Alleen een stabiel middenkabinet kan orde scheppen in de chaos, maar rechts loert

Nederland kiest opnieuw voor rechts. Daar kan niemand omheen. Ondanks de winst van D66 verandert het politieke zwaartepunt nauwelijks. Het centrumrechtse blok blijft dominant, terwijl de linkerzijde versnipperd is en worstelt met maatschappelijke thema's. Gejuich mag klinken, er is zicht op een kabinet in het midden maar realisme is nodig. De verdeeldheid is zichtbaar en het vormen van een coalitie heel lastig. Mogelijk zijn nieuwe verkiezingen nodig.

Radicaal rechts blijft dominant
Het rechtse en centrumrechtse blok - VVD, PVV, CDA, JA21, FvD, BBB, SGP - haalt samen plusminus 89 zetels. De linkerzijde - GroenLinks-PvdA, SP, PvdD, Denk, D66, ChristenUnie en 50PLUS - komt op 61 zetels. Zelfs met de winst van individuele partijen aan linkerkant blijft het politieke zwaartepunt stevig rechts van het midden liggen.

D66 wint, vertrouwen in Jetten
D66 heeft terrein gewonnen en laat zien dat er vertrouwen is in het leiderschap van Jetten. De partij fungeert strategisch als een brug tussen politieke blokken. Met aandacht voor thema’s als wonen, klimaat en migratie wint het kiezers. D66 toont dat constructief leiderschap mogelijk is, zelfs in een versnipperd politiek en maatschappelijk landschap.

GroenLinks-PvdA: fusie misschien een brug te ver
De samenwerking van GroenLinks en PvdA, gepresenteerd als een historische stap richting progressieve vernieuwing, blijkt mogelijk een brug te ver. Twee partijen met een eigen identiteit lieten zich samenvoegen in een constructie die ook veel kritiek opriep, zowel binnen als buiten de partijen. De kiezers zijn er niet voor naar de stembus gegaan. De fusie is mogelijk twee stappen te snel of zelfs onwenselijk. Samenwerken is nodig maar een volledige versmelting geeft geen grote winst. Timmermans had een beter lot verdiend. 

Wilders overspeelde hand
Wilders overspeelde zichzelf door het kabinet op te blazen. De PVV blijft te radicaal om te regeren en is te compromisloos om mee samen te werken. Wel behoudt Wilders flinke invloed. Als oppositiepoliticus is hij beter in vorm om beleid te sturen of in ieder geval thema's op de politieke agenda te houden. Grootste of niet, ach leuk voor de achterban. Ze staan door het falen van Wilders aan de zijkant.

Kiezers hebben genoeg van chaos
Er tekent zich ook een duidelijk signaal af naar herstel en redelijkheid. Kiezers hebben genoeg van polarisatie en bestuurlijke chaos. Ze willen degelijkheid, samenwerking en stabiliteit. Een lichte terugkeer naar het midden. Toch blijft het midden versnipperd en kwetsbaar voor politieke schommelingen.

VVD als poort naar rechts
Aan de rechterkant heeft Dilan Yeşilgöz zich herpakt. Onder haar leiding blijft de VVD onmisbaar om een kabinet te vormen. De partij heeft de poort naar PVV, JA21 en andere radicale vleugels van rechts geopend. Zo fungeert de VVD als een kanaal voor kiezers die rechts stemmen, maar niet direct voor extreemrechtse partijen durven te kiezen. Op deze manier stabiliseert de VVD centrumrechtse macht en houdt ze rechts-populistische invloed in stand.

Omtzigt: bouwen en vernietigen in twee jaar
Pieter Omtzigt probeerde met het Nieuwe Sociaal Contract de bestuurscultuur te hervormen. Dat is mislukt. In slechts twee jaar heeft hij zijn partij zowel opgebouwd als grotendeels vernietigd door slecht leiderschap, spanningen en chaos met emoties. Zijn initiatief eindigt in het niets. Een suïcidale aanpak van een partij die een beweging zou zijn.

CDA herpakt zich
Het CDA laat herstel zien, onder leiding van Bontenbal, geholpen door natuurlijk het verval van NSC en de stagnatie van BBB. De christendemocratie leek zich te vernieuwen binnen het NSC, maar nu is het terug bij af. Het CDA gaat weer naar zijn traditionele basis, waarbij stabiliteit en vertrouwde kernwaarden centraal staan. 

Versnippering aan beide kanten
De linkerzijde kent veel versnippering, wat samenwerking en coalitievorming bemoeilijkt. Aan de linkerzijde verliest de SP terrein omdat ze onvoldoende vernieuwt. Met veel kleintjes die wel oppositie voeren maar GroenLinks-PvdA ook verzwakken.

