Wat is de erfenis van Wubbo Ockels?

Daan van Alkemade kreeg als wetenschapsjournalist regelmatig te maken met het fenomeen Wubbo Ockels. Dan kwam er weer een persbericht of een filmpje van een nieuwe uitvinding of een nieuw project. ‘Dan vroeg ik me wel af: kán dit? Is het te betalen? Kijk ik naar een toekomstscenario of naar een fantasie?’

Van Alkemade was geïntrigeerd door Ockels en toen hij hoorde dat hij niet lang meer te leven had, dacht hij: ik moet een film maken over de erfenis van Ockels. En precies zo noemde hij het eindresultaat: Ockels Erfenis .

Voor 40-minners: Wubbo Ockels was de eerste Nederlander in de ruimte; in 1985 ging hij per spaceshuttle de lucht in en was hij aan boord verantwoordelijk voor de meetapparatuur waarmee veel experimenten werden uitgevoerd. Ockels was de André Kuipers van de jaren tachtig en negentig – eigenlijk totdat Kuipers in 2004 zelf de ruimte in ging. Iemand met veel fantasie (‘Ik bén ook een fantast’, zei hij zelf), grootse vergezichten en veel zorg voor het klimaat van de aarde.

Wat dat laatste betreft: in Ockels Erfenis zit een scène waarin Ockels een globe vasthoudt en Van Alkemade ervan probeert te doordringen dat de bol die hij aanraakt staat voor de aarde. Dat onze planeet een klein bolletje is in de grootse ruimte en dat de aarde daarom zo kwetsbaar is. Dat inzicht, het ‘overview effect’ geheten, komt bij astronauten vaak voor, zodra ze eenmaal terug op aarde zijn. Bijna allemaal zijn ze ervan doordrongen hoe kwetsbaar de aarde is en zetten ze zich in voor een beter klimaat (Kuipers werd na terugkeer op aarde ambassadeur voor het Wereld Natuur Fonds).

Daan, lukte het Wubbo Ockels om jou die ervaring uit te leggen?
Astronauten nemen zich vooraf vaak voor om bij terugkomst níet te zeggen dat de aarde van een afstandje zo fantastisch of ongelofelijk is. Om met betere woorden te komen, om beter uit te leggen wat ze precies hebben meegemaakt, maar dat lukt ze meestal niet. Het is vast iets als het gevoel dat je krijgt als je voor het eerst vader of moeder wordt, maar dan véél sterker.

Was hij vóór zijn ruimtereis ook druk met het milieu?
Nee, hij was kernfysicus. Een beetje een oude hippie die op zijn fiets naar het Kernfysisch Versneller Instituut ging.

Je zou wereldleiders naar de ruimte moeten sturen. Als dat zoveel teweegbrengt bij een mens.
Er is ook serieus over nagedacht om kunstenaars en dichters de ruimte in te sturen, zodat zij beter kunnen omschrijven wat ze ervaren. Het zou mooi zijn om een wereldtop in de ruimte organiseren. Dan zouden wereldleiders daarna heel anders tegen de problemen op deze planeet aankijken.

Na het zien van je documentaire lijkt het alsof hij zich alléén nog maar voor het milieu heeft ingezet.
Dat klopt niet helemaal, maar dat zijn wel de projecten die de film hebben gehaald. Hij had bijvoorbeeld ook een project met boottrailers waarmee hij rijk wilde worden.

Er zit onder meer een scène in van degene die de octrooiaanvraag van Ockels op vliegerenergie in behandeling neemt. Hij wilde met vliegers energie opwekken. Dat is toch een heel raar idee?
Je kunt denken: wat een grappenmaker was die Wubbo Ockels. Maar hij was vreselijk slim. Hij had dit tot achter de komma uitgerekend, het was niet zomaar luchtfietserij. Ik denk dat wij vliegerenergie echt nog gaan meemaken, al is dat in een andere vorm.

Toen ik dat zag van die vlieger dacht ik zelf ook: dat lukt toch nooit? Dat dacht die man die het octrooi in behandeling nam ook niet – tot irritatie van Ockels zelf.
Hij vond vragenstellers nee-zeggers, maar ik heb mateloze bewondering voor mensen die varen op fantasie en vergezichten en daardoor ongegeneerd werk maken van grootse ideeën. Je moet zulke mensen alleen niet op een te groot voetstuk zetten, ze moeten niet de onbekritiseerde held zijn.

Is er nu al iets te zien van Ockels erfenis op het gebied van klimaat? Het was toch niet allemaal toekomstmuziek?
Zeker niet. Hij is bijvoorbeeld initiator van De Groene Grachten, een project dat startte met het verduurzamen van zijn eigen grachtenpand. Inmiddels worden honderden gebouwen per jaar in dat project verduurzaamd. De projecten van Wubbo hebben vooral verschillende dingen in gang gezet, ik hoop dat hij vooral herinnerd wordt om zijn ideeën. En dat andere teams met die ideeën verder gaan.

Het blijft zuur dat je naar de ruimte moet reizen voordat je in de gaten hebt hoe belangrijk ons klimaat is he.
Ja, dat is vreselijk. Maar we kunnen intussen wel iets doen. Dat is ook wat Ockels aan het einde van zijn leven zegt: doe íets, al is het maar iets kleins. Kóóp zonnepanelen als je je dat kunt veroorloven. Alleen al omdat je er blij van wordt.

Kijk/lees/luister verder
Ockels Erfenis, zondag 21 juli, NPO 2, 19:25 uur (of hier online)