Als empathie maar niet blijft steken in kretologie…

Jesse Klaver heeft het begrip ‘empathie’ op de agenda gezet. Zijn essay is vorige week in boekvorm verschenen, waarin hij empathie inzet als middel om tot maatschappelijke verbinding te komen in een gepolariseerde samenleving. Dat is een houding, die het tegendeel is van de zichzelf beschermende Trumps van deze wereld. Die geloven in de methode van straf en beloning (het zaaien van angst), het recht van de sterkste (uitsluiting) en wij tegenover zij (escalatie). Klaver stelt daar empathie en verbinding tegenover. Empathie leidt tot verbinding op universele menselijke waarden. Iedereen wil genoeg te eten hebben, zich veilig voelen, een bijdrage leveren, tot een sociale kring behoren en in harmonie een leuk kinderfeest vieren.

Ik vrees echter dat Klavers boekje blijft bij verkiezingskretologie. GroenLinks moet deze inspiratie verder oppakken en daar merk ik helaas niets van. Ik ben lid van de partij en doe al geruime tijd mijn best van onderaf dezelfde wensen als Jesse vorm te geven, maar vind geen gehoor. Hoe gaat de GroenLinks leiding en hoe gaan de volksvertegenwoordigers dit voorleven? Hoe pas je empathie toe in het politieke bedrijf? Dat doe je niet eventjes… Bovendien: Jesse Klaver is over acht jaar misschien weer vergeten; deze visie moet niet hangen op hem alleen.

Ik ben bang dat we ondanks de mooie woorden van Jesse in maart overgaan tot de politieke orde van de dag onder de Nederlandse Trump, terwijl het juist nu gaat om politieke en sociale verandering: andere antwoorden op de vragen van onze tijd en een oproep tot empathie draagt daar zeker aan bij.

Wat Klaver allemaal zegt sluit naadloos aan bij de wereldwijd verbreide methode van de Nonviolent Communication, in Nederland positiever en pro-actiever ‘Verbindende Communicatie’ genoemd. Het is ontstaan als antwoord op de rassenrellen in de VS in het midden van de vorige eeuw, tevens de politieke erfenis van Ghandi en Martin Luther King. Ik ben hier al tien jaar mee bezig en weet: dit doe je niet zomaar even! In Zweden wordt de Groene fractie er daarom in getraind. Het zou mooi zijn als alle GroenLinks fracties in het land hierin getraind zouden worden. Leef het voor tot in de haarvaten van de maatschappij!

Klaver heeft zelf nog wat te leren. Hij noemde Trump een ‘mafklapper’, wat niet empathisch is. In de praktijk van de Verbindende Communicatie geldt dat elk oordeel een signaal is van een onvervulde behoefte. Wat hij waarschijnlijk bedoelde is dat Trump hem heel bezorgd maakt, vanuit zijn behoefte aan respect, gelijkwaardigheid en integriteit. Dat had hij beter kunnen zeggen.

Empathisch luisteren heeft een wonderbaarlijk effect, maar is dus moeilijk. Door boosheid en agressie heen je niet gaan verdedigen, geen muur optrekken, je eigen gekwetstheid (en ego) opzij zetten. Als je de ander bevraagt en erkent in welke waarde er voor die ander toe doet, zal de ander ook open willen staan voor jou. Dan ontstaat er verbinding.

Het is echter uitermate lastig om naar een ander te luisteren als je zelf getriggerd bent, het is ook lastig om dingen te horen die niet passen in jouw visie op de wereld. Dat moet je dus oefenen.

Er valt nog meer te leren: veel ellende en langdurige strijd ontstaat als mensen focussen op strategieën en als ze niet door hebben om welke onderliggende waarden het eigenlijk gaat. Zwarte Piet is een strategie voor harmonie voor de ene groep en de aanpassing van Zwarte Piet is een strategie voor erkenning van de andere groep. Kan je een strategie verzinnen waarin beide behoeftes samengaan? Ik vind de roetveegpiet een mooie poging.

Nog een voorbeeld. Als Wilders het heeft over de islam als ‘achterlijke’ cultuur, wat bedoelt hij dan? Is hij bang dat er aan de Nederlandse identiteit, dus authenticiteit, wordt geknabbeld? Vreest hij voor meer strijd in onze samenleving en dus is zijn behoefte aan harmonie in het geding? Of zegt hij dit zegt uit angst zelf niemand te zijn en wil hij zijn persoonlijke autonomie bewerkstelligen?

Op dit niveau wordt het gesprek nooit gevoerd. Het blijft steken in politieke strategieën waar we eindeloos over strijden: azc’s sluiten, of heropenen, vluchtelingenquota verminderen, of beloftes nakomen, hoofddoeken willen verbieden, of er soepel mee omgaan: op basis waarvan?

Dan heb ik het nog niet eens over de inzichten van de Sociocratie, Deep Democracy en de consent-besluitvormingsmethode, die het democratisch proces kunnen opfrissen. Daarin wordt de onderstroom hoorbaar, wat al zolang ondanks goede bedoelingen niet lukt, waardoor die nu een gevaarlijke uitweg zoekt. Er is een wereld te winnen, op naar een menswaardige samenleving!

En graag nu, ik ben zeer bezorgd over onze veiligheid.