg onhoudbaar. Het is bekend dat we vijf aardes nodig hebben als de gehele wereldbevolking dezelfde levensstandaard zou genieten als de gemiddelde Amerikaan. We hebben echter maar één aarde, waar we heel zuinig op moeten zijn. We moeten dus leren om met minder welvaart genoegen te nemen, maar dat kan alleen als we ook leren om welvaart eerlijker te verdelen. Als de mensen in ontwikkelde landen een stapje terug in welvaart moeten doen, terwijl we de gigantische kloof tussen rijk en niet-rijk laten bestaan, dan zal er nooit voldoende draagvlak voor degrowth komen.
Degrowth, een groeiende beweging
Het pleidooi van Hickel sluit aan bij een lange reeks van eerdere oproepen van wetenschappers en maatschappelijke organisaties om de ‘gezondheid’ van economieën niet langer af te meten aan eenzijdige economische groei (met name BBP-groei) maar daarvoor gebruik te maken van bredere indicatoren die uitgaan van menselijk, dierlijk en ecologisch welzijn. Dergelijke alternatieve indicatoren voor economische gezondheid zijn er volop, zoals de Brede Welvaartsindicator (BWI), de Genuine Progress Indicator (GPI) of de Better Life Index (BLI).
Deze oproepen om de gezondheid van economieën niet langer aan BBP-groei af te meten, klinken steeds luider. Een goed voorbeeld is de revolutionaire tweet van António Guterres, de secretaris-generaal van de VN, van 6 juni 2022: “Als we bossen vernietigen, aan overbevissing doen of kolen verbranden, dan verhogen we het bruto binnenlands product. Het is tijd om het boekhoudsysteem te veranderen dat de vernietiging van de planeet voorstelt alsof het de productie van rijkdom is.” Net als het pleidooi van Hickel in de Tweede Kamer kan deze tweet van Guterres met recht historisch genoemd worden. Achter Guterres’ onschuldig ogende term “boekhoudsysteem” gaat immers een heel economisch systeem schuil; daarin schuilt het revolutionaire van zijn tweet. Breken met BBP-groei als indicator van economische gezondheid betekent breken met het kapitalisme als zodanig – iets waaraan de politieke elite z’n vingers niet wil branden. Daarvoor zijn ze te verstrengeld met het bedrijfsleven en de rijke elite.
Tot nu toe blijft de heersende politiek dan ook angstvallig weg van dergelijke alternatieven. Het tekent de moed en wijsheid van Guterres dat hij daar lak aan heeft. Zijn boodschap is simpel maar des te urgenter: als we doorgaan op de huidige weg waarin alles opgeofferd wordt aan economische groei – waar bovendien alleen de rijken écht van profiteren – dan hebben we op den duur geen leefbare planeet meer over.
BBP-groei: een omstreden indicator
Het BBP (bruto binnenlands product) geeft simpel gezegd aan wat we jaarlijks met z'n allen in een land verdienen. Of het nu gaat om inkomen uit arbeid (loon) of uit bezit (rente, dividend, huur en pacht), het wordt in het BBP allemaal op één hoop gegooid. En aan de groei van die hoop wordt de gezondheid van een economie afgemeten, waarbij een jaarlijks groeipercentage van drie procent als ideaal geldt. Dat is het heersende dogma sinds de Tweede Wereldoorlog.
Toch zijn er altijd ook tegengeluiden geweest. Zo hebben Nobelprijswinnaars Joseph Stiglitz en Amartya Sen zich in 2010 duidelijk tegen het blindstaren op BBP-groei uitgesproken. In 2018 riepen 238 wetenschappers de Europese Commissie op om economische groei los te laten en zich in plaats daarvan te richten op menselijk welzijn en ecologische stabiliteit. Het jaar daarop publiceerden meer dan 11.000 wetenschappers uit ruim 150 landen een artikel met een oproep aan regeringen om “hun aandacht te verleggen van het najagen van economische groei en overvloed naar het behoud van ecosystemen en de verbetering van het menselijk welzijn”. Zelfs de bedenker van de BBP-indicator in de jaren ‘30, de Amerikaanse econoom Simon Kuznets, waarschuwde dat BBP-groei lang niet alles zegt over de gezondheid van een economie en dat het zelfs schadelijk kan zijn om BBP-groei als belangrijkste criterium te nemen. “Het welzijn van een land kan amper worden afgelezen aan het meten van het nationaal inkomen”, aldus Kuznets.
Economen als Kuznets, Stiglitz en Sen bleven helaas roependen in de woestijn: ondanks hun waarschuwingen groeide het concept van BBP-groei uit tot dé belangrijkste indicator van economische gezondheid. Daar lijkt daar nu langzaam en aarzelend verandering in te komen, getuige de tweet van VN-baas Guterres en Hickels pleidooi in de Tweede Kamer. Hoopgevend is ook dat de ideeën van de degrowth-beweging tevens de belangstelling hebben van de Europese Commissie, waar Hickel in mei aanschuift voor een gesprek. Het is echter van het allergrootste belang dat degrowth-ideeën niet van bovenaf worden opgelegd, maar dat de bredere bevolking daarin wordt meegenomen. Anders kweek je alleen maar tegenstand tegen broodnodige vooruitgang.
Schadelijke activiteiten dragen bij aan BBP-groei
De indicator van BBP-groei gooit, zoals gezegd, alle inkomsten uit economische activiteiten op één hoop en maakt geen onderscheid tussen goede economische activiteiten, die bijdragen aan algeheel welzijn en ecologische stabiliteit, en slechte economische activiteiten die ten koste gaan van welzijn en natuur. Zo worden de verdiensten van brievenbusfirma’s meegerekend in het BBP, terwijl deze firma’s juist belastingontwijking en -ontduiking mogelijk maken. Ook de verdiensten van economische activiteiten die extreem vervuilend zijn worden meegerekend in het BBP, terwijl de maatschappelijke, medische en ecologische kosten van die vervuiling buiten beschouwing worden gelaten.
