Logo Joop
De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Bepaal met een algoritme wie een echte ZZP’er is

  •  
27-11-2019
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
110 keer bekeken
  •  
bezorger

© cc-foto: Alexas Fotos

Beroepspolitici als Asscher, Koolhaas en Wiebes hebben geen benul van de dagelijkse praktijk van ZZP’ers, administratiekantoren en uitvoeringsinstanties als Belastingdienst en UWV.
In 1994 studeerde ik als fiscaal jurist af op de juridische positie van ZZP’ers (Zelfstandigen Zonder Personeel, in die tijd ook wel Zelfstandigen Zonder Poen genoemd). Net als nu was ook toen de telkens terugkerende vraag: was er bij een arbeidsrelatie tussen een opdrachtgever en een opdrachtnemer wel sprake van echte zelfstandigheid van de opdrachtnemer of ging het om een schijnconstructie om een arbeidsovereenkomst te verhullen? Bij veel organisaties bleken mensen als zelfstandige ingehuurd die eigenlijk als werknemer verloond hadden moeten worden. Omroepen, de overheid en zelfs uitgevers van juridische vakliteratuur maakten er een zootje van.
Omdat GAK/UWV toen nog beschikte over ter zake kundige inspecteurs regende het naheffingen en boetes bij de opdrachtgevers, meestal niet zozeer als gevolg van kwade trouw, maar vooral doordat de contractpartijen de ingewikkelde wetgeving niet begrepen. Het gevolg was grote angst bij opdrachtgevers om zelfstandigen in te huren, en de opkomst van payroll-services, een dure manier om risico’s in te dekken.
Sinds 1994 is er qua regelgeving niets veranderd. Zelfs het Uitvoeringsbesluit Loonbelasting uit 1965 is nog steeds geldende wetgeving. En de onzekerheid wie een echte dan wel een nepzelfstandige is alleen maar toegenomen. Wat er wel veranderd is, is de toename van het aantal zelfstandigen van 650.000 in 1994 naar 1,1 miljoen vorig jaar. En de grote variëteit onder ZZP’ers: van pizzakoeriertjes tot peperdure consultants.
Onderstaand CBS overzicht t.b.v. statistieken geeft een eerste indruk van de variëteit aan zelfstandigen.
cbszzp
Om iets aan de rechtsonzekerheid van ZZP’ers te doen, werd in 2005 de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) ingevoerd. Eenvoud en doelmatigheid om de zelfstandigheid door de Belastingdienst te laten vaststellen, stonden voorop. Daartoe werd een formulier ontwikkeld met een zeer beperkt aantal vragen. Eén van de vragen was of men wel vier of meer opdrachtgevers had. Ook schijnzelfstandigen met maar één opdrachtgever konden eenvoudig onder dit criterium uitkomen door voor drie bekenden een kleine opdracht te verrichten. Ook verrichten ZZP’ers zogenaamd werkzaamheden bij elkaar.
Nadat de Belastingdienst bij de VAR eenvoudig te misleiden bleek, kwamen er aanvullende eisen zoals dat men niet economisch afhankelijk mocht zijn van één opdrachtgever. Die voorwaarde werd vrij arbitrair vastgesteld, het was een ZZP’er namelijk niet toegestaan meer dan 50% inkomsten van hun totale omzet bij één opdrachtgever te genereren. Hierdoor raakten zelfstandigen als architecten en ICT-ers langlopende opdrachten kwijt en uit puur lijfsbehoud werden constructies bedacht om aan opdrachten te kunnen komen. Ook ik, toen nog werkzaam als fiscaal jurist (en ZZP’er !), bedacht oplossingen voor ZZP’ers.
Het falen van de VAR was voorzienbaar en was het bewijs van de wereldvreemde en naïeve denkwijze van de overheid dat de zeer complexe wet- en regelgeving en de grote variëteit aan zelfstandigen in een aantal vragen vast te stellen viel.
Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties Op de website van de Belastingdienst staat tegenwoordig over de VAR: “Deze wet heeft niet de duidelijkheid en rust gebracht die hij moest brengen”. Vandaar dat minister Asscher in 2016 met de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) probeerde de gewenste duidelijkheid te verschaffen. Deze wet tegen schijnconstructies bij zelfstandigheid overtrof evenwel in hoge mate de complexiteit en onnozelheid van de VAR.
De Belastingdienst ontwierp een DBA-standaardovereenkomst voor ZZP’ers en hun opdrachtgevers. Deze overeenkomst bevatte voor een normaal mens onbegrijpelijke teksten en was voor velerlei interpretaties vatbaar. Vervolgens keurde de Belastingdienst ook nog eens driekwart van de door organisaties ingediende DBA verklaringen af. Door de DBA liepen ZZP’ers massaal werk mis en moesten 400 ZZP’ers bij de Hogeschool Utrecht vertrekken.
