Pulang speelt zich af in de Molukse wijk: ‘Voor veel mensen was het alsof ze hun eigen jeugd aan het herleven waren’

In Telefilm Pulang geeft regisseur Martin Schwab een inkijkje in de Molukse gemeenschap. Schwab, die zelf opgroeide in een Indische familie, was dé persoon om deze film vorm te geven.

Het kijken van deze film deed mij realiseren hoe weinig ik eigenlijk van de Molukse gemeenschap af weet... Hij lacht: ‘Daar kan je niets aan doen. Er wordt niks over geleerd op scholen; bij de geschiedenislessen wordt het verhaal van Napoleon en de Tweede Wereldoorlog belicht, maar alles wat er in Nederlands-Indië is gebeurd blijft nogal achterwege.’

In de film zien we een Molukse wijk, hoe zijn die ontstaan? ‘Die wijken zijn speciaal voor de Molukkers gebouwd. Kampen zoals Westerbork dienden na de oorlog als woonoord voor de Molukkers. Vanuit die kampen kwamen ze te wonen in de speciale wijken.’

Wat is het verschil tussen het leven binnen die wijken toen in vergelijking met nu? ‘De wijken waren niet bedoeld voor witte Nederlanders. In de film, die zich eind jaren 90 afspeelt, zien we dat er opeens een Hollander komt wonen. Die wordt niet bepaald welkomend ontvangen. Vroeger werden die “belanda’s”, Hollanders, weggepest, maar nu is dat veel minder.’

De hoofdpersoon, Agus, keert na jaren terug in de wijk, maar wordt niet met open armen ontvangen. Zou je kunnen zeggen dat de gemeenschap erg gebaseerd is op vertrouwen? ‘Het is een politiek-geschiedkundig verhaal. De Molukkers werden naar Nederland gehaald; ze moesten hun geboortegrond achterlaten. Zij dachten dat ze later weer terug konden naar Indonesië. Ze spraken af bij elkaar te blijven en volgens hun eigen gebruiken te leven. Dat is allemaal anders gelopen.’

Eigenlijk is er sprake van een soort gemeenschappelijk trauma, klopt dat? ‘Zeker, dat zie je terug in de pijn die opa vertegenwoordigt. De pijn die de hele bevolkingsgroep is aangedaan. Het zwijgen is heel groot onder die generatie; hoewel de groep gemeenschappelijke pijn draagt, wordt er niet over gepraat. Je moet je gedragen zoals wordt voorgeschreven en er heerst enorm veel moeite om de emoties daarin een plek te geven. Als het goed is merk je in de film dat je van alles voelt bij de mensen, hoewel dat niet nadrukkelijk gezegd wordt.’

In het begin van de film heeft dochter Robin niet zoveel behoefte om haar roots te ontdekken. Dat verandert gedurende de film. Waar komt dat door? ‘Robin is opgegroeid met haar Nederlandse moeder. Haar vader, Agus, was zanger en had vaak optredens. Zij heeft de Molukse cultuur niet meegekregen. Het onderliggende thema hier is dat wanneer je familietrauma’s niet oplost, je die onbewust doorgeeft aan de volgende generatie. Zelfs als je je dochter amper ziet en niets vertelt.’

In de film zien we de woede van opa richting Agus. Wat is de band tussen kind en ouder in de Molukse gemeenschap? ‘Ouders eisen respect van hun kinderen. Ze worden aangesproken met “u” en een corrigerende tik kan nog weleens voorkomen.’

Agus lijkt dat anders te doen. Hij plaatst zichzelf naast zijn dochter, in plaats van boven haar... ‘Tegen het einde zie je een omslagpunt: Agus doet hetzelfde met zijn dochter als zijn vader met hem gedaan heeft. Oma ziet haar zoon hetzelfde gedrag vertonen als haar echtgenoot.’

Wat is nodig om vertrouwen te winnen van de Molukse gemeenschap? ‘Je zou kunnen zeggen dat, bijvoorbeeld, de beste vriend van Agus principieel aan de “goede kant” staat, omdat hij in de wijk gebleven is. Maar waar deze film voornamelijk om gaat, is dat er geen goed of fout is. Ze zijn naar Nederland gekomen vanwege een oorlog; die geschiedenis heeft gevolgen in het persoonlijke leven.’

Je hebt zelf een Indische opvoeding gehad, in hoeverre komt die gemeenschap overeen met de Molukse? ‘Erg; veel gebruiken zijn hetzelfde. Wij kennen ook dertig manieren van zwijgen. Maar Indische mensen zijn een stuk meer opgenomen in de Nederlandse maatschappij. Wij lopen al veel langer mee in dit land.’

Waarom werd jou gevraagd deze film te maken? ‘Veel films over dit onderwerp zijn in het verleden door witte regisseurs met een witte crew gemaakt. De een is niet beter dan het ander, maar wij vliegen het anders aan. De crew waarmee deze film tot stand is gekomen is bijna volledig Indisch-Moluks. Dat vond ik belangrijk, aangezien we in een Molukse wijk gingen draaien. Dat heeft enorm goed uitgepakt, want iedereen voelde zich enorm betrokken. Voor veel mensen was het alsof ze hun eigen jeugd aan het herleven waren.’