De door gaswinning veroorzaakte aardbevingsschade in Groningen, bijvoorbeeld, draagt bij aan BBP-groei omdat die schade tot extra economische activiteit leidt (herstel- en versterkingswerkzaamheden) en dus tot extra inkomsten. Als je een heel bos kapt en het hout verkoopt, dan is dat goed voor het BBP. Als je een heel landschap kapot maakt door mijnbouw, dan is dat goed voor het BBP. Als door een olielek een heel natuurgebied geruïneerd wordt, dan is dat goed voor het BBP vanwege de kosten die gemaakt moeten worden voor het opruimen van de olie.
We moeten hierbij ook bedenken dat deze schadelijke effecten van het blindstaren op BBP-groei niet alleen de natuur betreft maar ook de menselijke gezondheid, zowel lichamelijk als geestelijk. Als je mensen harder, sneller en langer laat werken, dan is dat goed voor het BBP ook al gaat het ten koste van levensgeluk en gezondheid. Het cynische daarbij is dat de medische kosten die zo in toenemende mate gemaakt moeten worden, op hun beurt weer bijdragen aan het BBP. Halleluja, de economie groeit! We worden er weliswaar steeds zieker van, maar een kniesoor die daarop let. We worden met z’n allen toch ook steeds rijker? Het is niet voor niets dat burnout inmiddels volksziekte nummer één is. Zoals de Duitse socioloog Hartmut Rosa in zijn boek Leven in een tijd van versnelling laat zien, is de burnout-epidemie hét symptoom van een economie die geobsedeerd is door permanente arbeidsproductiviteitsgroei en een algehele versnelling van het economisch leven.
BBP-groei zegt niets over ongelijkheid
Ook zegt BBP-groei niets over de verdeling van welvaart. Ook al wordt de kloof tussen rijk en niet-rijk steeds groter, zolang de optelsom van alle inkomsten bij elkaar maar blijft groeien gaat het ‘goed’ met de economie. Uit onderzoek blijkt echter dat naarmate de economische ongelijkheid in een land toeneemt, het gemiddelde welzijn juist afneemt. Mensen worden ongelukkig van ongelijkheid. Dat bleek bijvoorbeeld toen een internationaal team van onderzoekers een nieuwe indicator voor economische gezondheid ontwikkelde, het GPI (Genuine Progress Indicator), waarbij ook gekeken wordt naar kwalitatieve criteria zoals sociale cohesie, bereidheid tot vrijwilligerswerk, onderwijsniveau, sociale mobiliteit, niveau van criminaliteit en milieuvervuiling. Uit het onderzoek bleek dat terwijl het mondiale BBP steeds sterk is blijven groeien, het mondiale GPI sinds 1978 juist daalt.
Zoomen we in op Nederland, dan zien we dat de economie ook hier steeds sterk is blijven groeien, terwijl het gemiddelde geluksniveau sinds 1997 gelijk is gebleven en sinds de uitbraak van de coronacrisis zelfs daalt. Wat voegt economische groei dan nog toe? BBP-groei wordt een doel op zich als er geen koppeling meer is met menselijk geluk. Dat is echter de omgekeerde wereld: economische groei moet dienstbaar zijn aan de mens, niet andersom.Binnen de huidige economische machtsverhoudingen is BBP-groei bovendien een aanjager van sociaal-economische ongelijkheid. De rijkste één procent ontvang nu jaarlijks meer dan 20 procent van het mondiale BBP, de rijkste vijf procent ontvangt zelfs 50 procent. En dit percentage van het BBP dat naar de allerrijksten gaat, groeit elk jaar. BBP-groei komt dus vooral de rijkere bovenlaag ten goede en wakkert zo de kloof tussen rijk en niet-rijk steeds verder aan. En, zoals gezegd: hoe groter de ongelijkheid, hoe lager het welzijn.
Groei en de logica van het kapitalisme
We moeten ons dan ook serieus afvragen waarom we per se moeten groeien als dit, voorbij een bepaald welvaartsniveau, niks meer bijdraagt aan onze geluksbeleving of daar zelfs afbreuk aan doet. Waarom is groei heilig? We kunnen dit niet begrijpen zonder de aard van ons economisch systeem, het kapitalisme, in ogenschouw te nemen. Hoewel de ‘noodzaak’ van groei ook kan worden gekoppeld aan redenen naast het kapitalisme, met name om bevolkingsgroei mogelijk te maken, volgt deze noodzaak primair uit de logica van het kapitalisme zelf, waar bedrijfskapitalen immers moeten groeien om de onderlinge concurrentie aan te kunnen. Binnen het kapitalisme geldt: grow or die. Een bedrijf dat niet groeit, wordt door de concurrentie weggeduwd of opgeslokt. The big fish eat the little fish. Zo bezien is kapitalistische concurrentie dé motor achter economische groei. We zien dan ook dat multinationals steeds groter worden. Inmiddels zijn van de 100 grootste economische eenheden in de wereld er 69 geen natiestaat meer maar een multinational! (Voor het naargeestige toekomstscenario dat deze ontwikkeling schetst, zie het boek van David Korten When Corporations Rule the World.)
Binnen het kapitalisme is groei bovendien nodig om de bevoorrechte positie van de allerrijksten te rechtvaardigen. In een maatschappij met een diepe kloof tussen rijk en niet-rijk is economische groei nodig om de sociaal-economische onderklasse een minimum aan welvaart te gunnen, om zo sociale onrust en – God verhoede – revolutie te voorkomen. Zo zei de Amerikaanse econoom Henry Wallich dat “groei een substituut is voor gelijkheid van inkomen” (Wallich was bestuurder bij de Amerikaanse Federal Reserve, hij kan er dus niet van verdacht worden een ‘bevooroordeelde lefty’ te zijn). Dat wil zeggen: er moet groei zijn om ongelijkheid te compenseren, om de armen de kruimels te gunnen die van de tafel vallen zodat de rijken en superrijken kunnen blijven smullen van de échte voordelen van economische groei.
