Bestaat er een verband tussen Parkinson en bestrijdingsmiddelen?

50.000 mensen in Nederland hebben de ziekte van Parkinson, onder wie opvallend veel boeren. Er lijkt een verband tussen blootstelling aan bestrijdingsmiddelen en de ziekte. De Gezondheidsraad pleit voor het drastisch terugdringen van het gebruik van deze pesticiden. Minister Carola Schouten blijft terughoudend. 

In Nederland hebben zo’n 50.000 mensen de ziekte van Parkinson. Een van die mensen is Ted Blom. Bloemenboer en de vader van Jim Blom. Jim in Parkinson op het platteland: ‘Het boerenbloed zit in de familie. Van jongs af aan hielp mijn vader al mee op de boerderij. Tot hij ziek werd. Na de diagnose Parkinson bezochten we een informatieavond over de ziekte, en daar bleek mijn vader niet de enige boer getroffen door deze ziekte. De kamer zat er vol mee.’ 

Zembla heeft ontdekt dat er ook vandaag de dag nog pesticiden in de Nederlandse landbouw worden gebruikt die de ziekte van Parkinson zouden kunnen veroorzaken. Er is volgens het programma beter en meer onderzoek nodig, voordat de bestrijdingsmiddelen op de markt mogen worden gebracht.

Advies Gezondheidsraad
Kortgeleden deed de Gezondheidsraad onderzoek naar landbouwgif. Deze week volgde het oordeel: de overheid moet het gebruik van landbouwgif drastisch terugdringen, meldt Zembla. 'Een recente beleidsevaluatie heeft aangetoond dat dit streven naar meer duurzaamheid nog niet erg succesvol is', aldus de Gezondheidsraad. Bijkomend probleem is dat de telers, volgens de Gezondheidsraad, te weinig prioriteit geven aan veilig werken. En dat brengt grote gezondheidsrisico's met zich mee. 'Dat heeft niet alleen consequenties voor de veiligheid van henzelf, hun werknemers en hun gezinsleden, maar verhoogt ook de risico’s voor omwonenden.' Daarom doet de Gezondheidsraad een beroep op minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Chemische bestrijdingsmiddelen moeten volgens de raad dus zoveel mogelijk vermeden worden. 'Waar gebruik van deze middelen onvermijdelijk is, zou gekozen moeten worden voor de minst schadelijke variant.' Ze eisen strikte naleving van de voorschriften door sterkere handhaving en meer voorlichting.

In de praktijk zal dat betekenen dat de toelatingsprocedure voor pesticiden strenger moet zijn. Dit om de risico's voor ongeboren kinderen en neurologische schade op latere leeftijd, zoals de ziekte van Parkinson, zoveel mogelijk te kunnen voorkomen. 'Een erkend probleem in de procedure is dat de risico’s voor ongeboren en jonge kinderen er onvoldoende door worden afgedekt. Hetzelfde geldt voor neurologische aandoeningen die op latere leeftijd optreden, zoals de ziekte van Parkinson', schrijft de raad.

De wetenschap brengt het gebruik van pesticiden en de ziekte van Parkinson al jaren met elkaar in verband. Denk aan onkruidbestrijder Paraquat, schimmelbestrijder Maneb en insecticide Rotenon. Een mogelijk verband tussen een pesticide en Parkinson is dus niet nieuw. Ton van der Ham en Norbert Reintjens deden onderzoek naar de huidige pesticiden en het mogelijke verband met Parkinson.

Reactie minister Schouten
Maar dat is niet zo eenvoudig, volgens minister Schouten. Ze stelt dat er geen gemakkelijke oplossingen zijn die op de korte termijn dit probleem oplossen, zo meldt Zembla.'Telers zijn voor hun oogst erg afhankelijk van gewasbeschermingsmiddelen', schrijft ze in een brief aan de Kamer. Daarmee gaat ze in tegen het advies van de Gezondheidsraad, die pleit dat de overheid op korte termijn zou moeten streven naar zo laag mogelijke blootstelling aan chemische gewasbeschermingsmiddelen, door het voorzorgsprincipe toe te passen. 

Mancozeb
De grootste boosdoener is de stof Mancozeb, de bestverkochte schimmelbestrijder op de markt. In 2017 werd er maar liefst 2,5 miljoen kilo van het middel verkocht, zo bleek uit onderzoek van Greenpeace Nederland. Deze schimmelbestrijder lijkt erg op een ander, ondertussen berucht, middel: Maneb. Van Maneb is bekend dat het de kans op het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson versterkt. Dit middel is in 2017 in Nederland verboden. Volgens hoogleraar toxicologie Martin van den Berg van de Universiteit van Utrecht valt de stof Mancozeb, door de duidelijke overeenkomsten, daarmee ook in de verdachte groep. Uit experimenten blijkt namelijk dat deze stof dezelfde zenuwschade veroorzaakt als het verboden middel Maneb.

Jim: ‘Het begon met moeilijker lopen. Toen ik een jaar of elf was liep ik al sneller dan mijn vader. Dat vond ik al vreemd.’ Op dat moment begon er al een vermoeden te dagen dat het wel eens om de ziekte van Parkinson kon gaan. Later kwamen daar hallucinaties en dementie bij. ‘Die middelen worden gemaakt om cellen te doden. Als dat zo is dan hebben ze ook effect op ons.’  

Effect op de hersenfunctie
Hoogleraar epidemiologie Roel Vermeulen meldt Zembla dat het beroepsmatig toepassen van pesticiden de kans op het krijgen van Parkinson met zo’n zestig procent verhoogt. Ook een hoogleraar neurologie aan de Universiteit van Groningen sluit zich hierbij aan: ‘Dat is niet zomaar toeval, want pesticiden hebben een aantoonbaar effect op de hersenfunctie. Als je een risicoverhoging van vijftig tot zestig procent hebt dan vind ik dat wel de moeite waard, want het gaat om de gezondheid van veel mensen.’ 

Toelating en herbeoordeling
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) erkent dat er nog weinig bekend is over de risico’s van het gebruik van deze pesticiden en het mogelijke verband met de ziekte van Parkinson. De Europese Autoriteit Voedselveiligheid (EFSA) benadrukt het belang van meer en beter onderzoek naar de risico’s bij toelating van nieuwe bestrijdingsmiddelen en bij herbeoordeling van bestaande middelen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid is uiteindelijk de verantwoordelijke op het gebied van veilig gebruik van bestrijdingsmiddelen. Ook zij geven aan verder onderzoek te steunen en dit te blijven benadrukken in Europees verband. 

Nefyto, de brancheorganisatie voor de fytofarmacie, geeft in een reactie hierop aan dat de relatie tussen bestrijdingsmiddelen en Parkinson complex is en dat ‘ook binnen de industrie de wetenschappelijke kennis verder wordt ontwikkeld’.