Antwoord op Corona: méér samenleving in plaats van méér overheid

Tijdens de Algemene Beschouwingen in de Tweede Kamer hebben de traditionele partijen collectief afscheid genomen van het tijdperk van de marktwerking. Gezamenlijk prediken zij ‘meer overheid’ als antwoord op Corona. Niet alleen de persconferenties van Rutte & Co lijken deze toon te krijgen, ook de verkiezingsprogramma’s die langzaam maar zeker verschijnen. Daarmee laten de partijen zich vangen door het achterhaalde concept van de vorige eeuw: markt versus overheid. Terwijl ‘méér samenleving’ het echte antwoord biedt.

Dé tegenstelling van de vorige eeuw betrof markt en overheid. De tegenstelling was zodanig dat er hele ideologieën omheen zijn ontstaan, zich uitkristalliserend in politieke partijen en de fundamentele tegenstelling tussen rechts en links. Weliswaar is er sinds de eeuwwisseling een nieuwe tegenstelling ontstaan, die tussen de mondiaal georiënteerde elite en de ‘gewone man en vrouw in de straat’. Desondanks wordt door de traditionele partijen de coronacrisis aangegrepen om de oude concepten weer op te poetsen. Met de Corona-spoedwet als actueel symbool, wordt het neo-liberalisme begraven. De overheid moet voortaan weer sterker, breder en krachtiger. Alsof diezelfde overheid niet óók in een identiteitscrisis is beland.

Net zoals de markt de oplossing niet biedt, heeft de overheid het antwoord ook niet. Denk alleen aan de technocratische en top-down overheidsmechanismen die niet passen bij de geëmancipeerde burgers van onze tijd. Dit werd extreem duidelijk in de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Denk ook aan de stap voor stap afnemende steun voor de gevestigde- en naar binnen gekeerde partijpolitiek die ons democratisch bestuur verlammen. De markt mag dan alle antwoorden niet bieden; de huidige overheid doet dit ook niet. Zowel markt als overheid moeten de stap naar de vraagstukken van deze eeuw nog maken. En wie moet dit gaan regelen? De samenleving. ‘We, the people’.

Onze samenleving is toe aan een ander soort bestuur en aan een andere ordening. De ongewenste en vervreemdende bijeffecten van zowel markt als overheid worden steeds minder geaccepteerd. Dat geldt dus aan de ene kant voor de effecten van de markt: de groeiende welvaartsongelijkheid, de race to the bottom qua arbeidsomstandigheden en de milieuschade. Alleen de coronacrisis heeft de allerrijksten meer dan 50% rijker gemaakt! Het geldt aan de andere kant voor de doorgeslagen (top-down) regelgeving, het gebrek aan maatwerkoplossingen en de afstandelijke anonimiteit die onze overheid kenmerkt. Maar markt (het grootbedrijf) en overheid zijn te zeer aan elkaar verknocht, vervlochten in gezamenlijk belang en gebaat bij het behoud van de status quo, om zichzelf te veranderen. Er is maar één macht die dat voor elkaar kan brengen. Dat is de macht van onderop. De macht van het volk. ‘We, the people’. Door het heft in handen te nemen en de norm te stellen: zowel richting markt als overheid.

Laten we beginnen bij de overheid. Bij de tweede coronagolf lijkt het Kabinet wéér onvoldoende voorbereid. Ondanks de vele beloften lukt het maar niet om het testbeleid op orde te krijgen, bovendien is het tekort aan zorgpersoneel onverminderd groot. Dan is er de grillige koers op het gebied van de mondkapjes. En de horeca wacht iedere persconferentie met spanning af, wat er nu weer over hen wordt besloten. Deze grillige aanpak, waar er over maar niet met mensen wordt gepraat, draagt niet bij aan het benodigde draagvlak om het coronavirus onder controle te krijgen.

Dat kan anders, meer passend bij deze tijd. Organiseer de samenleving van onderop. Laat de politieke agenda sturen door de wensen en de zorgen van de inwoners. Kies voor meer burgerzeggenschap en minder partijpolitiek. Maak inwoners eigenaar van concrete vraagstukken, door het organiseren van burgertoppen en burgerjury’s. En de markt? Zorg ervoor dat het prijsmechanisme ten gunste gaat werken voor onze maatschappelijke doelen, in plaats van haaks erop. Dat kan door een prijs te hangen aan maatschappelijke schade. Het zorgt ervoor dat producenten zelf verantwoordelijk worden voor de duurzaamheid van hun productieketens en ondernemende bedrijven daarmee hun geld verdienen. Win-win-win heet dat. Met een slimme, compacte en effectieve overheid die van onderop wordt gevoed en gedragen in combinatie met een markt waarin het prijsmechanisme prikkelt tot het bereiken van maatschappelijke doelen. Een markt en een overheid die ten dienste staan aan de samenleving.

Voorbij de hokjesgeest van links en rechts. Omdat de samenleving dit wil én het voor het zeggen heeft. Méér samenleving: de gouden formule van de post-Corona tijd!

Richard de Mos en Bert Blase Lijsttrekker en voorzitter van Code Oranje