Afscheid van de democratie

Als 1 ding duidelijk is geworden tijdens de huidige eurozone crisis, is dat politici in deze periode maar weinig behoefte hebben aan democratie. De Griekse premier Papandreou gebruikte zelfs de mogelijkheid van een referendum om een politieke beslissing af te dwingen. Bang als politici zijn dat de burger kiest voor zijn ondergang, wordt steeds meer macht overgedragen aan ondemocratische instituten.

Minder Europa, was de belofte van dit kabinet. We moeten luisteren naar het volk, aldus Wilders. Desondanks bepaalt de financiële markt het spel en worden er steeds meer bevoegdheden overgedragen aan instituten zoals de ECB en EFSF. De Europese Unie blinkt ook niet uit in democratie ondanks de aanwezigheid van een Europees Parlement. De Europese burger komt amper opdagen tijdens de verkiezingen en de controlerende macht van het parlement ligt aan banden ten faveure van de Europese regeringsleiders en de Europese commissie.

De truc van Papandreou kennen wij uit de periode Balkenende. Nederland mocht 1x keer stemmen over het grondwettelijk verdrag. Er werden een aantal cosmetische aanpassingen doorgevoerd en vervolgens besloot het kabinet Balkenende dat er geen nieuw referendum meer nodig was. Andere landen, zoals Ierland, werden zwaar onder druk gezet om toch vooral voor een ‘Ja stem’ te zorgen. Alsof ‘Nee’ stemmen heiligschennis was. Het is dan behoorlijk tegenstrijdig om diezelfde politici te horen over meer democratie, referenda, luisteren naar het volk, maar als het erop aankomt schielijk hun woorden inslikken.

De burger is echter mede schuldig aan deze ontwikkeling. In een representatieve democratie kiest de burger een professionele klasse, die namens de burger beslist. In dat proces kiest de meerderheid van de representatie, waarbij het belang van ook de minderheid zoveel mogelijk wordt gediend. Kort gezegd: het dienen van het algemeen belang. Maar die burger legt zich niet neer bij de representatie. Bij elk dossier roert de burger zich en dreigt zich af te keren van de politiek als niet aan haar wensen wordt voldaan. Aangewakkerd door de informatie maatschappij, dubieuze peilingen etc, bedient de politiek zich van elke truc om de burger het naar de zin te maken. Zolang de wens van de kiezer maar redelijk in het verlengde ligt van de politieke koers is er weinig aan de hand. Hoe anders wordt dat als die wens hier lijnrecht tegenin gaat en een catastrofe dreigt. Dient de burger op cruciale momenten tegen zichzelf in bescherming genomen te worden en is het dan beter om democratie maar uit te besteden?

Kijken we naar de kennis van zaken van de burger over de dossiers of zelfs over het functioneren van ons staatsbestel, dan ben je snel geneigd ‘ja’ te zeggen op die vraag. Het eigen belang, het korte termijn denken dat opgang doet in onze maatschappij, is een hindernis om een volledig directe democratie te realiseren. Burgers denken te weinig in termen van algemeen belang en verantwoordelijkheid naar de toekomst toe. Nee, de vakantie moet veilig gesteld worden, we willen onbezorgd op de bank met de zapper in de hand, kijken naar pretentieloos amusement. En de politiek is onderdeel van het amusement. Bevalt het niet, dan zappen we weg.

Volgens de Griekse filosoof Polybius kan een democratie alleen functioneren zolang de tradities worden geëerbiedigd, zolang het denken over vrijheid en gelijkheid niet doorschiet, en zolang het taalgebruik behoorlijk blijft. Dergelijke voorwaarden vereisen een bevolking die voldoende opgeleid cq geinformeerd is om hiermee om te kunnen gaan. De uitgangspunten van Polybius gaan uit van een zekere gematigdheid onder burgers en politiek, welke nodig is om open te blijven staan voor verschillende standpunten en argumenten die zodoende goed afgewogen kunnen worden tegen het algemeen belang. Kijken we naar de huidige stand van zaken, zoals in Nederland, dan wordt aan de voorwaarden van Polybius nauwelijks voldaan. Zeker het denken over vrijheid en gelijkheid staat zwaar onder druk, uitgedrukt in steeds extremere taal.

De Eurozone crisis heeft de politiek in een onmogelijke spagaat gedwongen. Jarenlang is de markt en consumentisme heilig en alles oplossend verklaard. Nu diezelfde markt tot een catastrofe leidt en de burger zijn beschermde en luxe leven bedreigd ziet, dreigt de burger weg te zappen. Een burger die geleerd is om alleen zijn eigen belang te dienen. In een dergelijke situatie waarbij de massa een voor de politiek catastrofale koers kiest en chaos dreigt, vlucht de politiek in het uitbesteden van de macht naar technocratische instituties. Het is een vicieuze cirkel waarbij steeds meer democratie verdwijnt en de kiezer tevreden wordt gehouden met goed doordachte marketing en PR. Het verheffingsideaal van vroeger heeft het moeten afleggen tegen de werking van de markt.

Dit artikel verscheen eerder op de website van Hans Groen