De witte tranen van Rosanne Hertzberger
Alles van waarde is weergaloos
Aan het einde van het gedicht De zeer oude zingt schrijft schilder en dichter Lucebert: alles van waarde is weerloos / wordt van aanraakbaarheid rijk / en aan alles gelijk / als het hart van de tijd / als het hart van de tijd. Het is de eigen interpretatie van een gedicht wat kan zorgen voor het oproepen van een emotie of een bepaalde overpeinzing. In elk geval doet het met de lezer van het gedicht wat elke kunstvorm kan doen met de belever ervan. De beleving van kunst valt namelijk, evenredig aan onze persoonlijke emoties, amper te reguleren. Gevoelens laten zich niet opgelegd temperen, ze mogen er simpelweg zijn.
Luceberts gedicht stamt reeds uit 1953 maar is nog steeds erg actueel. Enerzijds beschrijven bovenstaande zinnen uit het befaamde gedicht de huidige tijdsgeest, waarbij de oorlogssituatie en de klimaatcrisis momenteel primair op de voorgrond staan bij een groot deel van de wereldbevolking. Het hart van deze tijd klopt dan ook in een angstige onregelmatigheid en dat is overal om ons heen merkbaar. Zo voelen we ons allemaal in een bepaalde mate verantwoordelijk voor het klimaat. De leefomstandigheden en de toestand van onze planeet voor de toekomst zijn gebaseerd op diverse onderzoeken, grafieken en voorspellingen, met als grote gemene deler dat de uitkomsten hiervan allemaal verre van rooskleurig zijn. Daarnaast heerst er veel onzekerheid. We zijn angstig over zoveel recent oorlogsgeweld en staan machteloos in onze strijd om wereldproblematieken van deze omvang aan te pakken, laat staan dat we deze in ons eentje op kunnen lossen.
Anderzijds wordt het uiten van verlangen en kwetsbaarheid misschien wel meer dan ooit nagestreefd en beleefd. Het verlangen naar een betere wereld maakt ons kwetsbaar en zet ons op scherp. De huidige tijd nodigt daarnaast ook uit om te beseffen dat alles van waarde niet slechts een vorm van geïdealiseerd materialisme betreft dat het, vaak bijbehorende, ik-isme voedt. Naast het feit dat we allemaal in de kern op zoek zijn naar veiligheid, liefde en verbondenheid, weten we dat deze waardevolle begrippen tevens ook weerloos zijn en op elk moment aan verval onderhevig. Het is onze persoonlijke taak om ze op microniveau te blijven bewaken om ze zodoende in een groter geheel te kunnen overzien en in te zetten waar en wanneer dat nodig is.
Weerloos zijn tegenwoordig ook de kunsten. Zo hebben de afgelopen maanden een aantal klimaatactivisten zich letterlijk vergrepen aan de aanraakbaarheid en de waarde van wereldberoemde kunstwerken door ze te besmeuren met soep of verf en zich, in een aantal gevallen, vast te lijmen aan het weerloze kunstwerk. Ik moest denken aan een interview met schrijfster Emy Koopman in NRC. Daarin sprak zij zich uit over hoe ze in het leven staat en welke waarden ze het meest belangrijk vindt. Schoonheid en rechtvaardigheid stonden bovenaan. Zelfs nog boven vrijheid. Ik herinner me dat ik daar in eerste instantie van opkeek. Toen ik doorlas begreep ik haar uitspraak. Ze beargumenteerde dat wanneer je vrijheden inlevert, er altijd nog de schoonheid is om op terug te vallen en dat die dan troostend is. Pas wanneer er geen schoonheid meer zou zijn, zou het leven voor haar niet meer de moeite waard zijn.
Dat nu de schoonheid van de kunsten haar fragiliteit en minimale weerbaarheid moet erkennen, dient gezien te worden als een ultieme wanhoopskreet. Een kunstwerk is immers een relatief makkelijke en tevens grootse prooi om massale aandacht te genereren voor een maatschappelijk probleem dat barst van de urgentie. Tegelijkertijd zijn de betreffende kunstwerken een zorgvuldig uitgekozen doelwit van de diverse actievoerders: ze weten hiermee het belang en de niet te onderschatten waarde én weerloosheid van schoonheid wereldwijd onder de aandacht te brengen. Namelijk die van kunst en van de aarde.
Praat mee
Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.
