Alles wat je aandacht geeft wordt groter

Ik hoop oprecht dat dit het diepste punt is dat we ooit gaan meemaken.

Toen ik jong was, eind jaren 60, begin jaren 70, reden mijn ouders met broer, zus en mij op de achterbank in ons, toen nog onbekende, dorp Ter Apel regelmatig langs een oude niet meer gebruikte pijler van een spoorwegbrug. In slordige witte letter stond daarop geverfd “het fascisme leeft, boycot Spanje”. Het ging natuurlijk over het fascistische Spanje van Franco en ik, nog geen tiener, had geen idee waar het over ging.

Ik heb me in mijn leven vaak afgevraagd waarom juist Duitsland, 5 kilometer van mijn geboorteplaats, ten prooi viel aan het fascisme. Duitsland was immers ook het land van grote kunstenaars, schrijvers, filosofen en romantische kastelen. Terwijl ik opgroeide was Duitsland het land dat de EEG staande hield en dat telkens de portemonnee trok om Frans-Engelse onmin te sussen. In de geschiedenis waren Engeland en Frankrijk vaak een stuk gewelddadiger en nationalistischer dan Duitsland. Maar afgelopen jaar zag ik het in mijn eigen land gebeuren. De mix van het nooit afwezige racisme, de oogstrijpe boosheid van burgers die met “kolder” als aas werd binnengehaald, handige marketing door partijleiders die evengoed AI modellen konden zijn. Modellen die keer op keer zorgvuldig ingestudeerde talking points ventileerden. En natuurlijk het laatste ingrediënt: de zoekgeraakte liberale principes van de VVD. Dat allemaal netjes verpakt in het rebels klinkende “Radicaal rechts” wat door een makke en soms gretige pers werd nagepraat en we waren in het voorstadium van fascisme beland.

Met Rutte kon ik mezelf nog wijsmaken dat we een fatsoenlijk land waren, maar de regering van het afgelopen jaar was tenenkrommend. Schoof keek het hele jaar even ongemakkelijk als ik op mijn eerste date lang geleden. Ik denk dat er geen enkele naam van een minister of staatssecretaris de geschiedenisboeken gaat halen omdat het zonde is van de inkt. Toen de motie werd aangenomen dat hulp aan illegalen strafbaar moest worden gesteld, zag ik voor het eerst in mijn leven dat er inhumane wetten kunnen komen waar ik niet aan kan en wil voldoen. Extreem rechtse haters meldden op X dat ze dan een lijst met minstens 100 mensen konden maken om aan te geven bij de politie. Ik hoop oprecht dat dit het diepste punt is dat we ooit gaan meemaken want dichter bij Franco’s Spanje kunnen we amper komen zonder in de bruine afgrond te duikelen. Het kwaad bestaat en het afgelopen jaar hebben we het in de ogen gekeken.

Vanmorgen, de dag na de verkiezingen, verwerk ik de zoveelste politieke kater. Een belangrijke plus: we zijn duidelijk naar links opgeschoven. De bijbehorende min: we zijn in het rechtse segment van de politiek gebleven. Er zitten straks nog steeds minstens vier partijen in de kamer die een bedenkelijk gedachtengoed aanhangen en ik heb moeite om de opportunistische, in haar eigen fantasie gelovende VVD niet als vijfde te noemen.

Als ik dit schrijf is nog niet duidelijk wie de grootste is. Als dat de PVV is, zal er onnodig tijd verloren gaan voor politieke spelletjes van Wilders. Daarna mag D66 gaan formeren. Ik kan prima leven met Jetten als premier. Hij is liberaal, hij is, vergeet dat vooral niet, progressiever dan we sinds Wim Kok als premier hebben gehad (!!!) en ik ben eigenlijk benieuwd naar zijn prestaties op het hoogste podium. Maar Jetten zijn belofte om te stoppen met de politieke spelletjes zal een vroege dood sterven. Geen partij is beter in geniepige politieke spelletjes spelen dan de VVD. Wilders leerde de kunst van VVD’ers. De VVD hangt als het zwaard van Damocles boven het hoofd van iedereen met politiek fatsoen.

De uitdagingen die op de nieuwe regering wachten zijn enorm. De direct zichtbare, zoals woningbouw, migratie, falende energienetten en gezondheidszorg zijn grote maar afgebakende uitdagingen. Een competente minister moet die kunnen oplossen. De veranderende wereld, klimaatverandering, vluchtelingenstromen, een onbetrouwbare VS en de afnemende rol van Europa in de wereld maken dat het brakke schip van de Nederlandse staat in woelige wateren vaart. Dat is waar we saamhorig moeten zijn, ook met onze Europese buren. Maar ook dat is niets in vergelijking met de echt onzichtbare problemen. Het gebrekkige vertrouwen van de Nederlander in de politiek en de wegvallende samenhang in ons land zijn nog veel erger. Social media en populistische retoriek knagen al jaren aan de poten van onze democratie en we missen een leider die rust brengt en vertrouwen. Ik vermoed dat veel Nederlanders op een fictieve versie van een partij hebben gestemd. Een zorgvuldige façade waar de werkelijkheid achter verscholen is. En dus stevenen we alweer op een grote groep teleurgestelde kiezers af. AI en inmenging van buitenaf (Rusland China, Heritage foundation, miljardairs) zal dat nog verder verergeren.

Nederland zal nieuwe manieren moeten zoeken om daarmee om te gaan en dat begint bij informeren van burgers. Een taak waarvan ik tevergeefs hoopte dat de NSC er een visie op had. Zeker de media moeten in de spiegel kijken want de uitslag van de verkiezingen reflecteren ook de media-aandacht die politieke partijen hebben gekregen. Alles wat je aandacht geeft wordt groter. Woorden en geschetste beelden hebben effect. Als Nederland geen antwoorden heeft op de nieuwe samenleving blijft onze democratie een wankele.

Links moet opnieuw de wonden likken. Na Halsema en Kaag hadden ze naar mijn mening met Timmermans alweer een prima kandidaat voor premier. Alle drie waren het slachtoffer van bewuste karaktermoord. Karaktermoord die door media werd gefaciliteerd, die electoraal voor de VVD effectief bleek, maar die moreel gewoon walgelijk is. Ik merk bij mezelf enige berusting. Sociaal is niet alleen wat ik stem, het is wie ik ben. Ik heb een zwak voor de underdog, voor de achterblijver, de verdrukte, voor mensen die hulp nodig hebben. Wat rechts van Nederland maakt, maakt me verdrietig. Het mislukken van het knetterrechtse kabinet en de kans op een gematigd rechts kabinet is slechts het begin van een complex proces van heling en groei. Als links ooit iets wil bereiken, zal het zich niet op zetels, maar op maatschappelijke verandering moeten richten. Een sterke en goed geïnformeerde maatschappij die zich teweer kan stellen tegen zoetgevooisde maar bedrieglijke verleidingen. Tot het zover is hou ik de spuitbus bij de hand. Het kan zomaar eens nodig zijn.