Joop

Achterdeurtjes zijn voor predikanten, niet voor vertalers

  •  
03-06-2019
  •  
leestijd 2 minuten
  •  
2611148115_bf3e79c88d_b

© cc-foto: Thomas

Mijn klomp spatte uit elkaar, toen ik las dat volgens de bijbelwetenschappers in de Hebreeuwse brontekst "een achterdeurtje is aangetroffen naar een mildere vertaling"
Bijbelwetenschapper Jaap van Dorp wil het Tweede Gebod uit Sjemot 20 wat verzachten. Aldus de Volkskrant van 27 mei. Van Dorp staat daarin niet alleen, de krant verwijst naar zijn collega Matthijs de Jong, die sinds 2017 met negen vakgenoten aan een revisie van de Nederlandse Bijbelvertaling (NBV) uit 2004 werkt.
Er staat nu nog in de bewuste tekst (Exodus 20) : ‘Voor de schuld van de ouders laat ik de kinderen boeten, en ook in het derde geslacht en het vierde, wanneer zij mij haten.’
Mijn klomp spatte uit elkaar, toen ik las dat volgens de bijbelwetenschappers in de Hebreeuwse brontekst “een achterdeurtje is aangetroffen naar een mildere vertaling” door de woorden voor “laten boeten” te vertalen als “ter verantwoording roepen”. Dat is wervender, actueler ook, volgens ‘woordvoerder’ Peter Siebe, die een link legt naar de repatriëring van IS-kinderen, slavernij en dekolonisatie.
Dit type uitleg heeft het uiterst bedenkelijke niveau van ‘Jezus was eigenlijk een soort Che Guevara’, wat je vroeger nog weleens van een maffe dominee of pastoor hoorde. Denk ook aan de kinderbijbel van Nico ter Linden, dominee Babbelkous, die op de hurken uitlegt dat Mozes er eigenlijk best wel een beetje de pest in had toen de Grote Baas hem niet wilde toelaten in het Beloofde Land.
Bij de tien revisors van de NBV wreekt zich dat ook serieuze vertalingen als deze onder auspiciën verschijnen van godsdienstige instellingen. Organisaties waarvan de doelstellingen in principe betrekking hebben op het verspreiden van religieuze werving. In tegenstelling tot ik en vele anderen die de bijbel lezen uit literaire en cultuurhistorische motieven. Als geschoolde lezers, die wel degelijk beseffen dat 2500 jaar oude teksten passages kunnen bevatten die afgezet tegen onze samenleving anno 2019 gruwelijk en barbaars klinken. Juist omdat ze van een tweeëneenhalf millennium geleden stammen, willen wij een vertaler die alle recht doet aan de periode en de omstandigheden waarin een boek als Sjemot is ontstaan. Die in plaats van actualiseert, juist vervreemdt en laat zien hoezeer en in hoeverre de joodse cultuur uit de tijd van Sjemot lichtjaren van de onze verschilt.
Voor het kerkvolk horen dingen misschien begrijpelijk gemaakt, evenals voor de werving (zending, missie, deze koloniale praktijken bestaan nog steeds). Het was al bij de NBV van 2004 een gemiste kans, toen geen enkele literaire uitgeverij zich aan een eigen versie waagde, waarin de passages die door wervende en missionaire overwegingen waren ingegeven door experts werden verbeterd volgens literaire, literatuurwetenschappelijke en cultuurhistorische criteria. Kan dat bij het resultaat van de nieuwe NBV-revisie eindelijk wel geschieden?
Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar

Reacties (22)

voorburg2
voorburg25 jun. 2019 - 8:34

Al in het jaar 44 is tijdens het Concilie van Jeruzalem besloten dat bijv. besnijdenis niet nodig is voor christenen, hoewel vereist in Genesis 17:10. Sinds de Verlichting is de groep die een letterlijke interpretatie van de Bijbel aanhoudt een zeer kleine minderheid geworden. Ik denk daarom ook niet dat bovenstaande tekst als problematisch opgevat hoeft te worden. De tekst bevindt zich tussen andere teksten waar slaven geslagen mogen worden etc.

Keilstra
Keilstra4 jun. 2019 - 16:04

De fixatie op heilige teksten is niet nodig. De katholieken bepalen gewoon zelf wat de bijbel betekent. Het "leergezag" van de kerk is leidend, niet één of andere vertaling.

Ch0k3r
Ch0k3r4 jun. 2019 - 10:46

Ach, ondertussen gelooft elke christen dat Maria een maagd was, terwijl dat hoogstwaarschijnlijk komt door een vertaalfout van Hebreeuws naar Grieks. Kans is zeer groot dat er 'jonge vrouw' werd bedoeld ipv maagd. "Voor het kerkvolk horen dingen misschien begrijpelijk gemaakt," Het grootste gedeelte van het kerkvolk heeft de Bijbel nog nooit gelezen.

