Hoezo heeft Nederland geen stemplicht?!

Bijna 80% van de kiesgerechtigden bracht een stem uit tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2021. Maar zou niet iedereen verplicht moeten gaan stemmen?

‘Ik maak heel graag gebruik van mijn mogelijkheden om te mogen stemmen’, aldus Alledaagse Vragen-presentator Rosa Wierda. Op 22 november kleurt ze daarom weer een bolletje rood op het stembiljet voor de Tweede Kamerverkiezingen. Toch is dat niet verplicht. Hoezo?!

Tussen 1917 en 1970 had Nederland stemplicht, vertelt Wim Voermans in Alledaagse Vragen. Hij is hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden. Omdat stemplicht het vertrouwen in de democratie niet ten goede komt, verdween het na 1970 weer. ‘Het is een vrije keuze om te gaan stemmen of niet. Je wil niet gedwongen worden door de staat.’ Daarnaast bleek het praktisch niet haalbaar, vanwege de inspectie- en vervolgingskosten die het met zich meebracht.

Na de afschaffing van de stemplicht daalde de opkomst tijdens verkiezingen. ‘Maar voor de Tweede Kamerverkiezingen valt het eigenlijk wel mee: gemiddeld komt 80% van het electoraat (alle kiesgerechtigden, red.) opdagen’, aldus de hoogleraar staats- en bestuursrecht. ‘We hebben slechtere cijfers als het gaat om de opkomst voor de gemeenteraadsverkiezingen of de Provinciale Statenverkiezingen. Dat is tien tot twintig procentpunten minder. Dramatisch slecht is de opkomst bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. Dat zit af en toe zo rond de 40%. Dat is natuurlijk niet best.’

Onder andere onze zuiderburen hebben wel stemplicht. De Belgen kunnen namelijk een boete van tussen de dertig en de 150 euro riskeren als zij niet naar de stembus gaan, maar dit komt in de praktijk zelden voor. Daarnaast kan je stemrecht zelfs tien jaar worden ontnomen als je minstens vier keer niet stemt in een periode van vijftien jaar, maar er is al jaren niemand meer vervolgd. ‘Het lukt de Belgische Federale Overheid en de Vlaamse overheid ook echt niet om mensen te vervolgen die niet zijn op komen dagen’, aldus Voermans. ‘Het geeft alleen maar heel veel chagrijn voor een paar tientjes.’