Oneindige groei op een eindige planeet is onmogelijk
De economieën van ontwikkelde landen worden geacht jaarlijks een BBP-groei van gemiddeld drie procent te realiseren, een exponentiële groei dus. Maar, zoals iedereen met een beetje verstand van wiskunde weet, de curve van exponentiële groei gaat op den duur stijl omhoog. Het is niet meer dan gezond verstand dat dergelijke eindeloze exponentiële groei – met bijbehorende groei in grondstoffenverbruik en afvaluitstoot – simpelweg onhoudbaar is op een eindige planeet. Om ons een voorstelling te geven van de impact van exponentiële economische groei is het handig om te kijken naar de zogenoemde verdubbelingstijd: bij een jaarlijkse groei van drie procent verdubbelt de grootte van de economie elke 23.5 jaar. Stel je voor: om de 23.5 jaar hebben we te maken met twee keer zo veel energieverbruik, twee keer zo veel grondstoffenverbruik, twee keer zoveel bodemuitputting, twee keer zo veel boskap, twee keer zo veel visserij, etc. etc. Geen wonder dat de great acceleration van de afgelopen decennia tot een gigantische verergering van de ecologische crisis heeft geleid. Zoals natuurbeschermer David Attenborough zegt: “Een ieder die denkt dat je oneindige groei kan hebben in een eindige omgeving is ofwel een gek ofwel een econoom.”
De gevaarlijk mythe van groene groei
We moeten hierbij ook waken voor de verleiding van ‘groene groei’ – d.w.z. de aanlokkelijke mogelijkheid die sommige (voornamelijk rechtse) economen en politici schetsen, waarbij we door technologische innovatie economische groei loskoppelen van schadelijke zaken als fossiele brandstoffen en grondstoffenverbruik. Als we de economie maar duurzaam genoeg maken, dan kunnen we gewoon blijven groeien zonder schade aan de natuur! Maar als iets te mooi klinkt om waar te zijn, dan is dat meestal ook zo. In het geval van groene groei blijkt dit uit diverseinternationale wetenschappelijke studies die overduidelijk aantonen dat groene groei een mythe is, een zeer gevaarlijke mythe bovendien.
Het probleem met groene groei is tweeledig. Ten eerste gaat exponentiële economische groei simpelweg te snel voor de technologische en industriële transitie naar een duurzame economie. De beschikbare hernieuwbare energie zal weliswaar groeien als we steeds meer zonnepanelen, windturbines en groene waterstofcentrales aanleggen. Maar de economie groeit nog veel sneller (exponentieel namelijk) en daarmee ook de behoefte aan energie. De beschikbare hernieuwbare energie zal dus voortdurend achterblijven bij de exponentieel groeiende energiebehoefte. Een behoefte die dan maar op de ouderwetse manier bevredigd moet worden, d.w.z. via fossiele brandstoffen, waarmee de klimaatcrisis verder wordt aangejaagd.
Ten tweede is zelfs hernieuwbare energie niet zonder ecologische voetafdruk. We hebben immers nog steeds grondstoffen nodig om al die zonnepanelen, windturbines, groene waterstofcentrales en elektrische auto’s te maken. Ook al is de economie dan ‘duurzaam’ geworden, economische groei zal nog steeds om almaar grotere hoeveelheden van deze grondstoffen vragen, met alle ecologische schade van dien. Een circulaire economie is binnen het dogma van economische groei simpelweg onmogelijk. Lithium, dat we nodig hebben voor batterijen (onder andere in elektrische auto’s), is een goed voorbeeld. Er lijkt genoeg lithium in de aardkorst te zitten om aan al onze behoeften te voldoen, maar het meeste ervan is erg moeilijk te bereiken. Dus om economische groei mogelijk te maken, zullen we lithium op ongekende schaal moeten ontginnen en met zeer agressieve mijnbouwtechnieken die flinke schade aan de natuur zullen aanrichten. Kortom, zelfs in het onwaarschijnlijke geval van een snelle en volledige transitie naar hernieuwbaar energie is exponentiële economische groei nog steeds onmogelijk zonder grote ecologische schade.
Het leven op aarde staat op het spel
Ondanks alle mooi klinkende internationale klimaatafspraken blijft de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen stijgen, zodat we aankijken tegen een mondiale opwarming van 3℃ in het jaar 2100 en mogelijk nog veel hoger. Dit is een werkelijk rampzalig scenario dat bol staat van dodelijke hittegolven, bosbranden, droogtes, verwoestijning, hongersnoden, verzurende oceanen, extreme stormen en massale overstromingen door bizarre regenval en een stijgende zeespiegel, met als gevolg naar schatting twee miljard klimaatvluchtelingen. Door de mondiale opwarming zal zo’n 30 tot 50 procent van de diersoorten uitsterven.
Dan hebben we het nog niet eens over de bredere ecologische crisis door de voortschrijdende vernietiging van de natuur door milieuvervuiling, ontbossing voor veeteelt, overbevissing, bodemuitputting door agrarische monoculturen, massale insectensterfte door overbemesting en landbouwgif, en steeds agressievere vormen van olie- en gaswinning en andere mijnbouw (omdat de gezochte grondstoffen steeds dieper liggen). Als we doorgaan op de huidige weg, zullen de oceanen in 2050 meer plastic dan vis bevatten, om maar iets te noemen.
Tellen we al deze factoren bij elkaar op, de mondiale opwarming plus de bredere ecologische crisis, dan wordt duidelijk dat we aankijken tegen het nachtmerriescenario van een massale uitsterving van leven op aarde. Een mass extinction event waarin er ook van de menselijke beschaving – voor zover dat nog wat voorstelt – weinig meer zal overblijven. Kortom, willen we een ramp voor de mensheid en de natuur in de toekomst vermijden, dan moeten we af van het dogma van economische groei. Dan moeten we BBP-groei als indicator voor economische gezondheid vervangen door een inclusievere en democratisch vastgestelde indicator die uitgaat van menselijk, dierlijk en ecologisch welzijn. Dan moeten we bovendien toe naar een economie met fors meer sociaal-economische gelijkheid, omdat anders het brede draagvlak voor degrowth niet valt te realiseren.
Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.
