Belastingdienst joeg bewust op mensen met laag inkomen

De Belastingdienst joeg in het kader van fraudebestrijding specifiek op mensen met een laag inkomen. Zij werden bij bijvoorbeeld aanvragen voor toeslagen voor kinderopvang aan een extra strenge selectieprocedure onderworpen. Hogere inkomens werden juist bewust ontzien. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws en Trouw.

De werkwijze was onderdeel van het zogeheten risicoclassificatiemodel (RCM) van de afdeling Toeslagen, dat vorig jaar na een vernietigend rapport van consultancybureau KPMG uit de lucht werd gehaald. Het systeem maakte gebruik van zelflerende algoritmes. Die bepaalden aan de hand van vooraf ingevoerde indicatoren, zoals een laag inkomen, wat de ‘risicoscore’ was. Een systeem dat als ‘onrechtmatig’ en ‘discriminerend’ werd bestempeld en aan de basis stond van het toeslagenschandaal. Sinds het systeem uit de lucht is probeert de Belastingdienst het met enkele verbeteringen weer in te voeren.

Cynthia Liem, universitair hoofddocent op het gebied van Kunstmatige Intelligentie aan de Technische Universiteit Delft, zegt tegen Trouw: ‘Hoe het model precies werkt, is op basis van openbare informatie niet na te gaan. Maar als de uitkomst zo inzoomt op een specifieke groep, in dit geval lage inkomens, dan moeten er alarmbellen afgaan bij de ambtenaren die met die modellen werken.’

Eerder bleek uit onderzoek van Trouw en RTL Nieuws dat de Belastingdienst ook een indicator gebruikte om te selecteren op het wel of niet in bezit zijn van de Nederlandse nationaliteit of een dubbele nationaliteit. SP-Kamerlid Renske Leijten heeft eind oktober al verzocht om het ondoorzichtige model openbaar te maken. Demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Toeslagen) wil dat doen als ‘een zorgvuldige inhoudelijke reactie’ is voorbereid. Die moet eind deze week naar de Tweede Kamer gaan.