Staatssecretaris van Financiën Wiebes besloot eind 2016 de wet DBA niet in te trekken maar om de Belastingdienst de DBA niet meer te laten controleren. ZZP’technisch bevinden we ons dus al drie jaar in een vacuüm.
De holistische weging van de gezagsverhouding Na het echec met VAR en DBA en het vacuüm dat daarna ontstond, ligt het initiatief om de rechtspositie van ZZP’ers te reguleren nu bij Minister Koolmees van Sociale Zaken. Eind 2018 verscheen het Handboek Loonheffingen met daarin een aantal criteria voor de gezagsverhouding in arbeidsrelaties. Het vaststellen van gezag is een eerste stap in een lange reeks van stappen om de arbeidsrelatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer te bepalen. Het Handboek schrijft voor dat voor het bestaan van een gezagsverhouding:
"er gelet dient te worden op alle omstandigheden van het geval, in onderling verband bezien, waarbij niet alleen de rechten en verplichtingen in aanmerking worden genomen die partijen bij het aangaan van de rechtsverhouding voor ogen stonden, maar moet ook meegenomen worden de wijze waarop partijen uitvoering hebben gegeven aan hun rechtsverhouding en de wijze waarop ze daar inhoud aan hebben gegeven."
Dit wordt de “holistische weging” genoemd, maar voor velen zal het neerkomen op hocus pocus. ZiPconomy geeft als voorbeeld uit het Handboek dat:
"de zelfstandige wel mag meedoen aan een werkoverleg zolang het maar gerelateerd is aan de opdracht die iemand doet. En als het geen verplichting is. "
Kortom, een architect die dagelijks werkbesprekingen heeft met aannemers kwalificeert mede hierdoor niet als zelfstandige.
Omdat de gezagsverhouding maar één van de vele punten is waaraan een arbeidsrelatie getoetst moet worden, lijkt het erop dat ook Wouter Koolmees de rechtspositie van zelfstandigen niet onder de knie zal krijgen.
Wat moet er nu gebeuren? Beroepspolitici als Asscher, Koolhaas en Wiebes zijn ongeschikt gebleken om gedurende een kwart eeuw ook maar een stap richting een oplossing te komen. Een oorzaak is dat ze kennelijk geen benul hebben van de dagelijkse praktijk van ZZP’ers, administratiekantoren en uitvoeringsinstanties als Belastingdienst en UWV. De invloed van vakbonden, werkgeversorganisaties, ambtenaren, wetenschappers en politici is evident, maar de uitvoerders van de wrakke wet- en regelgeving worden genegeerd.
Een tweede reden dat de overheid op het ZZP’dossier (en vele andere dossiers) faalt is de old school aanpak bij het maken van wetten. Er wordt eindeloos aan wetteksten gesleuteld, komma’s en punten worden bediscussieerd, maar een diverse groep als ZZP’ers met al hun verschillende arbeidsrelaties, relaties die bovendien ook nog eens razendsnel veranderen, valt vrijwel niet te vangen in een wet, een formulier of een handboek.
Vandaar dat ik al in 1994 in mijn afstudeerscriptie met het voorstel kwam om via een beslisboom (algoritme) de zelfstandigheid van een opdrachtnemer te bepalen. In een dergelijk algoritme kunnen wet- en regelgeving, jurisprudentie, het soort opdracht en de kwalificaties van de opdrachtnemer opgenomen worden.
Anno 2019 kan een standaardcomputer al 5 biljoen berekeningen per seconde maken, dus technisch is er geen enkele reden om vast te houden aan inflexibele wetteksten en handboeken die uitgaan van maar een paar opties. De hedendaagse rekenkracht kan gebruikt worden om vrijwel alle kennis op het gebied van het fiscale, sociale zekerheids- en arbeidsrecht via een algoritme toe te passen op specifieke casussen, van architect tot pizzakoerier, van vertaler tot piloot en van journalist tot fiscaal jurist.
En met iedere nieuwe casus kan het model verder geoptimaliseerd worden. Is er sprake van misbruik dan kan het algoritme snel aangepast worden om gaten in de regelgeving te dichten. Kortom, dè oplossing om per ZZP’er of groep van ZZP’ers zelfstandigheid vast te stellen, vandaar dat ik in 1994 als student het UWV en begin 2018 als ervaringsdeskundige en gespecialiseerd fiscaal jurist het Ministerie van Financiën heb aangeboden mee te denken. Maar helaas…
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Reacties (17)