Vandaag van de VK geleerd wat bij Aristoteles verschil was tussen hedonisme (wellness) en eudaimonia (nooit eerder van gehoord), dat zou staan voor vervulling en ware, niet materiele geluk. Ja, van dat laatste pad zijn we aardig af gedreven.....
De strijd Growth versus Degrowth is al op gang. 29ttps://www.ftm.nl/artikelen/de-eu-wordt-in-het-mercosur-verdrag-gerommeld?share=kRkD2QQ8p2zdkaNdqHoi%2FqikYyACB9V%2B9RWZP%2Fkbl0wpO%2B9r8TrNk4AONi94Pw%3D%3D
Economische groei is ten alle tijden vervuilend, want slecht voor het klimaat, de aarde, mens en dier.
Hoe schadelijk de op egoïsme gebaseerde economische filosofie van onze gezaghebbende economen voor het leven op aarde uitpakt toont deze opvallende verhelderende, knap geschreven bijdrage, maar weer eens aan. Mijn dank hiervoor. Door niet naar de onafhankelijke wetenschap te willen luisteren, is het voor de natuur, en daarmee voor het leven op aarde, inmiddels twee voor twaalf. De armoede in onze samenlevingen rukt meedogenloos op, terwijl de rijken rijker worden. Stop dus dat ‘kille eigenbelang neoliberalisme’, om te redden wat er nog te redden valt. Breek de macht van de met oogkleppen op opererende multinationals, haar kortzichtige aandeelhouders, en de mentaal gestoorde populisten, die ons bewust knollen voor citroenen trachten te verkopen, om voort te gaan op deze heilloze weg, die onherroepelijk naar de afgrond leidt. Wees wijs. Stem de macht van de superrijken weg. Neem het op voor alles en iedereen die zich niet tegen de gevolgen van hun asociale afbraakbeleid kunnen verdedigen. ...Geef de biodiversiteit en ons nageslacht een toekomst.
Een maatschappelijk systeem zonder economische groei kan alleen bestaan als het mensen tevreden maakt, stabiel is en onze basisbehoeften betaalbaar houdt. Dat zijn namelijk de drie pijlers van economische groei. Bij een groeiende wereldbevolking en een toenemende vergrijzing is die groei nog harder nodig om stabiliteit te garanderen. Instabiliteit leidt direct tot meer geweld, meer armoede. En tot minder financiële armkracht om iets tegen de opwarming te doen.
mensen tevreden maakt, stabiel is en onze basisbehoeften betaalbaar houdt. Ja, want de VVD houd onze basisbehoeften zo betaalbaar..... :_)
Dat zijn drie dingen in de propaganda van economische groei. De groei stuwt de bevolkings groei mee. De groei en het expolitatieve extractie processen uit aarde en mens maakt de instabiliteit. De armkracht van die grootfirmas en hun dienaars zijn de oorzaak van de opwarming, niet de oplossing.
'Bij een groeiende wereldbevolking en een toenemende vergrijzing is die groei nog harder nodig om stabiliteit te garanderen.' Is herverdeling niet veel effectiever om mensen tevreden en basisbehoeften betaalbaar te houden, kortom stabiliteit te garanderen?
Er zijn twee soorten groei, de groei om de bevolking stabiel in welvaart te houden, en de groei om ze rijker te maken. Vandaag hierover stuk in de nrc, Jason Hickel aan het woord over groei. Vroeger dacht hij nog dat dat kon, nu niet meer.
Globaal gezien: om de komende bevolking van 10 miljard gewoon het welvaartspeil en de voedingspatronen van nu, te laten hebben in de toekomst (dus 3/4 de armoe van nu) hebben we al heel erg veel meer landbouwgrond, arbeid en grondstoffen nodig. Om ze ook meer vlees en dergelijke te laten hebben, dat is another cook.
Hierom stem ik dus ook op de PVDD, want deze brengt al jarenlang deze boodschap!!
De rijkste mensen worden ieder jaar fors rijker. Zij pakken ieder jaar een groter deel van wat we men zijn allen produceren. Gevolg: Als de economie niet groeit, worden de armen nog armer. De economische groei voorkomt, dat de middenklasse zo arm wordt, dat ze een revolutie gaan steunen. De economische groei is er op gericht om de rijkste mensen nog rijker te laten worden, zonder dat driekwart van de bevolking de guillotine van stal wil halen. De economische groei vernietigt de aarde. We kunnen dus kiezen: 1. Doorgaan alsof er niets aan de hand is en de aarde vernietigen; 2. De groei stoppen en de rijken rijker laten worden ten koste van de middenklasse, totdat er een wereldwijde revolutie uitbreekt; 3. Ons gezond verstand gebruiken en heel veel vermogen bij de rijken weghalen. Optie 3 lijkt aantrekkelijk. Maar ons gezond verstand gebruiken kunnen we alleen als we niet emotioneel worden. En als je voorstelt om het kapitalistische systeem tot in zijn diepste kern te veranderen, worden de mensen hyper emotioneel. En dan wordt het gezond verstand uitgeschakeld. Het zal dus wel optie 1 of 2 worden.
Het kapitalisme en bijbehorende economische groei hebben er de afgelopen 50 jaar wel voor gezorgd dat honderden miljoenen mensen uit de pure armoede naar de middenstand zijn verheven. Dit gaat helaas wel gepaard met nevenschade en daar moeten we ons zeker bewust van zijn. De schrijver pleit voor een stop aan groei en een betere verdeling. Vergeet alleen even niet dat als we eerlijk gaan delen (en dan ook echt en niet alleen maar met andere Nederlanders) dat betekent dat het GDP per persoon uitkomt op iets van €5000 per jaar. Ik kan u verzekeren dat de gemiddelde inwoner van de westerse wereld het daar niet voor gaat doen en dus zullen we nog wel een tijdje doorgroeien. En dan het ik het nog niet over die paar miljard mensen in Afrika en Azie die ook graag meer welvaart willen en (terecht) een broertje dood hebben aan rijke blanke filosofen die vanuit het welvarende westen wel even komen uitleggen dat het allemaal een stapje minder hard moet.