Reacties (30)
Ars longa, vita brevis. De kunst is lang, het leven kort. Kunst was er lang voor ons. In de grotten van Lascaux en Altamira, langs de Nijl, op de Akropolis en het Forum Romanum, in Mexico en de Andes en zelfs op het dak van de wereld. En zal er ook nog lang na ons nog . Volgens de een moet kunst een boodschap hebben en schuren, de ander waardeert kunst om de kunst, l'art pour l'art. Om de intrinsieke waarde. Omdat het gewoon mooi is. Het besmeuren van bekende kunstwerken door klimaatactivisten roept heftige reacties op, ook als er geen schade is. Klaarblijkelijk hebben iconische kunstwerken zich in ons collectieve geheugen genesteld. Dat is ook het principe achter UNESCO werelderfgoed. Sommige materiële en immateriële zaken zijn van zo groot belang dat ze landsgrenzen overstijgen en alle aardbewoners toebehoren.
"Ze beargumenteerde dat wanneer je vrijheden inlevert, er altijd nog de schoonheid is om op terug te vallen en dat die dan troostend is. Pas wanneer er geen schoonheid meer zou zijn, zou het leven voor haar niet meer de moeite waard zijn". Het is niet voor niets dat waar vrijheid weg is, de onderdrukker vaak met schoonheid komt. Schoonheid komt dan in dienst van de onderdrukker te staan en wordt een valstrik waar je dus niet meer van kan genieten.
Ik denk niet dat de klimaatdoemdenkers zo filosofisch over hun acties hebben nagedacht. Ze willen gewoon tegen het establishment schoppen, ook al maken ze daar als rijkeluiskindjes vaak zelf deel van uit.
WakkerDier Gelukkig dan maar dat u te kennen geeft, dat u slechts denkt dat...... Veronderstel dat u zou menen aan te kunnen tonen dat het werkelijk zo was!
Waarde is, mijns inziens, behalve een relatief begrip, ook een persoonlijke beleving. Er is immers waarnemingsvermogen en herkenning van het individu voor nodig. En iemands zintuigen spelen hierin een nét zo belangrijke rol als de reikwijdte van iemands voorstellingsvermogen. Waarde kan materieel van aard zijn. Maar ook gevoelsmatig en mentaal. Wat iemand voor je betekent heeft een gevoelswaarde. En de kennis waarover je beschikt heeft dat ook. Wat voor de een waardevol lijkt, lijkt voor een ander waardeloos. Kortom, waarde is persoonsgebonden. Verlangen maakt kwetsbaar. Niet krijgen van waarop we hopen bezorgt ons verdriet. En wat we menen te hebben kunnen we weer verliezen. Ook wat ons weergaloos lijkt, maar dat voor anderen niet is.
Het gewelddadig bedreigen, met vanwege het amateurisme het reële risico op werkelijk onherstelbaar vernielen ondanks verklaringen achteraf zoiets niet te willen, is niets anders dan terrorisme omdat het naar de definitie ervan welbewust intimidatie als middel gebruikt. En als zodanig moeten deze activisten ook aangepakt worden.
Tjeerd Als het om dit soort protest gaat is er geen enkele sprake van "bedreigen", laat staan op risico voor werkelijke schade aan de kunstwerken. Er is dan ook geen enkele reden om deze activisten daarom aan te pakken. (Wel om andere redenen, natuurlijk.)
Alles van waarde is natuurlijk wél een vorm van geïdealiseerd materialisme. Waarde op zichzelf bestaat niet, het wordt altijd toegekend; door het individu of door een groep. Bij elke (kunst)veiling wordt dit bijvoorbeeld keer op keer bewezen. Maar schoonheid is natuurlijk geen waarde. We kunnen weliswaar iets mooi vinden, maar we kunnen niet besluiten iets mooi te vinden. Schoonheid grijpt ons, overweldigt ons. Plotinus schrijft ergens in zijn Enneaden dat, wannneer schoonheid ons overweldigt, we eigenlijk diep van binnen hunkeren om er deel van te kunnen worden. Iets mooi vinden komt dan dichtbij een mystieke ervaring. En ja, soms laat schoonheid zich in onze vormen van geïdealiseerd materialisme zien, maar veel vaker in de alledaagse dingen om ons heen. Dingen die geen door mensen toegekende waarde hebben. Een simpel herfstblad kan al voldoende zijn. Een kleine planeet in dit universum eveneens.
Een mooi gaaf skelet van een dino heeft heel veel geologische en historische waarde, maar financieel materieel...? Dus toch is er blijkbaar waarde zonder materieel...
