Amber Kortzorg vijf jaar na BLM: 'Ik besefte: dit is geschiedenis'

In de documentaire Echo’s van de Dam onderzoekt Amber Kortzorg wat Black Lives Matter ons vijf jaar na dato gebracht heeft.

Tegenover me zit de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. We kijken samen naar de beelden van 1 juni 2020, de Black Lives Matter-protesten op de Dam. Ze praat zacht, haar ogen schieten vol. ‘Dit was een historische dag. Een explosie van verdriet. En een heel belangrijk moment van emancipatie.’ Ze vertelt dat de opkomst van zwart activisme haar diep heeft geraakt – en veranderd. ‘Mijn beginpositie was er een van domme en onschuldige naïviteit. Ik vond Zwarte Piet ook niet problematisch. Daar ben ik echt heel anders over gaan denken.’

Ik stond zelf op de Dam. In een zee van duizenden gezichten. Zwart, wit, jong, oud, gezinnen, studenten, activisten. Mensen die voor het eerst de straat opgingen en mensen die al jaren strijden tegen racisme. Black lives matter! scandeerden ze, met vuisten in de lucht. En ik besefte: dit is geschiedenis.

Vijf jaar later besloot ik dat ik er een film over wilde maken. De NPO vond het onderwerp ‘erg belangrijk’ – maar zag ‘helaas geen ruimte in het schema’. Pas na maanden aandringen, een vriendelijke herinnering aan hun eigen taakstelling (‘wij geloven in een inclusieve organisatie die de kracht van diversiteit gebruikt om tot betere resultaten te komen’) en dankzij een samenwerking met Omroep Zwart, kwam er tóch groen licht. 

‘Het gesprek over racisme is genormaliseerd,’ zegt Sylvana Simons tegen me in de documentaire. We zien de veranderingen om ons heen: We zijn anders gaan kijken naar Zwarte Piet, naar het slavernijverleden. Standbeelden verdwenen of kregen context. Musea pasten hun teksten aan. En er kwam ruimte voor gesprekken die eerder werden weggewuifd – op de werkvloer, op verjaardagen, in vriendengroepen. Maar Simons plaatst ook een kanttekening. Want hoewel er meer wordt gesproken over racisme, zijn het vaak mensen die het zelf nooit hebben ervaren die bepalen hóe erover gesproken wordt. ‘Het witte verdriet om het benoemen van het probleem,’ zegt ze, ‘weegt zwaarder dan het zwarte verdriet van het leven met dat probleem.’ Met andere woorden: het mag besproken worden, zolang het maar gezellig blijft.

Omroep Zwart-directeur Akwasi, een van de hoofdrolspelers van het protest op de Dam, is zenuwachtig om voor deze film zijn verhaal te doen, vertrouwt hij me vooraf toe. ‘Ik vertolkte een pijn die heel veel mensen voelden.’ Maar zijn woorden werden overschaduwd door de storm die daarop volgde. Hij werd neergezet als de uitzinnige zwarte man die zijn emoties niet onder controle had. ‘Toen was het niet fijn om Akwasi te zijn. En dat is het soms nog steeds niet. Dus mijn ziel heeft nog steeds wel een aantal littekens.’ En: ‘Wat ik toen zei op de Dam, klopt nog steeds. De politiek lijkt niet op mij.’ Hetzelfde geldt volgens hem voor de publieke omroep. Waar ondanks alle beloftes en intenties, bitter weinig is veranderd. Van alle presentatoren met een eigen programma, is slechts één persoon van kleur – Humberto Tan – en die werkt bij RTL.

Toch klinkt er ook hoop. Simons zegt dat het vaak voelt alsof we twee stappen vooruitzetten en dan weer een stap terug – maar dat is nog steeds vooruitgang. Vooruitgang is zelden rechtlijnig, zegt ze, en soms juist het gevolg van frictie. Jerry Afriyie, activist van het eerste uur en mede-oprichter van Kick Out Zwarte Piet, ziet zwarte kinderen zelfverzekerder opgroeien. ‘Ik weet waar ik het voor doe,’ zegt hij. ‘Ik wil dat de toekomst van mijn kinderen onbevangen is. Net als voor Guusje en Tim. Waarom zou dat niet gelden voor Sierra en Rashon?’

Dit artikel verscheen eerder in de VARAgids. Als eerste lezen? Word abonnee of vraag een gratis proefnummer aan.