Hoelang houdt ons zorgpersoneel dit mentaal vol?

Het zorgpersoneel op de verpleeg- en IC-afdelingen van de ziekenhuizen maakt overuren. Lange werkweken en veel meer patiënten onder hun hoede. Daar komt nog eens bij dat het virus veel angst met zich meebrengt en dat een deel van de patiënten niet meer beter wordt. Hoelang houden zij dit vol?
 
Hoewel we allemaal ons steentje bijdragen door zoveel mogelijk thuis te blijven, zijn zij degenen die het echte werk leveren. Maar ook zij zijn simpelweg overgeleverd aan de rest van de bevolking. Zij voelen, meer dan ieder ander, de urgentie van de afgekondigde maatregelen. Longarts Michiel Spanbroek drukt in Levenslucht mensen op het hart zich te houden aan de regels van het RIVM. ‘Houd je sociale afstand, blijf gewoon thuis. We doen allemaal ons best hè, iedereen werkt hartstikke hard. Maar we hebben echt de bevolking nodig. Iedereen moet echt de schouders eronder zetten, dit is niet iets wat we alleen kunnen’, zegt hij duidelijk geëmotioneerd.

Afhankelijk
IC-arts Diederik Gommers kijkt met grote ogen naar het nieuws. Met mooi weer gaan er nog steeds veel mensen naar buiten, minder dan eerst, maar toch. De gedachte dat de strenge maatregelen binnenkort weer wat ruimer kunnen worden opgevat, in verband met het stagneren van de curve, begin steeds meer te leven. En dat is precies waar Gommers bang voor is. ‘Ik wil het eerst daar zijn. Als we het dan in veertien dagen flink naar beneden zien gaan en we hebben controle op de IC’s, dan gaan we pas praten over versoepelingen, wat mij betreft’, vertelt hij in Op1. Gommers kan alleen hopen dat iedereen de maatregelen naleeft. ‘Wij kunnen alleen maar reageren op wat de behoefte is. Wij zijn zo afhankelijk van wat iedereen doet en wat de maatregelen zijn.’

Nooit eerder meegemaakt
Artsen zonder Grenzen, normaal bekend als hulporganisatie in oorlogsgebieden, staat nu onze Nederlandse zorgverleners bij met psychosociale hulp. ‘Ons zorgpersoneel in Nederland heeft dit nog nooit eerder meegemaakt’, aldus Nelke Manders van Artsen zonder Grenzen in Buitenhof. ‘Ze weten hoe ze bijvoorbeeld vierentwintig uur even de adrenalinepomp hoog moeten zetten als er een groot trauma het ziekenhuis binnenkomt, maar om nu maandenlang deze zorg te moeten bieden, in deze stress, met zoveel ontreddering en onmacht, dat hebben ze nooit eerder meegemaakt.’ In oorlogsgebied wordt het zorgpersoneel na zes weken met verplicht verlof weggestuurd. Rest and Recreation wordt dat genoemd. ‘Dat is afschuwelijk, want dat wil je helemaal niet. Je wil door. Dat is de aard van het zorgpersoneel. Maar anders houdt je het niet vol.’

Machteloos
Maar ook in het ziekenhuis is het onzeker. Omdat er nog maar weinig bekend is over het virus is het ziekteverloop moeilijk te voorspellen. Binnen een dag kan een patiënt ontzettend achteruitgaan. En dat is voor het personeel erg zwaar. ‘Normaliter overlijden er op de longafdeling drie patiënten per week’, zegt longarts Spanbroek. ‘De longafdeling is over het algemeen een afdeling waar veel zieke mensen liggen. Maar we hebben nu dagen dat er gewoon acht mensen doodgaan.’ En dat is heel zwaar, ook voor het personeel. De aftakeling kan erg snel gaan. In een dag kan het ziektebeeld van een patiënt volledig veranderen. ‘Het gaat in een keer heel snel. En dat is ook waarom het zo lastig is voor de verpleging en de dokters: je voelt je zo machteloos. Er is zo weinig wat je kan doen.’ Ook verpleegkundige Suzan herkent dat gevoel. ‘Het is hard werken en emotioneel zwaar. Je ziet patiënten slecht gaan, waar je op dat moment niets meer voor kunt betekenen.’

Bespreekbaar
Artsen zonder Grenzen heeft psychologen in dienst die gespecialiseerd zijn in het begeleiden van zorgpersoneel in dit soort situaties. Deze geven 'webinars' en staan crisisteams in ziekenhuizen en verpleeghuizen bij. ‘Om ook de psychologen die al in dienst zijn daar te trainen hoe zij nu hun zorgpersoneel kunnen helpen’, zo legt Manders uit in Buitenhof. Het belangrijkste advies is: maak het bespreekbaar. ‘Geef aan wat de problemen en de stressfactoren zijn die het zorgpersoneel nu ervaart, en zorg dat daar aandacht voor is. Zorg dat dat onderling bespreekbaar wordt.’ Bijvoorbeeld de angst om weer naar huis te gaan. Dat is iets wat veel zorgpersoneel ervaart. De angst om familieleden te besmetten of om thuis met kinderen over koetjes en kalfjes te moeten praten.

Triage
En dan hangt de kans op triage het zorgpersoneel nog boven het hoofd. Als de druk op de IC’s te groot wordt dan moeten er keuzes worden gemaakt: wie wordt wel behandeld en wie niet? Een beslissing die zij zullen moeten maken. Dat levert natuurlijk enorme stress op. Een gigantisch ethisch dilemma. Ook in dat geval kan Artsen zonder Grenzen het zorgpersoneel bijstaan. Helaas krijgt de organisatie in oorlogsgebieden vaak te maken met een situatie van triage. ‘Dat zijn de helse dilemma’s waar onze medewerkers continu mee te maken hebben. En daarvoor word je, ook in Nederland, getraind om te doorlopen wat de stappen zijn om tot zo’n keuze te komen.’ Het objectiveren van het probleem is dan van groot belang. Veel keuzes kunnen gemaakt worden op basis van een vooropgesteld stappenplan.