Alleen met leiders als Saakashvili kan Oekraïne echt hervormen

Tot ieders verrassing benoemde Oekraïnes President Poroshenko in mei 2015 voormalig President van Georgië Michaël Saakashvili tot gouverneur van de provincie (‘oblast’) Odessa in Zuid-Oekraïne. Tijdens zijn negenjarig presidentschap had Saakashvili met een enorme daadkracht indrukwekkende hervormingen doorgevoerd om de corruptie en georganiseerde misdaad te bestrijden en een rechtsstatelijk systeem in te voeren. Dat tegen het einde van zijn presidentschap steeds luidere kritiek kwam op zijn vaak eigenzinnig optreden, doet niets af aan zijn grote verdiensten voor Georgië. Vandaag de dag zijn die nog overal merkbaar.

Met eenzelfde inzet ging hij aan de slag in het door en door corrupte en criminele Odessa. Die provincie kan gezien worden als een microkosmos van heel Oekraïne. Daarom is het leerrijk om te bezien wat een gedreven en ervaren hervormer als Saakashvili daar tot nog toe heeft bereikt.

Zware handicaps Direct al werd hij geconfronteerd met zware handicaps: een gouverneur heeft in Oekraïne slechts beperkte bevoegdheden en het politieke economische machtscentrum in zijn provincie ligt in de stad Odessa, de belangrijkste haven van Oekraïne; daarbij wordt deze “Parel aan de Zwarte Zee” sinds jaar en dag bestuurd door aan criminelen gelieerde corrupte burgemeesters en politieke partijen. Ook is voor sommige hervormingen nationale wetgeving vereist waaraan het parlement in Kiev vaak niet meewerkt.

Huidig burgemeester Gennadi Truchanov wordt sinds begin jaren negentig van de vorige eeuw voortdurend in verband gebracht met zware criminelen zoals de Oekraïens-Israëlische Alexander Angert en Leonid Minin. Er zijn serieuze aanwijzingen dat Truchanov ook een Russisch paspoort heeft, wat de Oekraïense wet verbiedt. De Panama-papers onthulden recentelijk dat hij eigenaar is van een twintigtal in belastingparadijzen geregistreerde firma’s. Contracten voor Odessa’s openbare werken komen veelvuldig bij de burgemeester’s bedrijven terecht of bij die van zijn vrienden. Dezelfde firma’s zijn ook verantwoordelijk voor de vele monsterlijke woonblokken die via het omzeilen van de regels het fraaie Odessa ontsieren.

Truchanow werkt nauw samen met Sergei Kivalov, een ander langdurig corrupt en crimineel element in de stad. Sinds jaar en dag is hij rector van de juridische faculteit in Odessa en heeft een enorme invloed bij de rechtbanken aldaar. In 2004 was hij voorzitter van de nationale kiesraad tijdens de massale verkiezingsfraude door presidentskandidaat Viktor Janoekovitsj, die tot de zogenaamde Oranje Revolutie leidde. Zowel Truchanov als Kivalov hebben belangrijke vingers in de pap bij lokale media. Beiden waren eerder nationale parlementsleden voor de Partij van de Regio’s van Janoekovitsj.

Successen Ondanks actieve tegenwerking en bedreigingen uit deze hoek heeft Saakashvili successen weten te boeken. In verhouding tot zijn hervormingsagenda lijken die bescheiden, maar gezien de omstandigheden waarin hij en zijn team moeten werken zijn ze opmerkelijk.

Een eerste wapenfeit was het ontslaan van de helft van de achthonderd provinciale, wat hij noemde ‘parasitaire’, ambtenaren en de vervanging van alle afdelingshoofden door een goed opgeleide, dynamische hervormingsgezinde ploeg. Corruptiebestrijding bij de douanediensten was een tweede prioriteit. Hij benoemde een zeer jonge Maidan-activiste als hoofd van de douane met als opdracht snel een electronisch systeem voor de in- en uitvoerprocedures in te voeren. Daarmee wordt menselijke tussenkomst, en dus corruptie, vermeden en de wachttijd enorm verkort. Het hoofd van de nabijgelegen haven Illichevsk werd ontslagen, tot grote tevredenheid van de vrachtwagenchauffeurs die niet langer dollarbiljetten tussen hun ladingspapieren moeten stoppen om te voorkomen dat hun goederen blijven liggen.

Door toedoen van Saakashvili is er op de lijn Kiev-Odessa na vijfentwintig jaar eindelijk een low-cost vliegmaatschappij gekomen (“Bravo”). Daar kost een retourtje één-vijfde van de prijs van Ukrainian International Airlines, tot dan een quasi-monopolist waarvan de oligarch Igor Kolomoisky een belangrijke aandeelhouder is. Verwacht wordt dat er binnenkort ook buitenlandse goedkope maatschappijen naar Odessa komen. Een ander succes is het nieuwe provinciale administratieve centrum voor het verkrijgen van allerlei officiële documenten. Vroeger werd men van de ene ambtenaar naar de andere gestuurd met veelvuldige betalingsverzoeken, nu is er nu een éénduidige en korte standaardprocedure. Het verbeteren van de verwaarloosde wegverbinding tussen Odessa en Roemenië (220 km) is een verdere prioriteit. Voor Saakashvili is dat ook politiek van symbolisch belang: een snelle verbinding geeft Oekraïne een tastbare aansluiting bij het Westen. Na aanvankelijke tegenwerking uit Kiev is er recentelijk eindelijk geld vrijgekomen voor de eerste wegwerken.

Voor Odessa, maar ook voor Oekraïne, is het te hopen dat Saakashvili nog jaren blijft. Slechts personen als hij – ervaren, gedreven, moedig en bereid harde maatregelen door te drukkend – kunnen de hervormingen doorvoeren die voor Oekraïne van wezensbelang zijn, maar die actieve tegenwerking oproepen zijdens de corrupte en criminele politiek-economische elite. Het is niet uitgesloten dat Saakashvili nog een leidende rol op nationaal vlak krijgt. Zijn nationale anti-corruptiebeweging “Schoonmaken” is zeer populair. Helaas maakt de Oekraïense grondwet het de kersverse Oekraïner onmogelijk om voor mei 2020 aan verkiezingen mee te doen.