Frits Jansen
Frits Jansen28 nov. 2019 - 6:44

Dit is een heel fout voorstel. Een algoritme is een manier om desnoods heel ingewikkelde regels door een machine te laten toepassen. Dat is volstrekt ondoorzichtig. Bovendien kennen algoritmen geen "redelijkheid en billijkheid", een criterium dat "levende juristen" altijd moeten toepassen op de uitkomst van in eerste instantie starre regels. Zo heeft de belastingwetgeving een hardheidsclausule.

Frits Jansen
Frits Jansen28 nov. 2019 - 6:39

Gezien de manier waarop veel hedendaagse werkgevers met hun werknemers omspringen is eigenlijk iedereen ZZP-er.

Ganneke
Ganneke28 nov. 2019 - 5:43

ZZP'ers willen gewoon eigen baas zijn, die hoeven geen 10000 regels. Dus dat betuttelende goedbedoelde is niet welkom. Grote bedrijven worden ook gesponsord. Sponsor dan ook fulltime ZZP'ers met een aanvullende uitkering als ze niet het bestaansminimum verdienen.

Katootje2
Katootje227 nov. 2019 - 22:08

Geef me een algoritme en ik maak Chinezen van jullie allemaal.

Lowieke de Vos
Lowieke de Vos27 nov. 2019 - 15:15

Het grote taboewoord in deze is Vrijheid. Wat is het probleem wanneer iemand een opdracht heeft en daar iemsnd voor inhuurt die daar een factuur voor stuurt? Wat is het probleem wanneer iemand liever als freelancer werkt dan als loonslaaf? Hij kan dan zelf uitmaken wanneer hij werkt. Hij kan dan ook aan taxplanning doen. Wanneer hij eind oktober vindt dat hij genoeg verdiend heeft en twee maanden op vakantie gaat dan moet hij dat zelf weten. Of is het een groot probleem van de Overheid? Van een loonslaaf kun je plannen hoeveel belasting er jaarlijks binnenkomt. Bij een freelancer is dit niet te doen. Wordt een ambtenaar daar kriegelig en jalours van? (Zie de column van Willem Schep) Je kunt het ook van een andere kant bekijken. Hoeveel Freelancers gaan er voor langere tijd naar het buitenland en hoeveel komen er juist niet naar Nederland wanneer de Overheid ZZPers frustreert?

2 Reacties
Kilted
Kilted27 nov. 2019 - 16:40

Quote: Wat is het probleem wanneer iemand liever als freelancer werkt dan als loonslaaf? Niets, maar in de nodige gevallen worden mensen gedwongen om te zzp’en. Er zijn helaas teveel bedrijfstakken waar je niet aan de bak komt als je niet ZZP´t. Voorbeelden te over. De discussie is niet en nooit geweest dat mensen die willen werken op ZZP basis tegen te werken, maar te voorkomen dat mensen die dat niet willen geen andere keuze hebben. Dit artikel gaat over hoe deze twee te scheiden. Dat is ook logisch, want als alle mensen die als ZZP’er werkzaam zijn dat ook voor de volle 100% willen zijn, had al die regelgeving niet hoeven worden opgetuigd, waaruit dan weer volgt dat dit artikel niet geschreven had worden. Echter, het artikel is er, dus….

Jan Lubbelinkhof
Jan Lubbelinkhof27 nov. 2019 - 17:33

@Lowieke Het grote probleem is dat er heel veel schijnzelfstandigen zijn. Deze nemen werk aan voor een uurtarief waar je niet voor zou moeten willen werken. Dit toelaten houdt een race-to-the-bottom in. Als je mensen voor je laat werken moet je ze een fatsoenlijk (cao) loon betalen. Deze nep-zzp’ers werken voor een stuk minder. Je kunt het de werkgevers ook niet echt kwalijk nemen, die proberen de grote risico’s van vaste contracten vaak te vermijden. De fout ligt bij de overheid die het de werkgever te moeilijk en duur heeft gemaakt om van overtollig of ondeugdelijk personeel af te komen. Zorg er dus voor dat werkgevers makkelijker en goedkoper afscheid kunnen nemen van personeel en ze nemen meer “vaste” mensen aan.

Verver
Verver27 nov. 2019 - 11:19

En wat als het algoritme dermate ingewikkeld wordt, dat niemand meer weer weet hoe het werkt? Wie kan dan nog bepalen of het terecht is dat je wel of niet wordt aangemerkt als ZZP'er? Handiger is om simpeler regels te maken. Als er iemand is die er tussen door glipt, dan accepteren we dat gewoon.

2 Reacties
adriek
adriek27 nov. 2019 - 16:10

Voorlopig wordt dat door naievelingen als kracht van algoritmes gezien: de computer is neutraal, maakt geen fouten, en is dus (...) objectief. Helaas blijken (ook) algoritmes zo goed als hun makers - en de data die er in gestopt wordt. Een heel oud IT gezegde luidt: "garbage in, garbage out."

