Altruïsme is geen illusie, maar evolutie

Met regelmaat lezen we over bestuurders die bonnetjes hebben gegeven aan de administratie van het bedrijf waar ze werken voor declaratie van onkosten, maar waarvan dan later blijkt dat ze de vliegreisjes, meubeltjes of een villa in het buitenland clandestien wilden laten vergoeden. Over mensen die zichzelf flink betalen uit de pot van een liefdadigheidsorganisatie voor kankeronderzoek die ze hebben helpen opzetten. Of over bankdirecteuren die ons de crisis in hebben geholpen en – terwijl hun slachtoffers de hypotheek op een te duur betaald krot niet meer op kunnen brengen – zelf gigabonussen opstrijken. Dan geloof je toch niet meer in de goedheid van de mens, in altruïsme en in de zegeningen van samenwerking?

Je meldt je linea recta aan bij een club die het neoliberalisme als religie heeft omarmt: de mens is er uitsluitend voor zichzelf en buit elke situatie uit om er nog beter van te worden. Alleen blijkt het volgens onderzoekers toch niet zo te zijn. Mensen zijn groepsdieren die bij voorkeur samenwerken.

Hoe onderzoek je zo iets? Dat gebeurt met spelletjes. Daarmee kun je namelijk verschillende situaties voorzetten en de reacties daarop van mensen beoordelen zodat je de patronen gaat zien. De speltheorie van de econoom John Nash stamt al uit de jaren vijftig. Het gaat om het dilemma van de gevangene. Als je samenwerkt of juist elkaar alleen maar gebruikt om je eigen doel te bereiken, wat zal dan het meest effectief zijn? In het licht van de leus over de strijd om het overleven (Darwin) is altijd gedacht dat het individuele voordeel voor gaat. Dat vind je terug in de uitkomsten van onderzoeken waarbij de speltheorie werd gebruikt. Vorig jaar ontdekten William Press en Freeman Dyson echter ook andere spelstrategieën die juist de voordelen van samenwerking aantoonden. Als een speler een ander belazerde en afzette, dwong die andere speler hem tot het aanvaarden van een lagere score, minder voordeel.

In dit nieuwe onderzoek werd niet met slechts twee spelers (tegen elkaar) gespeeld maar met een groep. Dat reflecteert natuurlijk nog veel beter wat er in de echte wereld aan de hand is. Daardoor werd al snel duidelijk dat ‘afzetstrategieën’ in groepen helemaal niet voordelig waren. Aanvankelijk zijn er wel individuen die de afzetstrategie hanteren, maar omdat de samenwerkingsstrategieën meer opleveren gaan die op den duur de overhand krijgen. Uiteindelijk werken die de oplichters weg. De onderzoekers concluderen dat in de evolutie samenwerkende groepen het meeste voordeel hebben, daarom neigen mensen er toe om groothartig en gul te zijn.

Tja, zo gaat dat in de computer en je zou kunnen denken dat de evolutie zoiets is als een gigantische computer waar je spelletjes op speelt, maar dat is me toch iets te simpel. Er zijn steeds weer individuen die denken dat als ze wat meer voor zichzelf pikken het gewoon heel prettig is en ze er wel mee weg zullen komen. In de echte wereld hebben we daarom denk ik geen spelletjesmakers nodig, maar volksvertegenwoordigers die in staat zijn het graaigedrag aan banden te leggen, het goede voorbeeld te geven en zo de crisis te lijf te gaan.

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Het vorige Gezonde Weetje van de Dag: Voer voor de grote strijd der seksen

Het nieuwe boek van Ivan Wolffers is: Het gezonde lifestyleboek