“ Het kapitalisme en bijbehorende economische groei hebben er de afgelopen 50 jaar wel voor gezorgd dat honderden miljoenen mensen uit de pure armoede naar de middenstand zijn verheven”. Leuk geprobeerd maar die vooruitgang staat toch echt op het conto van de technische vooruitgang mogelijk gemaakt door ingenieurs en andere techneuten. En die zijn niet kapitalistisch niet communistisch maar gewoon pragmatisch.
De koppeling BNP/welvaart is te simpel Ja er word veel geld omgezet in Nederland. Goed, bij wie komt dat geld terecht? Bij vastgoedspeculanten en bestuurders en huisjesmelkers. Wat heb je dan aan dat BNP? Het zegt niet zoveel In theorie zijn we dan in Nederland welvarend. Waarom? Omdat er in de stad letterlijk 900 kledingzaken zijn, waar ik fastfashion troep kan kopen, die ik niet nodig heb. Daarnaast kunnen mensen geen normale huisvesting vinden en komen mensen niet rond. Op papier zijn we dan misschien welvarend. De theorie is niet hetzelfde als de praktijk. In theorie is Noord Korea democratisch. Denk eens verder dan theorie, kijk om je heen Als je je mensen geen onderdak kan geven, ben je niet welvarend. Als we toe gaan naar 1 miljoen mensen in armoede, zijn we niet welvarend. Ik ervaar Nederland als mislukt. Dit klinkt misschien radicaal, maar ik meen het echt
Leuk geprobeerd maar die vooruitgang staat toch echt op het conto van de technische vooruitgang mogelijk gemaakt door ingenieurs en andere techneuten. En die zijn niet kapitalistisch niet communistisch maar gewoon pragmatisch. Ja, precies !
@Berend22 "Leuk geprobeerd maar die vooruitgang staat toch echt op het conto van de technische vooruitgang mogelijk gemaakt door ingenieurs en andere techneuten." Ja ook. Maar vergeet ook even vooral niet dat er in een land als China pas wat gebeurde toen men in de jaren 80 besloot niet langer alles vanuit de staat te regelen maar dat het aan mensen toegestaan werd om eigen ondernemingen te beginnen en daar zelf ook geld mee te verdienen. Kapitalisme dus.
Bobdobb. Er is geen wereld regering. Je zal altijd moeten beginnen met het gelijker in eigen land te doen. Je hebt nooit directe controle over wat een ander land doet. Maar je moet wel hier en nu beginnen. Voor de rest is het niet anders dan nu. Men heeft handels en diplomatieke relaties en doet mee aan organisaties. Filosofen hebben nooit veel te zeggen.
@Berend, technische vooruitgang gaat blijkbaar toch het beste in een soort van kapitalistisch systeem. Techneuten hebben verder ook middelen nodig, fabrieken, en distributie om iets te verspreiden. Genoeg landen in de wereld waar ze zaken die techneuten 50 jaar geleden bedacht hebben nog steeds niet op orde hebben.
@bobdopp de invloed van idealismen als communisme en kapitalisme worden zwaar overschat. Rusland was een zwaar geïsoleerd land met minder dan de helft van de inwoners die de Vs had. Toch waren ze eerder in de ruimte en bijna eerder op de maan. Een behoorlijke prestatie voor een land geknecht door het communisme.
Toegepaste wetenschap komt niet uit de lucht vallen. Dat moet georganiseerd worden en dat kan onder verschillende maatschappelijke omstandigheden, zowel kapitalistisch als niet-kapitalistisch. Mengvormen hebben m.i. het beste gewerkt.
@little bit. Een te verwachte opmerking. Maar onwaar. Techneuten gedijen ook in communistische landen. De USSR had de race naar de maan bijna gewonnen ondanks dat het land veel minder inwoners kende dan de VS en behoorlijk geïsoleerd was, itt de VS. Een knappe prestatie dus. Techniek en techneuten trekken zich niet zoveel aan van idealisten en de systemen die ze bedenken.
"Nevenschade". De totale ondergang van het menselijk ras als dit zo doorgaat noem je dus nevenschade... De teneur van de meeste reacties hier is in de trant van " je moet niet zeiken, want je hebt je eigen welvaren tenslotte te danken aan ons vertrouwde kapitalistische systeem". Nou, dat laatste kan dan wel waar zijn, maar de feiten vertellen gewoon een slecht toekomstbeeld als we zo doorgaan. Daar is niets van stemmingmakerij bij. Niet zeuren en gewoon zo doorgaan betekent gewoon je kop in het zand steken ten koste van die generaties die nog na ons komen, voor zolang het duurt. Word wakker, mensen!!
Baloempapa. maar die vooruitgang staat toch echt op het conto van de technische vooruitgang mogelijk gemaakt door ingenieurs en andere techneuten. Nou, die techneuten kunnen wel ontwikkelen, maar aan de man brengen heb je toch echt andere mensen en skills nodig.
@Berend, de USSR, ja inderdaad, ruimtevaart en militaire toepassingen gingen een tijdje best goed omdat de staat daar heel veel middelen op zette. Maar de rest ging dan toch wat minder.
@BobDobb, je gaat ervan uit (zoals zovelen) dat kapitalisme hetzelfde is als vrije marktwerking. Dat is niet zo. Doorgeschoten aandeelhouderskapitalisme maakt de markt steeds minder vrij, kleine slimme ondernemers breken steeds moeilijker, het grote geld krijgt steeds meer macht, de onzichtbare hand steeds minder. Adam Smith draait zich om in zijn graf.