1 Reactie
DanielleDefoe
DanielleDefoe5 jun. 2019 - 12:31

"Het grootste gedeelte van het kerkvolk heeft de Bijbel nog nooit gelezen. "dat is niet onwaarschijnlijk. Dat gaat trouwens op voor meer religieuze teksten. De teksten werden aanvankelijk ook alleen mondeling doorgegeven voor ze om en nabij de 2000-3000 jaar geleden werden opgeschreven in grotendeels dode talen.

Norsemen
Norsemen4 jun. 2019 - 8:42

De bijbel zou net zo behandeld moeten worden als Mein Kampf. Niet verbieden natuurlijk maar de mensen waarschuwen voor wat de gevolgen kunnen zijn als de teksten serieus genomen worden.

JasDon
JasDon4 jun. 2019 - 6:06

Je kan ook gewoon heel de discussie stoppen over dat bronzen tijdperk boek en je bezighouden met wat er nu speelt in de maatschappij, welke discussie nu relevant is. Waar komt toch de behoefte vandaan om je bezig te houden met klinkklare onzin? In je stuk geef je het (over het onzin zijn) nog eens zachtjes toe ook.

3 Reacties
madbako
madbako4 jun. 2019 - 6:49

Probleem is dat er nog zeer velen zijn die dat achterlijke bronzen tijdperk boek als leidraad nemen voor hun overtuigingen. Zolang dat het geval is, lijkt het mij evident dat je er aandacht aan schenkt

ruma ankka
ruma ankka4 jun. 2019 - 9:14

Het wordt pas een probleem als een bronzen tijdperk boek en eventuele bijkomende geschriften als dwingende leiddraad gaan dienen voor het leven van alledag, en de inhoud als absolute en eeuwige waarheid wordt gezien. Daar zit je dan, in de 21ste eeuw, met allerlei ge- en verboden van tientallen eeuwen oud.

JasDon
JasDon4 jun. 2019 - 12:42

@madbako Je moet dit soort literatuur benaderen voor wat het is, als slecht geschreven sprookjesliteratuur waar geen touw aan vast te knopen valt. Dat mag je en moet je ook in alle eerlijkheid (kunnen) vertellen tegen die mensen die dat als leidraad gebruiken voor hun overtuigingen. Door serieus over de vertaling van dit boek te spreken geef je deze onzin gewicht, meer dan het ooit zou mogen hebben.

Bert de Vries
Bert de Vries4 jun. 2019 - 5:45

Nog een paar keer vertalen en de Bijbel heeft als ondertitel 'Alice in Wonderland, deel 2'.

stokkickhuysen
stokkickhuysen3 jun. 2019 - 20:09

' Organisaties waarvan de doelstellingen in principe betrekking hebben op het verspreiden van religieuze werving. In tegenstelling tot ik en vele anderen die de bijbel lezen uit literaire en cultuurhistorische motieven.' Om de kerk te vragen te stoppen met geschiedvervalsing zal een hele klus worden.

1 Reactie
Norsemen
Norsemen4 jun. 2019 - 8:24

"Om de kerk te vragen te stoppen met geschiedvervalsing zal een hele klus worden" Dat is de kerk vragen om zichzelf op te heffen.

ton14024
ton140243 jun. 2019 - 20:02

Na vier generaties haten verdient verantwoording, eventueel boete. Specificeer ´achterdeurtje´.

Chimay Blanche
Chimay Blanche3 jun. 2019 - 19:53

Aangezien de Bijbelboeken niet een functie hebben als duiding van historische context maar als duiding van het leven van de mens, diens doel daarin, en allerlei andere daarmee samenhangende zaken is een kijken door een bril voor bijzienden die men niet nodig heeft en daardoor het zicht belemmert als gevolg van de historische nabijheid van de tekst af te raden. Een hertaling naar een wat hedendaagse begripsveld betekent nog niet dat de tekst erdoor geïnfantiliseerd hoeft te worden. Desondanks prefereer ikzelf als ongelovige de mij meer bekorende literaire bewerkingen zoals de Willibrord-Bijbel maar zeker ook het vreeswekkende Oude Testament zoals van de Staten-Bijbel waarvan in het laatste geval de teksten ook veel moeilijker maar des te mooier zijn. Voor behoefte aan historische inzichten, dus anders dan literaire, zijn er trouwens betere bronnen dan deze teksten in welke vorm ook.

Reinaert
Reinaert3 jun. 2019 - 19:10

Elke vertaling van een bijbeltekst is ook een normatieve interpretatie. Dat is al eeuwen het geval. Niet alleen voor predikanten. Je zou wel kunnen zeggen dat de motivatie voor deze interpretatie wat 'sneaky' is. De bijbel hangt aan elkaar van orale en schriftelijke overleveringen. Om hier nu heel fundamentalistisch over te doen is wat vreemd.

