Basisinkomen stimuleert soberheid, solidariteit en actief burgerschap

Pleidooi voor een sociaal-culturele revolutie

In een recent essay in Tijdschrift Sociologie pleit ik voor een sociaal-culturele revolutie onder invloed van de invoering van een basisinkomen.

Introductie van een basisinkomen betekent een andere manier van leven, naar werk kijken en meer individuele vrijheid. Dit heb ik gedefinieerd als een sociaal-culturele revolutie. De zekerheid van een basisinkomen creëert de vrede en veiligheid die nodig zijn voor drie belangrijke pijlers van zo´n revolutie die leidt tot een fundamenteel andere manier van denken, handelen en organiseren:

• Soberheid: Basisinkomen zorgt ervoor dat de afhankelijkheid van op groei gerichte arbeid wordt verminderd en dat er ruimte kan worden gecreëerd voor alternatieve economische activiteiten die bijdragen aan sociale en ecologische veerkracht. Een basisinkomen speelt ook een rol bij de uitdaging voor rijke landen zoals Nederland of ze er in slagen een economie te creëren die krimpt terwijl iedereen gelukkig blijft (of wordt).

• Solidariteit: Basisinkomen draagt bij aan een gelijkere inkomensverdeling maar creëert vooral inkomenszekerheid. Het individueel uitgekeerde basisinkomen vermindert de in de afgelopen decennia toegenomen ongelijkheid tussen individuen. Individualisering wordt de norm en bevordert daardoor ook bijvoorbeeld het samenwonen. Een basisinkomen kan de pijn van de klimaatheffingen verzachten voor de lagere inkomens.

Een basisinkomen versterkt de positie van de groeiende groep flexibel werkenden. Het leidt tot een bredere kijk op werk (w.o. vrijwilligerswerk en mantelzorg), meer opleidingsmogelijkheden en vergroot de keuze om voor een passende baan te kiezen. Toekomstige AI-ontwikkelingen maken een basisinkomen wellicht onvermijdelijk.

Sociale gelijkheid is vooral gebaseerd op door groepen in de samenleving ervaren gebrek aan waardigheid en respect, het niet erkend worden door medeburgers. Deze erkenning vormt de basis voor het succes van het bestrijden van economische en machtsongelijkheid. Een basisinkomen legt voor een deel deze erkenning, respect en waardigheid vast.

• Actief burgerschap: Basisinkomen biedt financiële zekerheid waardoor burgers meer risico's en nieuwe activiteiten kunnen (onder)nemen. Verschillende critici van het neoliberale systeem benadrukken in dit verband het belang van het concept van actief burgerschap. De eerste stappen voor actief burgerschap zijn waarneembaar, bijvoorbeeld via de inmiddels vele lokale burgerinitiatieven. Zorgcoöperaties, voedselcoöperaties en energiecoöperaties zijn daar voorbeelden van. Directe betrokkenheid kan veel wantrouwen in de samenleving wegnemen en zelfs een positief effect hebben op gezondheid en welzijn. Coöperatief uitgevoerd actief burgerschap zou zodanig kunnen worden opgezet dat mensen uit alle maatschappelijke geledingen in gezamenlijke projecten daaraan deelnemen en waarin een gevoel wordt gekweekt van gedeelde identiteit en gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.