De rechterkant bestaat ook uit een kakofonie van partijen, waardoor het politieke landschap niet volledig door één blok wordt gedomineerd. Van radicaal via populistisch tot extreem, blijft een gevaarlijke ontwikkeling voor de democratische rechtsstaat.

Een kiesdrempel zou een verademing zijn. Het overzichtelijker maken van het politieke veld en zo bestuurlijke stabiliteit bevorderen, zodat partijen gedwongen worden te werken aan breed gedragen oplossingen in plaats van puur op electorale kansen te focussen met veel geschreeuw.

Gejuich mag klinken, maar realiteit blijft
Een beetje optimisme over de uitslag mag er zijn - het had erger gekund - maar de koers van Nederland verandert niet fundamenteel. Iets van opluchting, maar de voeten moeten stevig op de grond blijven. De crises zijn enorm, de verschillen in visies groot met een arena van politieke botsingen.

Links, Rechts en Paars zijn niet haalbaar en veel opties zijn er niet 
Nederland blijft versnipperd. Progressief-links kan het vergeten; een echt links kabinet heeft Nederland trouwens nooit gehad. Een zuiver rechts kabinet is gelukkig onhaalbaar. In het huidige politieke stelsel en klimaat is regeren met slechts twee of drie partijen ook onmogelijk. Pas met ingrijpende politieke hervormingen zou dat weer kunnen. Door het midden is de optie.

Eerste Kamer vormt extra uitdaging
Het wordt complexer door de Eerste Kamer. Een kabinet heeft steun nodig om effectief te kunnen regeren, maar welke coalitie kan daar een meerderheid behalen? De polarisatie maakt het lastig wetten door te voeren en structurele hervormingen te realiseren. De BBB heeft in de Eerste Kamer een te grote broek aan.

Gemeenteraadsverkiezingen beïnvloeden landelijke politiek
Daarnaast speelt het nationale beleid direct door op lokaal niveau. Partijen willen in maart 2026 niet verliezen. Dus lopen partijen op politieke evenwichtskoorden.

Lukt het niet om redelijk snel een kabinet te vormen, dan kan het wel eens uitlopen op een impasse. Dan volgen waarschijnlijk nieuwe Tweede Kamerverkiezingen na de gemeenteraadsverkiezingen van 2026. Partijen willen bij gemeenteraadsverkiezingen immers niet afgerekend worden op hun coalitiekeuze. Voor de VVD betekent samenwerken met GroenLinks-PvdA een risico op woordbreuk, terwijl D66 samenwerking met JA21 sociaal-liberale kiezers gaat kosten.

Nederland heeft ruimte voor een links-conservatieve partij
Wat duidelijk wordt, is dat Nederland ruimte heeft voor een links-conservatieve partij: sociaal-economisch links, conservatief bij migratie, veiligheid en normen, én met een serieus groen beleid voor natuur, klimaat en dierenwelzijn. Het vlak daar is leeg en vandaar dat linkse stemmers ook uitwijken naar rechtse 'alternatieven'.

Terug naar het centrum
Wat overblijft is het midden. Twee keuzes over. Een centrumrechts of breed middenkabinet. Een stabiele coalitie van vier partijen. D66 en VVD zijn bepalend. Wat wordt het? Over rechts of over links? Met welke compromissen en pijn bij en voor wie?

Dat is waar Nederland naar snakt: een kabinet dat beleid gaat maken en besturen. In plaats van te bekvechten en met onuitvoerbare flutplannen te komen.

De onderhandelingen worden zwaar en gaan lang duren, maar een uitkomst is mogelijk. Liefst niet met een dichtgetimmerd akkoord, wel met plek voor dualisme met een goed werkend parlement.

Door het lichte verlies van de VVD en de winst van D66 en het CDA is er in ieder geval een kans op een coalitie. Een VVD onder de twintig zetels was wellicht afgehaakt; nu dragen ze de sleutel tot de vorming van een kabinet.

Nederland en alle landen verkeren in een polycrisis - sociaal, economisch, ecologisch en moreel. Alleen een stabiel middenkabinet kan orde scheppen in de chaos en met oplossingen komen. Het is te hopen dat de partijleiders inzien dat er heel veel op het spel staat.

Een meerderheid in Nederland wil misschien wel sociaal-economisch links beleid, een conservatieve blik op migratie en identiteit, gematigde progressieve groene stappen en vooral bestuurlijke daadkracht en betrouwbaarheid. Dat is de realiteit. Of we het leuk of goed vinden is irrelevant. Zo werkt de democratie.

We hebben redelijkheid nodig. We moeten terug naar het midden. Nederland heeft een betrouwbaar kabinet nodig met partijen die compromissen durven te sluiten.