Als de dagen van elke dag vlees op tafel voorbij zijn, dan wel voor iederéén

Elke dag vlees op tafel, dat kent de familie Van der Horst pas een halve eeuw of wat. Voor de grote loongolf van 1963 strekte de inhoud van het loonzakje  dat mijn vader elke zaterdagmiddag op tafel wierp, niet zo ver. We hadden wel echte jus. Die maakte mijn moeder met  een beetje soepvlees. Ook reizen zat er niet in. Bezoeken met de trein aan oom Anton in Den Haag waren een grote uitzondering. De vakanties werden thuis doorgebracht, al hadden mijn ouders misschien wel uit kamperen kunnen gaan in Hoek van Holland of Oostvoorne of zo want het Noordzeestrand lag een kilometer of dertig verderop. Dat viel wel aan te fietsen.

Rijkelui In de straat stond één kleine Renault, eigendom van iemand met een leesbibliotheek. Elke ochtend ging mijn grootvader uit het raam kijken, hoe meneer Datema van de villa aan de overkant door zijn zoon werd opgehaald in een grote luxe auto. Meneer Datema had een wandelstok, niet vanwege zijn ouderdom maar omwille van zijn grote deftigheid. Die stak hij even op als de zoon arriveerde. Volgens mij was opa jaloers op meneer Datema.

Nu en dan zagen wij aan de hemel een vliegtuig. Daar zaten rijkelui in. De emigranten die dankzij subsidies het overvolle Nederland konden verlaten wat iedereen heel erg kranig vond, vertrokken op grote passagiersschepen voor een enkele reis naar Canada, Australië Nieuw Zeeland of Zuid-Afrika, wat toen nog als een stamverwante natie werd beschouwd.

Bederfelijke waar Dagelijkse boodschappen waren toen nog echt dagelijkse boodschappen, want koelkasten en wasmachines vielen ver buiten ons bereik. Om de twee dagen kocht mijn moeder kleine hoeveelheden bederfelijke waar: een ons kaas, vier eieren, een fles melk, een brood. Iedereen van een jaar of zestig herinnert zich nog de oude, uitgedroogde boterhammen van de maandagochtend. Ze hadden het hele weekeinde moeten overleven. Je ging naar school en je voelde in de keuken al de hitte van de wasketel op het gasstel. Het pakje Radion, Sunil of Omo was binnen handbereik.

Strijkijzer, stofzuiger en radio waren de enige elektrische apparaten in  huis. Het licht kwam van twee plafondlampen. Pas aan het eind van de jaren vijftig zou Philips grote reclamecampagnes voeren voor het gebruik van schemerlampen en indirecte verlichting met hele schema’s over hoe je dan de woonkamer moest inrichten.

Met onze ecologische voetafdruk was het dan ook prima tiptop in orde. Nee, dan de zevenmijlslaarzen waar meneer Datema en zijn zoon op de planeet rondstapten met die luxe auto. Of de ouders van klasgenoot Jan Hendrik van Leeuwen, die op de Stadhouderslaan woonde. Hij had het wel eens over de frigidaire bij hem in huis. En een keer zei hij plompverloren: “Mijn vader heeft de grote Chrysler verkocht.”

Zulke dingen blijven je bij. We waren eens bij oogarts Staalman voor een bril. Ik was nerveus en van mijn stuk. De Zuster haalde het vel met de letters in verschillende groottes weg en hing er een voor in de plaats met allerlei afbeeldingen. Ik schaamde mij dood, maar het was te laat. Met haar aanwijsstok wees de zuster een Volkswagen aan. “Dat is een luxe oto”, piepte ik angstig.

“Jij moet ook altijd apart doen”, zei mijn moeder toen we weer op straat liepen.

Dat soort dingen blijven je ook bij. Een luxe auto.

Heffingen Als de plannen doorgaan om reizen, stoken en vlees eten te ontmoedigen, dan keren deze tijden terug. Dan zitten er weer uitsluitend rijkelui in betrekkelijk kleine vliegtuigen, waar ze alle ruimte hebben en een verrukkelijk diner genieten, aangereikt door lieve stewardessen. Dan zoeven directeuren en dokters over de snelwegen, waar nu geen files meer zijn. Dan is vlees voor de meeste Nederlanders weer een zondagse luxe.

Dat is het gevolg van de verschillende heffingen, accijnzen en andere indirecte belastingen waarmee men ecologisch twijfelachtige genoegens en activiteiten af wil straffen.