3 Reacties
Norsemen
Norsemen4 jun. 2019 - 8:27

Je bedoelt elke uitleg van een bijbeltekst is een normatieve interpretatie? De vertaling niet, er staat immers wat er staat.

Hanneke Kouwenberg
Hanneke Kouwenberg4 jun. 2019 - 12:49

Nee, Norsemen, Reinaert bedoelt hier waarschijnlijk wel degelijk "vertaling". In mijn gymnasiale tijd is een keer een heel lesuur besteed aan de uitroep van Laokoön, die het paard op het strand bij Troje zag staan, en uitriep: "timeo danaos et donas ferentes!" Want: hoe vertaal je "et"? Ik vrees de grieken als ze geschenken aandragen? Omdát ze geschenken aandragen? Hoewel ze geschenken aandragen? ... De schoonheid zit hem juist in de gelaagdheid van de frase, omdat het de vertwijfeling, de onzekerheid weergeeft: wat moesten de Trojanen met dat paard op het strand...? Maarja, hoe vang je die gelaagdheid in een vertaling? Werkend in Duitsland, waar toch een zeer aanverwante taal gesproken wordt, loop ik al regelmatig tegen begrippen aan waarvoor in het Nederlands (of omgekeerd) geen passend equivalent bestaat. Nogal wat woorden hebben bovendien een betekenis die verandert met de context of intonatie. Met andere woorden: de bijbel "woordelijk" vertalen ten behoeve van "objectieve historiciteit", dat bestaat gewoon niet. Voor ondogmatische gelovigen zal het overigens weinig uitmaken. Meestal hebben zij een intellectueel ingestelde voorganger die het geen probleem vindt bij uitstek te preken over de gelaagdheid van de teksten in de bijbel. De mystieken ontlenen daar immers hun mens- en wereldbeeld aan, beschouwen juist die gelaagdheid als de meerwaarde van de grote verhalen. Niet iedere christen (of jood, of moslim) is orthodox of een dogmaticus, gelovigen zijn er in vele soorten en maten. De ironie is: voor atheïsten tellen zij meestal niet als "echte gelovigen", hoezeer zijzelf ook anders beweren.

Norsemen
Norsemen4 jun. 2019 - 17:35

Hanneke, ik kan uitleg wel volgen maar je maakt volgens mij wel een denkfout. Hoe je het ook went of keert er is een originele tekst geschreven door de originele schrijver in de originele taal. Dit betekent volgens mij dat er maar een juiste uitleg van de tekst is en die juiste uitleg is aan de schrijver. Hoe “et” vertaald moet worden is dus aan de schrijver. Dat de schrijver niet meer leeft doet hier niets aan af. De vertaling van “et” is dan geen interpretatie maar een gok.

Markzelluf
Markzelluf3 jun. 2019 - 18:59

Vanuit kerkelijk standpunt bezien is de Bijbel een leidraad voor het leven en ik zie in dat licht dan ook geen bezwaar dat teksten gemoderniseerd worden. Voor een taalwetenschapper blijkt dat echter wel een probleem, maar bronteksten zijn beschikbaar dus die kan hij raadplegen. In wetenschappelijk opzicht is dat sowieso beter. Wat me wel verbaast is dat Den Boef hier zo’n punt van maakt. Zaken volkomen letterlijk nemen is toch meestal ongewenst, tenzij je SGP-er bent. Voorbeeld: mevrouw X kookte van woede. Niemand vermoedt toch dat haar lichaamstemperatuur boven de 100 graden was? Kortom, bij lezen hoef je echt niet je verstand uit te schakelen. Bij vertalen ook niet.

3 Reacties
JasDon
JasDon4 jun. 2019 - 6:09

" Kortom, bij lezen hoef je echt niet je verstand uit te schakelen" Nou, als Christen moet je echt wel een stukje verstand uitschakelen. Hoe kan je anders in een god geloven die o.a. regels voor slavernij heeft opgesteld?

adriek
adriek4 jun. 2019 - 6:16

De wil van god vrij interpreteren ligt in gelovige kringen vaak een beetje lastig.

Markzelluf
Markzelluf4 jun. 2019 - 6:44

@JasDon.Mijn pleidooi is dat Christenen (en verder ook ieder ander) juist zijn verstand wel inschakelt en actief op zoek gaat naar een bedoeling die past binnen de context. Dus rekkelijk in plaats van precies. @Eirda. Deze vertalers bewijzen juist het tegendeel van jouw stelling en Den Boef wil ze daar om hem moverende redenen van weerhouden! Ik ben overigens wel benieuwd hoe zijn verre nageslacht ‘het uiteen spatten van zijn klomp’ gaat vertalen als zij zijn verzamelde werk gaan publiceren. Letterlijk?