Antisemitisch beeld op kerk van Maarten Luther mag daar blijven van Duits hooggerechtshof

Het omstreden antisemitische beeldhouwwerk aan de stadskerk van de Duitse stad Wittenberg mag daar blijven. Dat heeft het Duitse hooggerechtshof dinsdag bepaald. Het gaat om een zevenhonderd jaar oud reliëf van een zogeheten Judensau, of Jodenzeug, dat aan de zijkant hangt van een kerk waar Maarten Luther eens predikte. De kerk staat op de werelderfgoedlijst van Unesco.

Al sinds 1988 wordt er bezwaar gemaakt tegen de aanwezigheid van het reliëf, het jaar van de 50steherdenking van de Kristallnacht. Op het beeld staan Joodse mensen afgebeeld die aan de tepels van een zeug hangen, terwijl een rabbijn de staart optilt. Een middeleeuws, antisemitisch beeld waarvan er in kerken en historische gebouwen door heel Europa heen nog zo’n twintig zijn. In 1988 werd besloten dat het reliëf mocht blijven, maar werd er wel een Holocaustmonument naast gezet, samen met een plaquette met informatie over de massamoord op Joden in de Tweede Wereldoorlog. 

Voor veel leden van de Joodse gemeenschap in Duitsland was dat bij lange na niet voldoende, waaronder ook Michael Duellmann. Hij bracht de zaak opnieuw voor de rechter en noemde het beeld ‘lasterlijk en een belediging van het Joodse volk dat tot op de dag van vandaag de verschrikkelijke effecten ervan voelt’. Duellman had voorgesteld het beeld niet te vernietigen, maar over te brengen naar een nabijgelegen museum ter ere van Maarten Luther. 

In 2019 en 2020 stelden lagere rechtbanken Duellman al in het ongelijk en oordeelden dat het reliëf bevestigd was aan een object op de werelderfgoedlijst en dus niet mocht worden verwijderd. In 2020 voegde de rechter daar nog eens aan toe dat het beeld ‘in zijn huidige context’ niet lasterlijk is en op geen enkele wijze de rechten van Duellmann had geschaad. Dinsdag bekrachtigde het hooggerechtshof die uitspraak.

Maarten Luther was een voormalige katholieke monnik die een van de grondleggers werd van de Reformatie. Het reliëf aan de kerkmuur in Wittenberg wordt door Luther genoemd in zijn boek uit 1943 ‘Vom Schem Hamphoras’. In het boek dat doordrenkt is van antisemitisme worden Joden onder meer met de duivel vergeleken. Het boek vormde later, samen met andere geschriften van Luther, een bron voor het antisemitisme dat werd uitgedragen door de nazi’s.