Kilted
Kilted27 nov. 2019 - 17:03

@Eirda Inderdaad; garbage in, is garbage out. Alleen zegt dat weinig over de kwaliteit van het algoritme. Ook voor het best geschreven algoritme geldt dat als de input nergens op slaat, de output ook niet veel zinnigs bevat. Je kan hooguit een subroutine schrijven die de input binnen een aantal grenzen houdt. Maar dat lukt alleen als je van te voren weet aan welke voorwaarden de input moet voldoen. Maar gezien de complexiteit van de regelgeving kan je er op wachten dat er iemand ongewone, maar niet onmogelijke gegevens opvoert, en daarmee een optie creëert die geldig is, maar niemand van te voren heeft voorzien.

Ch0k3r
Ch0k3r27 nov. 2019 - 11:00

Beste heer Baaij Een algoritme werkt misschien, maar werkt alleen goed als de data die wordt ingevoerd ook correct is. Het komt eigenlijk ook al naar voren in dit artikel: "Daartoe werd een formulier ontwikkeld met een zeer beperkt aantal vragen. Eén van de vragen was of men wel vier of meer opdrachtgevers had. Ook schijnzelfstandigen met maar één opdrachtgever konden eenvoudig onder dit criterium uitkomen door voor drie bekenden een kleine opdracht te verrichten. Ook verrichten ZZP’ers zogenaamd werkzaamheden bij elkaar." Hoe gaat het algoritme er volgens u voor zorgen dat de data die gebruikt wordt, wel zuiver is? En een andere vraag; ICT projecten van de overheid falen stuk voor stuk. Miljarden zijn al in bodemloze ICT-putten gestort. Waar wordt de data vandaan gehaald? De systemen van het UWV (die niet eens goed op elkaar aansluiten)? Met andere woorden, aangezien de voorgestelde software toepasbaar moet zijn op alle beroepsgroepen met hun eigen regels, hoe realistisch denkt u dat het voorgestelde scenario in de praktijk zal zijn?

tinus1969
tinus196927 nov. 2019 - 10:45

Gelukkig zou een rechter meteen gehakt maken van zo'n algoritme, op basis van vragen als 'wie stelt de regels hier nou eigenlijk vast en hoe wordt consistente toepassing geborgd?' Dit artikel is precies de reden waarom ondernemers niets bij de overheid te zoeken hebben; ondernemers zijn aan niemand behalve zijzelf verantwoording schuldig, maar de overheid moet zich houden aan principes van de democratische rechtstaat -die hier met voeten worden getreden.

Zwerfstein
Zwerfstein27 nov. 2019 - 10:43

de campagne 'duidelijke taal' van de overheid is hard nodig, want ik kan hier nauwelijks een touw aan vastknopen en ben vast niet de enige

Jan Lubbelinkhof
Jan Lubbelinkhof27 nov. 2019 - 10:23

Is het niet simpeler om arbeidscontracten te flexibiliseren en zzp-schap over te laten aan hen die werkelijk zelfstandig zijn? Heel eenvoudig, een timmerman voor een klusje huur je in als zelfstandige, een timmerman voor de duur van (nieuw)bouw geef je een (flexibel) contract. Als je de boekhouding wegbrengt naar een kantoor is dat een zelfstandige, als diezelfde boekhouder op jouw kantoor werkt, jouw koffie drinkt etc. geef je hem een contract. Als iemand enkel pakjes voor jou wegbrengt, huur hem in. Etc... Ik snap de angst van kleine ondernemers om iemand aan te nemen, haal die angst weg door arbeidscontracten verder te flexibiliseren en stop met al die schijnconstructies. Of nog simpeler, al het werk wat je in opdracht doet verdient een (flex)contract. Al het werk wat je voor eigen risico doet is zelfstandig

2 Reacties
Mr Ed
Mr Ed27 nov. 2019 - 20:09

"Heel eenvoudig, een timmerman voor een klusje huur je in als zelfstandige, een timmerman voor de duur van (nieuw)bouw geef je een (flexibel) contract." Ik denk niet dat die timmerman hier blij mee is. Hij krijgt dan een flexibel contract met nauwelijks rechten voor een projectje van een paar maanden voor een CAO-loon. Als het project klaar is, of als het even tegen zit staat hij weer op straat. Alleen het bouwbedrijf gaat er hier op vooruit, wanteen beetje timmerman kan als zelfstandige een veel dikkere boterham verdienen.

Jan Lubbelinkhof
Jan Lubbelinkhof28 nov. 2019 - 1:33

@Abel, Als hij een echte zelfstandige is, be my guest. Helaas zijn de meest zzp’ers niet zelfstandig maar schijnzelfstandig. En dan wordt het een ander verhaal.

Peterrr2
Peterrr227 nov. 2019 - 10:19

Interessant verhaal. Hopelijk wordt het ook gelezen in Den Haag.