Dat naïeve sprookje, dat neoliberaal kapitalisme vooruitgang levert. Pfff... Laatst sprak ik een jongeman, die autistisch is. Hij is politiek gezien gematigd links en geeft niets om spullen, macht, status, geld etc. Wel is hij fulltime bezig met een specifiek onderwerp, waar hij extreem veel over weet. Het is een wetenschappelijk vakgebied. Deze jongeman, gaat waarschijnlijk wel het een en ander bereiken/ontdekken in dit vakgebied. Maar, dat heeft niets te maken met kapitalisme, socialisme, wat voor isme dan ook. Het heeft te maken met het feit dat hij iemand is die daar zijn hele leven op gaat inzetten en dat hij niet dood gaat van de honger. Of dat dan in een socialisme of kapitalisme gebeurt, is irrelevant Het feit dat we een KFC hebben, maakt ons niet 'innovatief' en 'superieur' overschat jezelf niet zo. De neoliberale markt is niets meer dan een mechanisme dat goederen verspreid. En dat doet het op een nogal ineffectief/ongebalanceerde/irrationele manier, kunnen we zien. Max Weber schreef dat onze tijd zou worden gedomineerd door vakmensen zonder ziel en hedonisten zonder hart. Vakmensen zonder ziel: ambtenaren en bestuurders Hedonisten zonder hart: neoliberale zombies/consumenten
@a little bit of … “ de USSR, ja inderdaad, ruimtevaart en militaire toepassingen gingen een tijdje best goed omdat de staat daar heel veel middelen op zette. Maar de rest ging dan toch wat minder.” Klopt hoor de rest ging behoorlijk minder. Maar het bewijst wel dat de techniek geen kapitalisme of wat voor -isme dan ook nodig heeft om vooruitgang te brengen.
Waarom verdient de een zoveel meer of minder dan de ander, voor precies hetzelfde werk? Lang in Mexico en Kenia gewerkt. Daat had je naast elkaar de oer met de hak die met al zijn werk uitkwam op zeg zo,n 5 kg graan of 1 euro bruto (wat tegelijk ook netto was). En de boer op de tractor die per dag 500 kgs produceerde of 100 euro bruto, zeg 50 euro netto. Dat was het systeem, dat had je naast elkaar gewoon. Geen sprake van dat de een of de regering dacht aan gelijkheid, die was er namelijk helemaal niet. Hoe anders is dit in NL allemaal geregeld en vastgelegd.
Ik ben altijd benieuwd naar het antwoord op de vraag hoe deze voorstanders van niet-groeien de armoede in de derde wereld landen willen aanpakken. Hoe de mensen daar zonder economische groei het welvaartsniveau van het westen van pakweg 1950 kunnen bereiken. (Is dat al eens uitgerekend?). Dat gaat niet zonder investeringen in de (fossiele) energie, landbouw en industrie. Welliswaar kan dat tegenwoordig allemaal efficiënter, duurzamer en slimmer dan voorheen maar het blijven investeringen in groei.
Doordat wij alles gaan inleveren voor hen wat dus inderdaad nooit gaat gebeuren. Economische groei en de daarvoor nodige goedkope energie, vooral uit ruim voorradige fossiele brandstoffen zullen nog decennia nodig zijn om voor honderden miljoenen mensen welvaart te creeeren. Dat wat doemsdagprofeten uit het welvarende westen een op modellen gebaseerde apocalyps belangrijker vinden dan mensen in acute armoede is dan ook een morele godspe. In de praktijk echter zal het zo'n vaart niet lopen en kopen landen als India en Pakistan gewoon goedkoop Russische olie in om in hun energiebehoefte te voorzien voor hun bevolking. En ook Afrika trekt zich steeds minder aan van ons neokoloniale morele vingergewapper.
Ik ben altijd benieuwd hoe voorstanders van groei dat zien. Oneindige groei op een aarde die niet mee groeit en met grondstoffen die op raken.
Die armoede in de 3de wereld is over een paar jaar vanzelf opgelost, in die zin dat er dan niemand meer woont
@ Frans Akkermans: [Ik ben altijd benieuwd naar het antwoord op de vraag hoe deze voorstanders van niet-groeien de armoede in de derde wereld landen willen aanpakken.] Heb je wel eens van consuminderen en eerlijker delen gehoord?
Dat niet meer of minder groeien zou wel kunnen, en ik ben ook voor een focus op economische ontwikkeling (vs groei) maar economische groei is noodzakelijk bij een groeiende (wereld)bevolking: "Zoomen we in op Nederland, dan zien we dat de economie ook hier steeds sterk is blijven groeien, terwijl het gemiddelde geluksniveau sinds 1997 gelijk is gebleven en sinds de uitbraak van de coronacrisis zelfs daalt. Wat voegt economische groei dan nog toe?" Nou, we hadden die economische groei nodig want in 1997 hadden we 15.6M mensen en in 2022 17.6M. Zonder groei hadden we de kwantiteit en kwaliteit niet kunnen verbeteren. Dus de discussie kan niet gaan zonder een discussie over het terugdringen van de wereld bevolking. Overigens, het OECD
Je kan economische groei niet wegkrijgen zonder het kapitalisme op de mestvaalt van de geschiedenis te smijten. Ik las een jaar of drie geleden in een artikel dat het merendeel van de mensheid zich heel makkelijk het einde van de wereld kan verbeelden, maar niet die van het kapitalisme. En als ik zo het bovenstaande artikel lees gaat dat volgens mij ook voor de auteur daarvan. En dat kan niet verbazen wanneer je weet dat de SP de 'S' enkel nog om cosmetische redenen vasthoudt, de SP is ook een systeempartij geworden. We kunnen natuurlijk, daartoe bewogen door sentimentele gevoelens, de SP omhelzen als een partij die het opneemt voor de mensen die onderaan staan, maar met een beetje doortastendheid kom je er al spoedig achter dat dat de gaarkeuken mentaliteit nimmer zal ontstijgen. We moeten het over kapitalisme hebben, en dan gaat het niet enkel over de geldstromen, de rijk-arm kloof, inflatie en recessie of grow curves. Nee, laten we het hebben over waar het allemaal over gaat wanneer we het over kapitalisme gaan hebben, en dat is schrikbarend veel, het heeft onze levens compleet gekoloniseerd en bepaalt heel graag de uitkomst van iedere discours. Na zo'n vijfhonderd jaar wordt het eindelijk eens echt tijd dat we het kapitalisme overboord gooien. Een enkele Lego blokje los wrikken, economische groei in dit geval, is compleet nutteloos wanneer de overkoepelende constructie gespaard blijft.
