Ancilla Tilia over vrijheid: “Geen enkel idee is te dom om te bespreken”

Ancilla Tilia is columnist, presentator en voorvechter van privacy. Ze verwierf wereldfaam als model in onder meer de Nederlandse en internationale edities van Playboy. Dit jaar verzorgt ze in het kader van de Vrijheidscolleges de komende weken een aantal lezingen. In een interview met Joop legt ze uit waarom vrijheid van meningsuiting een groot goed is.

“Je kan altijd alles zeggen. Alleen zitten er soms consequenties vast aan woorden. Ik mag bijvoorbeeld alles over het Koningshuis zeggen, maar bij sommige uitingen riskeer ik vervolgd te worden. Als ik iets zeg dat anderen aanzet tot een bankrun , heeft dat wellicht een boete of gevangenisstraf tot gevolg. Daar ben ik me van bewust en dat is een vreemd idee. Op sommige vliegvelden mag je geen grapjes meer maken. Protesteren mag enkel op aangewezen plekken. Amerikaanse universiteiten hebben nu zelfs zogenaamde safe spaces en free speech zones.

Ik vind het juist zo ontzettend belangrijk dat jongeren een plek hebben om zich openlijk te ontwikkelen op een universiteit. Of bijvoorbeeld door middel van rapmuziek, ook al zijn de teksten nog zo grof. Het hoeft je smaak niet te zijn maar uiteindelijk is het toch een kunstzinnig kader en een ontlading van de artiests emotie.

Wetenschapper Neil Degrasse Tyson vond dat het verboden zou moeten zijn voor een muzikant om te rappen over een platte aarde, omdat het idee te ridicuul is. Wat mij betreft is geen enkel idee te dom om te kunnen bespreken. Door iets hardop te delen geef je anderen de kans om te reageren, en zo blijf je bijleren. Hardop kunnen twijfelen is een groot goed. Anders vindt men slechts gelijkgestemden en blijft men in cirkeltjes praten. Soms moet je een mening horen waar je het helemaal oneens mee bent, om je eigen standpunten te kunnen ontwikkelen.

Ik vind dus dat er eigenlijk geen juridische restricties moeten zijn aan een maatschappelijk debat, maar dat is geen vrijbrief om iedereen maar te kunnen uitschelden.

Neem de Duitse satiricus Böhmermann die nu vervolgd wordt omdat hij de Turkse president Erdogan bespotte. Wellicht is het het hem wel waard om de prijs te betalen om toch zijn kritiek te kunnen uiten. Mensen in machtige posities moet je altijd kunnen bekritiseren, veel meer dan een gewone medeburger. Politieke uitingen genieten dan ook “preferred position”. Maar wat Hans Teeuwen over Erdogan zei, was totaal niet waar of grappig. Het verlicht de spanning in het publieke debat niet, en dat zou met satire eigenlijk wel het streven moeten zijn. Beledigen onder het mom van slechte humor mist compleet zijn doel. Ik zou het niet verbieden, maar wel graag zien dat er wat meer over na wordt gedacht wat precies het doel is van je uiting, en of dat dat het ook gaat bereiken.

Wat ik Charlie Hebdo heb zien doen is het neertrappen van groepen die zich toch al machteloos voelen. Geen regeringsleiders, maar bijvoorbeeld hangjongeren die voor overlast zorgen. Agressie komt voort uit machteloosheid, uit geen andere mogelijkheid zien je onvrede uit te kunnen drukken. Door achtergestelde groepen of kwetsbare tieners te bespotten bereikt zo’n publicatie dat deze jongeren zich nog machtelozer gaan voelen, en zij dus nog sneller naar agressie als middel zullen grijpen om zich gehoord te voelen. Het gedrag dat het blad pretendeert tegen te gaan, stimuleren ze dus juist.

Je kan in deze discussie realistisch gezien twee doelen nastreven: het aankaarten van de macht die een georganiseerde religie als islam heeft, of het teweegbrengen van gedragsverandering bij individuele personen. Die twee vereisen een hele verschillende aanpak. Het is ook belangrijk om te beseffen dat niet alle geloofsaanhangers hier zelf voor hebben kunnen kiezen. Dus pas op dat je niet juist onderdrukte burgers nog verder naar beneden schopt. ‘Speak truth to empower’.

Vaak is een boodschap veel krachtiger wanneer je deze respectvol brengt. Op een bepaalde leeftijd moet je pesten als communicatiemiddel toch een beetje kunnen ontstijgen.

Ik denk wel dat wanneer we als maatschappij eerder de zorgen rondom integratie serieus hadden besproken, het nu niet zo verhit had hoeven zijn. Ook de mensen die echte problemen ondervinden met minderheden voelen zich niet gehoord, en worden dus steeds giftiger. Hoe minder je dingen kunt uitspreken, hoe meer druk er op de ketel kan komen te staan. Vaak helpt het al ontzettend wanneer mensen openlijk iets kunnen aankaarten en zich gehoord voelen.

In Berlijn, waar ik een tijd gewoond heb, is er voor alles wel een demonstratie. En voor elke demonstratie is er een tegendemonstratie. In Nederland blijft het publieke debat vaak toch een beetje beperkt tot het standaard clubje talking heads op tv, en een handjevol dappere columnisten en twitteraars.

Wat dat betreft is het internet zeker de nieuwe drukpers. Maar durf je nog wel openlijk je mening te vormen in een openbaar debat wanneer alles wat je zegt wordt verzameld, opgeslagen, geïndexeerd, geanalyseerd en doorverkocht?

Vroeger had je briefgeheim, niemand mocht in je post kijken. Nu wordt bijna alle communicatie verzameld onder het mom van veiligheid. Het betekent dat zoiets als een gegarandeerd privé-gesprek steeds zeldzamer wordt. Via smartphones wordt afluisteren steeds makkelijker, en ook in je buurtkroeg hangen camera’s. Zelfs in het ov word je al afgeluisterd. Over een paar jaar vragen we ons af hoe we dit hebben kunnen toelaten. Het wordt hoog tijd dat we de toenemende massale surveillance een halt toe roepen.”

Ancilla spreekt op op 26 april in Wageningen en op 5 mei in Amsterdam en Almere. Voor reserveringen, overige sprekers en het programma kun je terecht op de site van Vrijheidscolleges. De Vrijheidscolleges worden gehouden rond het thema van de vier esssentiële mensenrechten die de Amerikaanse president Roosevelt benoemde in zijn beroemde State of the Union speech in 1941. De Vier Vrijheden zijn vrijheid van meningsuiting en expressie, vrijheid van geloof en aanbidding, vrijwaring van vrees en vrijwaring van gebrek. Joop is partner van de organisatie van de Vrijheidscolleges.