Als er niets wordt veranderd, verandert er niets

Als er signalen uit de samenleving komen dat het niet goed gaat, zoals in het onderwijs of de zorg, dan is de reactie vanuit de politiek telkens dat we eerst moeten praten, overleggen en studeren.

In de huidige samenleving wordt veel gekeken naar wat er mis gaat, en dat wordt breed uitgemeten. We nemen elkaar de maat en weten heel goed wat de ander anders moet doen. Dat betekent niet dat daardoor de aanpak fundamenteel verandert. Integendeel, vaak wordt volstaan met meer bureaucratie en meer controle. Voor het overige is het parool: doorgaan op de ingeslagen weg en pas de koers wijzigen als het niet anders kan. Zie bijvoorbeeld de stikstofaanpak. Als er signalen uit de samenleving komen dat het niet goed gaat, zoals in het onderwijs of de zorg, dan is de reactie vanuit de politiek telkens dat we eerst moeten praten, overleggen en studeren. Daar kunnen soms jaren overheen gaan.

Zo dateren signalen dat het niet goed gaat met de jeugdzorg al van voor de decentralisatie van 2015, en de decentralisatie heeft de problemen niet opgelost. Het idee dat kinderen opgevoed worden en zich ontwikkelen door interactie met de personen uit hun directe omgeving, leidde ertoe dat de verantwoordelijkheid voor jeugdzorg bij de gemeenten werd gelegd. Maar gemeenten hanteren de hun bekende werkwijze van aanbesteden en laten de markt het werk doen. Dat heeft geresulteerd in een kopie van de aloude zorgstructuur, maar dan met een veelvoud van aanbieders, met elk een eigen specialisme. Vooral in de minder complexe zorg werden nieuwe markten geopend. Daarentegen is de complexe en urgente zorg schaarser en minder bereikbaar geworden.

Als we het adagium “opvoeden doen we met de hele gemeenschap” serieus nemen, dan zouden aanpakken meer in de richting gaan van samenlevingsbrede activiteiten. Daaruit vloeit voort dat er meer samenhang moet worden gezocht bij het onderwijs en het verenigingsleven, dat reclames voor ongezonde activiteiten of producten moeten worden uitgebannen, dat er ruimte moet komen voor opvoedtrainingen en gesprekken met elkaar. Er zijn nog veel meer ideeën voor specifieke situaties, denk aan bootcamps, groepsactiviteiten in de natuur of in cultuurcentra, enz. Het gaat steeds om activiteiten waar het samen ongedwongen plezier beleven en samen iets opbouwen centraal staat.

Ook het probleem van armoede en de armoedebestrijding is individu-gericht. Mensen worden als persoon aangesproken op hun budgettering, elk krijgt dan een budgetcoach die voor elk individu een traject uitstippelt. Maar als we ons realiseren dat het leren omgaan met financiën en met financiële tegenslagen kenmerkend is voor onze samenleving, is leren budgetteren en verstandige keuzes maken iets dat in de opvoeding en het onderwijs moet worden ingebed. De verleidingen van het kunnen leven in luxe komen immers op veel manieren in beeld. Maar we moeten ook zien en ervaren dat delen in schaarste betekenis aan ons leven kan toevoegen.

Dan wil ik het nog hebben over de slogan “samen ouder worden”, op initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De bedoeling is dat ouderen langer thuis in hun vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. Het heeft ertoe geleid dat de aloude bejaardenhuizen niet meer bestaan, en dat ouderen in toenemende mate een beroep moeten doen op mantelzorg. Dat belast steeds meer mensen die het toch al druk hebben. Huisartsen kunnen geen plek vinden voor hulpbehoevende ouderen, ouderen vereenzamen, zeker als ze alleen zijn, verwaarlozing ligt op de loer. Daarom moet worden gezocht naar laagdrempelige ontmoetingsplekken waar het samenzijn centraal staat.

Het is duidelijk dat we voor alle groepen in de samenleving proactief op zoek moeten naar gelegenheden, locaties en activiteiten die zijn gericht op versterking van het samenzijn, en die tegen de egocentrische stroom in, voorzien in de o zo nodige sociale behoeften en oplossingen.