Bloemen op de ramen Nog een belangrijk aspect van het leven in de jaren vijftig ontbrak in mijn verhaal. Er brandde in de meeste huizen ‘s-winters maar één haard. Op kolen, dat was dan weer minder. Daarnaast hadden de meeste mensen een verplaatsbaar petroleumkacheltje in huis – een Bes of een Aladdin – om andere kamers voor te verwarmen. Als het vroor, stonden de bloemen op de ramen. Dat was bevroren condenswater. Dat is sinds de brede introductie van het aardgas niet meer gezien. Bij meneer Datema zullen overal wel kachels gebrand hebben. Of anders had hij centrale verwarming. Propagandisten voor de overstap naar elektriciteit of stadsverwarming voorspellen nu een verlaging van de energielasten maar dat zijn de spreekwoordelijke tien vogels in de lucht. Dat kon best allemaal wel eens een stuk duurder uitvallen dan nu wordt gehoopt.

Oorlogseconomie Zo wordt voor de meeste Nederlanders het verleden de toekomst. Tenzij natuurlijk de lasten en de lusten van de energietransitie wel éérlijk worden verdeeld en er geen maatschappij ontstaat waar de rijken in hun luxe leventje niet langer worden gestoord door feestende proletariërs en buurtwinkeliers die het in hun hoofd hebben gehaald dat iedereen gelijk is op deze wereld.

Vliegverkeer: alleen zakenvluchten zijn toegestaan als je kunt aantonen waarom lijfelijke aanwezigheid absoluut noodzakelijk is en contact via het internet onvoldoende soelaas biedt.

Op de weg: ook auto’s zijn bedoeld voor zakelijk gebruik. Je hebt een vergunning nodig om er een te kopen, waarbij je aan een aantal criteria moet voldoen. De meeste chauffeurs rijden dan ook uitsluitend tijdens de werkuren in een wagen van de zaak.

Eten: Elke Nederlander krijgt een vleesrantsoen. Daardoor is het ontstaan van een zwarte markt niet te vermijden, maar dat is het mindere kwaad vergeleken met een samenleving waarin het goede leven alleen maar voor een rijke minderheid bereikbaar is.

Reizen: in de jaren vijftig waren de openbaar vervoernetwerken veel fijnmaziger dan tegenwoordig nu de marktwerking buiten de grote steden het bezit van een auto bijna onvermijdelijk maakt. Dat zal terug moeten keren. Net als zeilschepen voor intercontinentaal vervoer. Voor de meeste mensen zal reizen daardoor langer gaan duren. Nou en? Terwijl je in een week of wat naar New York zeilt, kun je aan boord dankzij het internet heel wat werk verzetten.

Dit alles zal menig lezer aan het schrikken maken. Wat een bureaucratie zal dit met zich mee brengen. Het lijkt wel communisme. We weten hoe het met de Sovjet Unie is afgelopen. En met de DDR. Huu.

Maar het is geen communisme. Het is een oorlogseconomie waarin men probeert schaarse goederen zo eerlijk mogelijk te verdelen en om zo veel mogelijk menskracht en middelen vrij te maken voor de overwinning. Anders gaat de strijdlust verloren.

Muiterij Dan gaan de mensen muiten zoals de Duitsers in 1918 deden toen de keizer en zijn regering niet meer aan de meest basale levensvoorwaarden van de bevolking achter de fronten kon voldoen. Zo’n muiterij krijgen wij in Nederland ook als de bevolking merkt dat zij offers moet brengen terwijl een financiële, zakelijke en bestuurlijke elite het leven op de oude voet voortzet en met alle égards op Schiphol wordt ontvangen. Dát moeten we toch niet willen.

De klimaatverandering, de aardbevingen als gevolg van onze gaswinning, de dreigende afhankelijkheid van ons niet meteen welgezinde energieleveranciers  zoals Russische krachtfiguren of Arabische sjeiks, die maken bij elkaar inderdaad de contouren van een existentiële crisis zichtbaar. De situatie is ernstig genoeg om te grijpen naar de instrumenten van een oorlogseconomie. In ieder geval zal een energietransitie die werkt met heffingen om gedragsverandering af te dwingen, resulteren in oproer en verzet. Een zo eerlijk mogelijke verdeling van de lasten is de enige weg naar succes.  Je kunt alleen maar staat maken op de medewerking van de burgers als zij zien dat de lasten van de energietransitie eerlijk worden verdeeld. Als de dagen van elke dag vlees op tafel voorbij zijn, dan wel voor iedereen. Dat lukt niet met heffingen.