Een eerlijk gelijkwaardig Nederland. Wij zijn voor. Jij ook?

Is de overheid wel transparant genoeg?!

09-04-2022
  •  
leestijd 4 minuten
  •  
808 keer bekeken
  •  
wob

Wob-verzoeken (verzoek om overheidsinformatie) levert ongeveer in de helft van de gevallen iets bruikbaars op voor journalisten. Hoe is het gesteld met de transparantie van onze overheid? En wat gaat de nieuwe wet (Wet Open Overheid) daaraan veranderen? 

Minister Hugo de Jonge heeft in tijden van de coronacrisis zijn privémailaccount gebruikt om werkgerelateerde zaken te bespreken, meldt De Volkskrant begin april. ‘Een persoonlijke afweging’, volgens een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid - waar De Jonge destijds minister was.

Dat is niet alleen onhandig, het gaat ook in tegen het Handboek voor Bewindspersonen waarin staat dat zij hun zakelijke e-mailadres moeten gebruiken. Op deze manier is het namelijk onmogelijk voor journalisten (en burgers) om informatie uit mails te achterhalen via een Wob-verzoek (Wet Openbaarheid Bestuur). Bijvoorbeeld over de totstandkoming van de mondkapjesdeal met ondernemer Sywert van Lienden.

Het is niet uit te sluiten dat hierdoor informatie verloren is gegaan, aldus een woordvoerder. Maar, verzekert het ministerie: ‘Wanneer minimaal één ambtenaar van het ministerie betrokken is in de e-mailcorrespondentie, via zijn of haar zakelijke e-mailaccount, dan is via die weg de informatie beschikbaar voor het Wob-proces.’ Inmiddels heeft de minister aangegeven gestopt te zijn met het gebruik van zijn privéaccount.  

Wob-verzoeken
Acht jaar geleden stuurt Zembla-researcher Norbert Reintjens zijn eerste ‘serieuze Wob-verzoek’ aan de Rijksoverheid ‘die betrekking had op IT-systemen’. Inmiddels heeft hij meerdere Wob-verzoeken achter zijn naam staan en weet hij als geen ander dat ‘het heel zinvol is om te wobben’. Toch heeft hij er niet altijd wat aan. ‘Ik schat dat in ongeveer de helft van de gevallen het iets opleverde.’ Bijvoorbeeld een aanknopingspunt voor verder onderzoek. ‘In de andere helft van de gevallen leverde het niks op, omdat je bijna alleen zwartgelakte pagina’s ontvangt en er dus niks aan hebt.’

Norbert Reintjens

Norbert Reintjens

© Zembla

De zwarte stift
Het is een feit dat er veel wordt weggelakt, volgens Norbert. ‘Ik kan je Wob-stukken laten zien die pagina voor pagina zwart zijn. Dat er bij informatie uit e-mails bijvoorbeeld alleen “Beste...” en onderaan “Met vriendelijke groet” leesbaar zijn. De naam en al de andere informatie is dan weggelakt.’ De zwarte pagina’s zijn al langer punt van discussie tussen journalisten en de overheid. ‘Die laatste wil liever niet dat er in de keuken wordt gekeken. Voor journalisten zijn ‘gewobde’ documenten belangrijk om de overheid kritisch te kunnen volgen’, schrijft Wilfred Takken in 2017 voor NRC. De overheid mag onder ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ een hoop de zwart stift geven. Te veel, volgens veel journalisten. ‘De informatie waar je naar op zoek bent, wordt meestal weggelakt omdat je stuit op allerlei bezwaargronden, zoals privacy en persoonlijke beleidsopvattingen – terwijl dat juist heel interessant is natuurlijk.’

Duurt lang
Als reactie op een zwartgelakt Wob-verzoek kunnen journalisten naar de rechter om bezwaar te maken. ‘Dan krijg je iets meer dan je in eerste instantie had gevraagd’, aldus Norbert. ‘Maar het lastige is: dat duurt allemaal heel lang.’ Dat kan in het beste geval maanden en in het slechtste geval jaren duren. Het Wob-verzoek is onvoldoende ingericht op de journalistieke praktijk: ‘Het is niet ingericht op de actualiteit. Je wilt op een gegeven moment ook iets kunnen publiceren. Onze verhalen van Zembla komen in gemiddeld drie maanden onderzoek tot stand. De termijnen voor een Wob zijn vele malen langer; dan is je uitzending al geweest en krijg je nog eens Wob-informatie binnen. Dat kan je nog online publiceren of er in een vervolguitzending op terugkomen. Maar het speelt je wel parten, dat je met die lange beslis- en bezwaartermijnen zit. Wij kiezen daarom ruim van tevoren Wob-verzoeken, niet verbonden aan een uitzending, zodat je het hele lijntje kunt uitlopen. Je moet een Wob in alle rust en vrijheid kunnen doen.’

Zwartgelakte documenten

Zwartgelakte documenten

© Toegestuurd aan Zembla nav wob-verzoek

Zwartgelakte documenten

Zwartgelakte documenten

© Toegestuurd aan Zembla nav wob-verzoek

Transparante overheid? 
Het is inmiddels tien jaar geleden dat GroenLinks en D66 het initiatiefwetsvoorstel WOO (Wet Open Overheid) indienen voor meer transparantie bij overheden. In januari vorig jaar werd de wet – inmiddels een flink aantal moties en amendementen later en voor een groot deel aangepast – aangenomen en deze zal op 1 mei van dit jaar in werking treden. De belangrijkste verandering: overheden moeten meer informatie ‘actief openbaar maken’, wat betekent dat ze zelf meer informatie gaan publiceren. Toch is het zeer de vraag of de aanpassing veel zal veranderen voor journalisten, volgens Norbert: ‘Wat dat betreft ben ik niet heel optimistisch. Het lijkt me niet dat ze alles wat er uitgewisseld wordt direct over de schutting gooien’ Ze zullen niet zelf de vuile was buiten hangen, gelooft hij. ‘Maar the proof of the pudding is in the eating. We zullen het moeten gaan zien.

Persoonlijke beleidsopvattingen
Ook is het plan om minder zaken onder ‘persoonlijke beleidsopvattingen’ te zwarten. De definitie hiervan wordt aangescherpt: feiten, prognoses, beleidsalternatieven, de gevolgen daarvan en andere ‘onderdelen van overwegend objectief karakter’ worden uitgesloten van deze regel. Daarnaast wordt de beslistermijn van vragen tot ‘passieve openbaring’ door journalisten als Norbert verkort. De termijn van vier weken kan vanaf 1 mei met ‘slechts’ twee weken worden verlengd - in plaats van nogmaals vier weken. Wel kunnen zij vaker gevraagd worden hun onderzoeksvraag verder toe te lichten en af te bakenen. Noem het tijds- en papierbesparing, ‘dat doen ze natuurlijk vanuit het oog van efficiency. Zoeken kost allemaal tijd, geld en mankracht. Dus hoe nauwkeuriger de zoekvraag, hoe beter ze je kunnen helpen’. Op zich handig, volgens Norbert. ‘Maar tegelijkertijd kan het ook inhouden dat je daarmee heel veel uitsluit, omdat je de brede zoekvraag die je aanvankelijk had heel erg gaat versmallen. Daardoor kan het zijn dat je heel veel mist.’

Delen:

Praat mee

onze spelregels.

avatar
0/1500
Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.