Van alles zaken die mensenhanden gemaakt hebben, behoren de gotische kathedralen tot het allermooiste. De spitsbogen, het glas-in-lood, de roosvensters. De pilaren die omhoog strevend, uitlopen in kruisgewelven. Het wonderbare licht dat door de vensters valt. De gebeeldhouwde portalen met daarboven, zich verheffend, de torens. De steunberen en de luchtbogen met hun waterspuwers. Saint-Denis, Parijs, Reims, Chartres, Amiens, Laon, Straatsburg, Beauvais, Durham, Ely, York, Milaan, Burgos, Keulen, Brussel, Utrecht, Den Bosch.
Waarde moet altijd gezocht worden inderdaad, omdat het eindeloos is kan je ook niet vinden. Daarom kan je er ook nooit deel van uitmaken.
@ KritischKijken 20:43 Er is niets, maar dan ook niets in dit universum dat drager van betekenis is uit of door zichzelf. Betekenis wordt altijd toegekend (het woord 'betekenis' zegt dit eigenlijk zelf al). Uw skelet is gewoon een verzameling botten. Als wij dan met onze kennis en kunde vaststellen dat dit botten zijn van een dinosaurus, start vervolgens het proces van waarde toekennen: wij vinden dit belangrijk omdat ... Waarde (oftewel betekenis) wordt altijd toegekend. Dit geldt voor een kunstwerk in een museum, maar kan bijvoorbeeld ook voor een paar m² straat gelden waar een ongeluk is gebeurd, een gebouw waar iemand (aan wie wij waarde hebben toegekend) heeft gewoond, een simpel voorwerp dat wij van iemand hebben gekregen, enzovoort. Als onderzoek zou uitwijzen dat het schilderij 'Meisje met de Parel' niet door Johannes Vermeer is geschilderd, verandert er helemaal niets aan het schilderij. Maar onze waardering voor het schilderij verandert wel.
Fabius Voor wat 't waard is, ben ik het met u eens. Kijken U wilt (dus letterlijk) niet weten, wat het u financieel op zou kunnen leveren, zou u een gaaf skelet van een dino te koop aan zou kunnen bieden.
@kritsch kijken Natuurlijk, toegevoegde waarde is nooit in zijn volledigheid -en meestal niet- terug te voeren naar materiële waarde. Daar is ons hele economisch systeem op gebaseerd. Was toegevoegde waarde materieel dan was dat systeem in hoge mate cyclisch geweest maar tevens veelal onbruikbaar (of niet weergaloos). Toegevoegde waarde ontstaat omdat mensen er in het hier en nu deze integreren maar kan ook door het verlopen van de tijd ontstaan. En op vele andere manieren. Deels is dit proces ongrijpbaar.
Waarde is een begrip eender als de tijd, eer je daarvan de waarde beseft, ben je alweer een deel kwijt. Kunst is als begrip een beetje verdrukt, als de kunst is weggeëbd, is het slechts nog een product. De importantie van het gewaardeerd goed, blijft in stand, totdat je weer wat anders moet. Als een kunst een kunstje wordt, is het even creatief, als een aardappel op een bord.
Vervatte Tijd heeft geen waarde, tenzij er aan toegekend. En wanneer kunst een kunstje wordt, dat is afhankelijk van 'het oog dat aanschouwt'.
Waarde heeft geen einde, dat is de hele clou van het leven. Die zijn donkerste maar ook mooiste kanten belicht.
Dat komt omdat al het bestaan met elkaar verbonden is, bewust of onbewust en altijd opzoek is naar nieuwe vormen van bestaan. Wat nog niet bestaat heeft evenveel waarde als wat wel bestaat, anders kon het niet bestaan..Je kan dus misschien wel zeggen dat het enige dat waarde heeft, is het bestaan zelf. Maar die heeft geen einde, dus...
'Nooit begrepen waarom mensen dat rare mens die men de Mona Lisa noemt mooi vinden.' Dat snap ik van een ontheemde.
"Weerloos zijn tegenwoordig ook de kunsten. Zo hebben de afgelopen maanden een aantal klimaatactivisten zich letterlijk vergrepen aan de aanraakbaarheid en de waarde van wereldberoemde kunstwerken door ze te besmeuren met soep of verf en zich, in een aantal gevallen, vast te lijmen aan het weerloze kunstwerk." De eerste zin is prachtig! Voor veel mensen wordt met dergelijke acties een grens gepasseerd. Vergrijpen aan kunstwerken kan een voorbode van radicalisering zijn. Mensen die de wereld willen redden zijn vaak ongeduldig en soms zelfs enigszins verbeten, dat kan een risico inhouden. Het doel gaat dan de middelen heiligen. Om een omelet te maken, moet je eieren breken. Lenin bedoelde hier "menselijke eieren", maar dat kunnen natuurlijk net zo goed kunstwerken zijn. Van Heinrich Heine is het gezegde " ‘Daar waar men boeken verbrandt, verbrandt men uiteindelijk ook mensen." Dat gold voor de Roomsche Kerk en voor Hitler. Boeken zijn kunstwerken.
