Hoe is het om ongewenst kinderloos te zijn?

‘Maar het is míjn zaad!’, roept personage Esther Vinkel (gespeeld door Halina Reijn) wanhopig in de serie Red Light. Ze probeert tevergeefs het sperma van haar verdwenen echtgenoot te bemachtigen, zodat ze alsnog haar kinderwens in vervulling kan laten gaan.

Moeilijk zwanger raken
Esther probeert al twee jaar lang met haar echtgenoot Eric via de natuurlijke weg kinderen te krijgen. Volgens de dokter is het logisch dat het nog niet lukt, want ‘ze zijn ook relatief laat begonnen’. Esther heeft voor lange tijd haar carrière op de eerste plek gezet. En met resultaat: als operazangeres trekt ze volle zalen. Nu is ze vastberaden om een gezin te stichten. Het koppel besluit een fertiliteitstraject in te gaan en haar man is als eerste aan de beurt. Aan de hand van verschillende onderzoeken wordt gekeken of zijn zaad de reden is dat een zwangerschap uitblijft. Wanneer Eric midden in het traject verdwijnt, blijft Esther radeloos achter. Zonder man en zonder zaad.

Esthers verhaal haalt een veelvoorkomende oorzaak van ongewenste kinderloosheid aan, namelijk problemen met de fertiliteit. Zo kunnen mannen bijvoorbeeld sperma produceren waar nauwelijks of zelfs geen zaadcellen in zitten. Vrouwen kunnen op hun beurt weer problemen hebben met de eisprong, eileiders of baarmoeder. Daarnaast worden zij geconfronteerd met een ‘biologische klok’ die doortikt. Het probleem kan dus liggen bij een van de partners, of zelfs bij allebei. 

Geen geschikte partner vinden
Er zijn duidelijke raakvlakken tussen Esther en de actrice die haar speelt, Halina Reijn (45). De actrice maakte in 2017 een documentaire over ongewenste kinderloosheid, genaamd De OK-vrouw (de ongewenst kinderloze vrouw). Reijn vertelt hierin openhartig over haar wens om een gezin te stichten en hoe dit niet lukt doordat ze geen man kan vinden. Haar autobiografische stuk geeft een inkijk in de emotionele pijn die ongewenste kinderloosheid met zich meebrengt. Reijn: ‘Ik heb al mijn dromen mogen verwezenlijken, maar tegelijkertijd is er een enorme leegte. Ik wil dat ik erbij hoor, dat ik mee kan praten. Nu voel ik me een verliezer en veel schaamte. Het lijkt alsof ik mijn moeder, vriendinnen en zussen teleurstel.’ Reijn geeft aan dat ze, naast het verwerken van het feit dat ze geen kinderen kan krijgen, het gevoel heeft dat ze niet voldoet aan verwachtingen van haar omgeving en de maatschappij. Haar manager Janey vat Reijns gevoel kort samen: ‘Je hoort gewoon als vrouw kinderen te krijgen. Anders is er iets raars aan de hand’.

Minder sociale druk
In de documentaire komt ook Emily Nobis aan het woord, auteur van het boek Geen kinderen geen bezwaar. In dit boek onderzoekt de schrijfster de oorzaak achter de toenemende kinderloosheid. Volgens haar hebben veel vrouwen simpelweg nooit naar een baby verlangd. ‘In mijn boek citeer ik een psychologe die onderzoek heeft gedaan naar de verschillen tussen vrouwen die geen kinderen hebben. Volgens deze psychologe speelt de sociale druk een belangrijke rol bij vrouwen die ongewenst kinderloos zijn. Ze zegt dat deze vrouwen onbewust hun leven vormgeven op een manier waarop het lastig is om een kind te krijgen. Ze zoeken bijvoorbeeld niet de goede partner uit of hebben werk dat heel moeilijk te combineren is met kinderen. Ze vermoedt dat bij deze vrouwen onbewust meespeelt dat ze het niet willen, maar dat ze een maatschappelijke druk voelen. Alsof het erbij hoort om een compleet leven te hebben.’ 

De sociale druk om moeder te worden maakt het lastig voor vrouwen om een onderscheid te maken tussen wat ze nou echt willen en wat de samenleving van hen verwacht. Nobis zegt dat we dit kunnen verminderen door vrouwen niet voortdurend met het moederschap te associëren. ‘Je hoeft geen etiket te plakken op mensen die geen kinderen hebben. We moeten vrouwen zien als mensen die soms moeder zijn en soms niet. Allebei is oké.’