@ Adaestuo: Geheel met je eens. Dit was ook mijn eerste reactie op dit artikel. Ik beaam zowat alles wat Sas zegt, maar de enige duidelijke en juiste consequentie is: het kapitalistische systeem als zodanig moet geheel omver gehaald worden, anders blijven we als mensheid tegen onze eigen bierkaai vechten. En dat betekent dus: revolutionaire veranderingen.
Veel erger dan de ongekende economische groei is de waanzinnige groei van het aantal mensen op de planeet aarde, dat is de oorzaak van alle ellende op de mooie planeet aarde. Maar aan deze groei maakt de natuur binnenkort op gruwelijke wijze door afschuwelijke ziektes een einde aan, dat is al meer gebeurd in de geschiedenis van de mensheid.
'de waanzinnige groei van het aantal mensen op de planeet aarde, dat is de oorzaak van alle ellende op de mooie planeet aarde.' De gevolgen van deze ellende zijn behoorlijk ongelijk verdeeld, Hoe komt dat?
Het vast leuterpraatje als iets niet naar de zin gaat. De vooruitgang komt maar van één ding: mensen die voortdurend bezig zijn dingen beter, effectiever, sneller, mooier en goedkoper te doen. Laat de SP en de rebellions samen een mooie terp in Friesland bouwen van tien meter hoog en daar als klimaat-preppers het einde der tijden afwachten, dan kan de rest verder met het werkelijk aanpakken van het klimaatprobleem. Interessant is ook dat de neoliberalen bij elke tegenslag hetzelfde liedje zingen als onze SP-vriend hier: de arbeider moet niet telkens meer willen, niet meer groei. Zo hebben ze de boel jaren klein gehouden en zo ontmoeten in-de-war-links en selfish-rechts elkaar in dezelfde argumenten.
"De inhoud van deze reactie voldoet niet aan de spelregels. Het is niet (langer) mogelijk om te reageren."
Heeft de schrijver het over BBP gecorrigeerd voor inflatie, of niet? Want zo niet, dan wordt het verhaal iets anders.
Prima, maar dan moeten we toch flink gaan bezuinigen en allerlei welvaart en andere idealen loslaten.
Er is heel veel 'overbodige welvaart' die we zeker kunnen loslaten. Misschien moeten we eens aandacht gaan besteden aan ons 'welzijn'... ! Ook bezuinigen hoeft niet echt voor problemen te zorgen, maar dan moeten we nu maar eens gaan bezuinigen op de zogenaamde Rechtse Hobby's . Alles wat goed is voor de economie, is slecht voor het klimaat, de natuur en vormt een bedreiging voor ons welzijn. Inmiddels staat de klok op kwart over twaalf, of misschien wel nóg later... Het wordt tijd dat er nu eens werkelijk iets gaat gebeuren.
Of gewoon gelijker verdelen. Wat er voor kapitaal naar boven word gesmeten en afgenomen word van de onderste lagen en al dat bezit wat door toplagen word vergaart zijn geen 'idealen'.
@Rick, dat klopt, dus van iemand actief in de politiek verwacht ik dan ook minimaal een voorstel waar de overheid start met 'degrowth'.
@Paul, "Of gewoon gelijker verdelen." wat geeft je het idee dat gelijker verdelen zal zorgen voor minder consumptie (en dus 'degrowth')? blijft in totaal toch dezelfde som die geconsumeerd wordt. @Le Chat, welke rechtse hobby's? het gros van de overheidsuitgaven zitten in de zorg, onderwijs en de sociale zekerheid, en die zorgen allemaal voor consumptie.
@A little bit of sunshine Precies. Als we alles wat we nu hebben eerlijk over de wereld verdelen kom je uit op €5000 per persoon per jaar. Dan leef je dus voor iets van €14 per dag. Niemand gaat dat vrijwillig doen hier, ook niet de grote propagandisten van het eerlijke verdelen. En dan maken we inderdaad nog steeds evenveel op als nu. Over de-growth hebben we het helemaal nog niet eens.
Rick Als ik door de stad loop, loop ik langs letterlijk 900 stupide kledingzaken. Waar ik goedkope kleding kan kopen, die gemaakt is door kinderen in Bangladesh en waar het milieu door aangetast word. Is dat welvaart? Ik ervaar deze waanzin niet als welvaart, maar als verwarring. Ookal zal 'een econoom' mij vertellen dat dit alles welvaart is en de uitkomst van het glorieuze kapitalisme. Ook zal hij mij vertellen dat dit alles leidt tot 'innovatie'. Een ander dogma, dat nergens op gebaseerd is, maar hoort bij de geloofsbelijdenis van de neoliberaal. Als je het over eerlijk verdelen heb. In een sociaal democratie word alles niet gelijk verdeeld over iedereen. De overheid regelt slechts wat basisbenodigdheden. Dan word de overheid te groot, zegt rechts dan. De overheid is onder VVD beleid alleen maar uitgebreid. Het is niet zo dat neoliberalen de overheid afbouwen. Neoliberalisme gaat uit van een machtige staat, maar een waar je niets aan hebt als burger. Neoliberalisme is niet hetzelfde als klassiek 19de eeuws kapitalisme Neoliberalisme gaat niet over of we een machtige staat moeten hebben, maar wat die staat doet. En in het neoliberalisme is dat: niets voor de bevolking ,alles voor de bedrijven. Men noemt neoliberalisme daarom ook wel een : corporatisme en een neoconservatisme.
@little bit… welke rechtse hobby’s?? Kijk voor de lol eens in de drogisterij waar een heel schap wordt ingenomen door producten die alle hetzelfde doen op basis van de zelfde grondstof. Alleen het marketing jasje en misschien een geurtje verschilt. Daar is dus een hoop te winnen.
@Baloe, ik vind 900 winkels verschrikkelijk, de dames hier in huis noemen dat welvaart. Welvaart is voor iedereen iets anders, en (vrije) keuze is zeker een vorm van welvaart.
A little bit of sunshine. Er is zat overschot want het systeem is belachelijk exploitaief en bestelend. Neem de groei factor weg en er word veel minder geconsumeert. Verdeel de rest plaatsleijk en men heeft een betere maatschappij.