Mening En dat is nu net 'het' probleem: De een vindt dit en de ander dat. Of in uw woorden: "Voor veel mensen wordt met dergelijke acties een grens gepasseerd." Zoals ik al wel vaker betoog: In dergelijke gevallen gaat het om de argumenten die je kunt aanvoeren. De schrijver van het artikel legt een keurige argumentatie op de mat. In tegenstelling tot die van u. Zo moet ik u er aan herinneren dat er tot op heden geen kunstwerken vernield zijn.
'Vergrijpen aan kunstwerken' De actievoerders hebben zich niet aan kunstwerken vergrepen (en ook niet beschadigd bij mijn weten). Ze hebben zich met hun acties aan onze waardering voor deze kunstwerken vergrepen. Ze hebben onze waardering onteerd, besmeurd. Met hun acties proberen ze mensen er op te wijzen dat die wel waarde toekennen aan menselijke creaties, maar dat diezelfde mensen door hun doen en laten geen waarde toekennen aan deze planeet.
Je krijgt alleen de bevolking niet mee, dan is je actievoeren dus niet effectief. Sterker nog, mensen kijken nu tegen die activisten als een stelletje kunsthatende maftoeters. Het belang van actievoeren is niet alleen dat je aandacht krijgt maar ook dat je je punt maakt zodat je mensen aan je kant krijgt. De huidige generatie actievoerders snapt dat niet.
Een jones krijgt mensen mee, omdat mensen op extreem rechts het gevoel hebben dat 'de eigen mening door de beugel kan' want -immers- extreem rechts dat is die jones en toch niet ikke. Iedere overdrijving een bepaalde kant op heeft invloed. Ook als het eindpunt niet gedragen wordt geeft het wel degelijk richting. Ik denk dat de huidige generatie actievoerders dat wel degelijk begrijpt. (En ja, degene die toch al in alle gevallen tegen waren verharden in die rol. Een Jones krijgt mij niet mee. Maar dat zal ook zijn doel niet zijn)
Ze voeren veel te beschaafd actie, ze zouden de boeren als voorbeeld moeten nemen, is veel effectiever.
De boeren doen het inderdaad beter ja. Vergeet niet dat ze naast die aso-acties (waar ik persoonlijk erg boos om ben omdat ze levens van onschuldige burgers in gevaar brachten) ze tevens ook publieksvriendelijk actie voeren. En ze gebruiken argumenten die begrepen worden. Wat je verder ook van ze kunt vinden ze bereiken de mensen beter dan kunstvernielers. Persoonlijk sta ik aan de kant van de klimaatactivoerders maar ik vind hun methodes gewoon waardeloos. En áls ze dan eens naar het publiek toe gaan doen ze dan met name om ze aan te vallen ; black friday, moment dat iedereen armer wordt en mensen maar wat blij zijn dat ze wat goedkoper sinterklaasinkopen kunnen doen, gaan ze naar winkelcentra om ze van overconsumptie te beschuldigen. Grote bedrijven en hun marionetten in de politiek worden over het algemeen ontzien. Nee musea, die moeten het ontgelden en de gewone mensen die zelf slachtoffer zijn die moeten het ontgelden.
Die klimaat actievoerder zijn inderdaad maftoeters. Door hun zinloze acties hebben zij er alleen voor gezorgd dat ik ze alleen ben gaan zien voor wat zij zijn: maftoeters met onlogische argumenten die mij niet overtuigen.
@pgs Maar jij laat je dan wel weer beïnvloeden door west en anderen. Jou zullen klimaatactivisten nooit overtuigen.
Niet alle kunst is schoonheid. Sommige kunst is opzettelijk lelijk. Maar goed, schoonheid zit hem toch in de meeste kunst. Wat is mooi, wat is lelijk? Ik denk dat iedereen de Mona Lisa wel mooi vindt. Of iedereen dat hele gedicht van Lucebert ook mooi vindt, is de vraag. Dat ene weerloze zinnetje wél, denk ik. Dat is immers een diepe wijsheid.
Nooit begrepen waarom mensen dat rare mens die men de Mona Lisa noemt mooi vinden.
@Eric kunst uitleggen aan lui die er niets mee hebben loont de moeite niet.