BobDobb. Onmogenlijk en onnodig abstracte perfectie, dus waar heb je het over?
A little bit of sunshine Ergens snap ik je punt. Keuzevrijheid etc, etc. Ik snap waar je vandaan komt Maar laten we nou eens wat dieper graven. Deze kleding word gemaakt onder verschrikkelijke omstandigheden. Willen we daaraan meedoen? Ik stel je slechts de vraag. Sweatshops, wil je daaraan bijdragen? Ik persoonlijk niet, ik vertel jou vervolgens niet wat je moet doen. Wel erger ik mij eraan,dat de massa's deze cruciale vragen niet eens stellen, niet eens onderzoeken. Waar wil ik als individu aan meedoen? Sweatshops, drugs, prostitutie? Wil ik er iets mee te maken hebben? En waarom ? Ik vind dat mensen niet kritisch genoeg kijken naar zichzelf, naar de wereld, naar productie, naar waarden, naar waarmee je je wilt inlaten. De massa doet het, het is legaal, dus het zit wel goed. Ik vind die instelling te platvloers. Maar goed, misschien stel ik te hoge eisen aan mensen
@Sunshine '"Of gewoon gelijker verdelen." wat geeft je het idee dat gelijker verdelen zal zorgen voor minder consumptie (en dus 'degrowth')?' Dit: De rijkste 1 procent van de wereld stoot twee keer zoveel uit als de armste helft https://nos.nl/artikel/2404406-rijkste-1-procent-stoot-twee-keer-zoveel-uit-als-de-armste-helft De rijkste 10 procent is verantwoordelijk voor de helft van de uitstoot https://www.vn.nl/rijkste-1-procent-klimaatcrisis/
Jammer, zo'n stuk dat degrowth bepleit, dat natuurlijk gewone mensen het hardst zal raken. Voor de meeste mensen is dit totaal perspectiefloos. Natuurlijk moet er minder ongelijkheid zijn, en minder exploitatie van natuur en milieu, maar de weg daar naar toe leidt juist via ontwikkeling. We moeten ons juist ontwikkelen naar een eerlijker en groener toekomst, en groei hoort daar natuurlijk bij. Alleen niet de ongerichte, exploitatieve, kapitalistische groei die we nu vooral hebben, maar door overheden in de juiste richting gestuurde groei.
Nee, die leid door rechtvaardigeheid. Niet een nieuwe toevallig groen geverfde industrieele revolutie als motor voor verdere kapitalustische exploitatie.
Dus als vastgoedbeleggers, managers, traders, speculanten en bankiers nóg rijker worden en nóg meer buitenhuizen kunnen kopen, dan leidt dat tot 'innovatie'? Wie heeft je dat verteld? De vastgoedbeleggers, managers, traders, speculanten en bankiers, toevallig?
Economische groei is een soort piramidespel. Als het daalt dan stort de samenleving in elkaar.
Aleen een bepaald SOORT samenleving. Er zijn betere mogenlijk. Je hebt de belachelijke winsten en bezitten van die grootfirmas niet zoveel nodig als dat je vertelt word.
Ja, want jij en ik hebben er iets aan als een vastgoedspeculant die in Dubai woont miljoenen omzet?.... Trickle down is een sprookje...
45 jaar geleden als 12 jarige kreeg ik nooit een antwoord op mijn vraag. Hoe je kunt blijven groeien op een eindige planeet? Men keek mij glazig aan. Toen moest ik nog beginnen aan mijn voortgezet onderwijs. Ben ik briljant, neen. Ik verwonder mij alleen over de wereld waar ik in leef en hoe de mensheid al die tijd vakkundig met zijn eigen ondergang bezig is. Van mij mag dit ras uitsterven als het zich niet rap herpakt. Nul toegevoegde waarde voor de rest van de planeet, eerder een bedreiging. Hetzij door natuurlijk ingrijpen of menselijke oorzaak. Zo kan het niet langer dat is duidelijk.
Ik denk niet dat ze je glazig aankeken omdat ze het antwoord niet wisten, maar dat ze zich afvroegen of je niet te jong was voor het antwoord. De vraag is wie je bedoelt met 'je' .
Met je (ongelukkig gekozen) bedoel ik bedrijven, economieën en dergelijke entiteiten.
'Binnen het kapitalisme geldt: grow or die. Een bedrijf dat niet groeit, wordt door de concurrentie weggeduwd of opgeslokt.' Waaruit maar weer eens blijkt dat kapitalisten helemaal niets van de natuur begrijpen... In de natuur hebben alle organismen een levenscyclus. Eerst groei, daarna bloei en vruchtzetting/voortplanting. Een plant of dier die alleen maar blijft groeien kan het leven niet doorgeven, heeft steeds meer ruimte en voedsel nodig, maar mist misschien wel het mooiste deel van het leven. Degrowth klinkt als achteruitgang, krimp. Hickel's boodschap zou meer tot de verbeelding spreken als hij de term 'degrowth' zou vervangen door flowering, maturity of iets dergelijks. Bloeien, rijpen: wie wil dat niet?
Aan Kwantitatief groeien zit een grens dat snapt zelfs een VVD’er. Kwalitatief groeien echter kan wel doorgaan. Dus niet steeds meer maar wel steeds beter
De prijskwaliteitverhouding van veel goederen en diensten is ook negatief exponentieel. Wat betekent dat veel luxe goederen en diensten eigenlijk gewoon verboden zouden moeten worden vanwege de extra schade die zij berokkent, terwijl het maar weinig extra bijdraagt.
Eerst de hand in eigen boezem, heer Sas. De SP moet eens uit dat suffe verdomhoekje komen waar ze zichzelf heeft in geplaatst. De partij heeft (o.a met de toeslagenaffaire) zeer goed werk geleverd, heeft een zeer sympathiek imago, maar laat er anderen iedere keer met de electorale buit vandoor gaan. Dat begint al bij het leiderschap: Lilian Marijnissen is een zeer bekwaam politicus, maar GEEN leider. Laat haar een stapje terug doen en plaatsmaken voor bijvoorbeeld Peter Kwint of Renske Leijten. Vr gr, een SP-lid.