Op reis als lhbtqia+’er: “Ik ben liever met gevaar voor mijn leven op reis dan dat ik thuiszit”

Iedereen reist met een andere reden. Voor de een is het om even tot rust komen van werk en te ontspannen. Anderen gaan op avontuur of komen om de cultuur en nieuwe mensen te leren kennen. Maar wat als je je helemaal niet welkom voelt in een ander land? Of sterker nog: wat als het gevaarlijk is voor je om naar bepaalde landen of gebieden te reizen? Lhbtqia+ zijn is in bijna zeventig landen strafbaar, waarvan er in tien landen zelfs een mogelijke doodstraf op staat. Het is lang niet vanzelfsprekend om overal jezelf te kunnen zijn. En waar veel mensen dan al snel denken aan landen in het Midden-Oosten, Afrika en Azië, komen volgens ILGA ( International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans, and Intersex Association ) ook in Europa en Noord-Amerika steeds vaker gewelddadige incidenten tegen de lhbtqia+-gemeenschap voor. Ook in Nederland gaat de situatie achteruit, meldt COC in een brief naar de Tweede Kamer.

Of je nou op reis gaat naar een van de gevaarlijkere of de veilige landen, er zijn altijd overwegingen die cisgender hetero’s, iemand van wie de genderidentiteit overeenkomt met het geboortegeslacht, niet zo snel hoeven te maken voor veiligheid of ethiek. Hou ik de hand van mijn partner vast in het openbaar? Ga ik wel of niet naar een land waar ik mezelf moet verstoppen? Durf ik te reizen als mijn identiteit nog niet overeenkomt met mijn paspoort?

Wereldwijd wordt er gevochten voor gelijke rechten en veiligheid, maar dit gaat niet zonder tegengeluid. In sommige landen lijkt de situatie zelfs achteruit te gaan. Een voorbeeld daarvan is Oeganda, waar in 2023 een anti-homowet werd aangenomen. Deze wet verbiedt homoseksuele handelingen en identificatie. Het promoten, helpen en zelfs onderdak bieden aan homo’s en lesbiennes wordt met deze wet ook strafbaar. “Het is een beetje zondebok politiek,” legt Loes Oudenhuijsen, antropoloog, Afrikanist en eindredacteur Lova Journal, uit. Oeganda heeft een president die al bijna veertig jaar op de troon zit en regelmatig met problemen als corruptie en onderdrukking van democratie kampt. “Hierdoor is het voor leiders aantrekkelijk om een gemarginaliseerde groep als zondebok te gebruiken. En daar is deze gemeenschap dan de dupe van.”

Dit wordt ook versterkt door Evangelisch-christelijke groepen uit de Verenigde Staten. Volgens de denktank Political Research Associates (PRA ) proberen zij Afrika 'cultureel te koloniseren’. Dit doen ze door het belang van christelijke waardes te benadrukken en daarbij de positie van de lhbtqia+-gemeenschap onder druk te zetten.

Dit betekent volgens Oudenhuijsen echter niet dat het over is voor de lhbtqia+-gemeenschap in deze landen. “Er is geen vaste trend in Afrika, het is erg verdeeld. Mensen moeten voorzichtiger zijn. Het debat blijft, de spanning tussen voor- en tegenstanders vergroot. Dat merk je overal, hier ook. Zelfs onder jongeren.” De situatie in landen rondom Oeganda, die het land als voorbeeld zien, zal hierdoor verslechteren. Hetzelfde geldt voor Ghana, waar begin dit jaar een van de zwaarste anti-homowetten is aangenomen. Deze zware wetten komen overeen met die van Oeganda. Maar er is ook beter nieuws; in landen als Gabon en Botswana worden de anti-sodomiewetten, die stammen uit de koloniale tijd, juist geschrapt. Zij vinden het niet meer van deze tijd.

De pijlen zijn met deze wetten niet enkel gericht zijn op de lhbtqia+-gemeenschap volgens Oudenhuijsen: “Het is deels een antiwesters sentiment. Volgens deze landen wordt de lhbti-beweging opgedrongen door het westen, en dit wordt gezien als één van de vele voorbeelden van de blijvende macht en invloed van het westen op Afrikaanse landen.”

De lhbtqia+-gemeenschap als een antiwesters statement gebruiken is bijna ironisch; deze is namelijk juist deels te herleiden van het Westers Koloniaal verleden. “Nog steeds zijn wetten die de protestantse Britten hebben achterlaten in hun oude kolonies terug te vinden in de strafwetten. Hoewel er lange tijd weinig werk werd gemaakt van vervolging,” aldus Oudenhuijsen. Denk aan de antisodomiewetten in bijvoorbeeld India, Mauritius, ondertussen in beide landen geschrapt, en Oeganda. Mannen en vrouwen kregen vanuit de gelovige kolonisten veel meer een eigen rol. De man had zijn plek in het gezin en de vrouw het hare. Daar paste liefde met hetzelfde geslacht, of veranderen van geslacht, niet in. Nog altijd, jaren nadat de koloniale schepen van de Britten wegvoeren, blijven deze wetten als drifthout drijven in de wetboeken van hun oude kolonies. Bijzonder is dat voor de Westerlingen voet zetten in Afrika, Azië, Oceanië veel minder werd omgekeken naar mensen die vielen op hetzelfde geslacht of zich anders voelde dan het lichaam waar ze in geboren werden.

Zo was er koning Mwanga II van Boeganda, een koninkrijk in het huidige Oeganda. Hij was een biseksuele man die het bed regelmatig met een man deelde. Uit onderzoek blijkt dat er wel degelijk met gefronste wenkbrauwen werd gekeken naar homoseksuele relaties voor het koloniale tijdperk, maar dat het niet bij de wet verboden was. Een ander voorbeeld zijn de Samoaanse f a'afafine, een derde gender dat zich laat vertalen naar ‘in de wijze van een vrouw’: als man geboren personen die als vrouw door het leven gaan. En zo zijn er talloze voorbeelden over de hele wereld homoseksuele relaties en verschillende genders altijd en overal hebben bestaan, zelfs in landen waar het momenteel ten strengste verboden is.

Toch is het ook vandaag de dag niet zo dat je als lhbtqia+’er nergens in Afrika terecht kan. “Ook in Landen waar ze deze wetten nog wel hebben, is het als westerling niet onmogelijk om te reizen. Ik heb zelf in Senegal gewerkt. Je kan minder expressief zijn, maar ik denk dat de angst reëler is voor de inwoners van het land. Als ik word opgepakt, zegt de ambassade daar wat van. Dat willen ze voorkomen. Die landen hebben natuurlijk ook banden en hulp van Westerse landen die belangrijk zijn dus ze zouden ons niet zo snel iets aandoen. Maar je moet wel bewust zijn wat je doet en vooral wat voor invloed jouw gedrag heeft op de inwoners van een land. Dat je die mensen niet in gevaar brengt.”

Iemand die ondanks alle negatieve nieuwsberichten alsnog het reisavontuur aangaat is Eus van der Grift. Negen jaar geleden begint hij aan twee grote reizen. De eerste is een fiets- en wandelreis van Noordoost-Groningen naar Istanbul, de tweede een zoektocht naar zijn identiteit. Tijdens die reis komt hij er vrij snel achter dat het lichaam waarin hij is geboren niet past bij hoe die zich voelt. De eerste reis doet hij in verschillende etappes. Deze reis loopt tegelijkertijd met zijn transitie, waardoor zijn groei in het lichaam als een spiegel voor de maatschappij wordt gehouden van de omgeving waar hij is. “Tijdens mijn reis door Slovenië kreeg ik het belletje dat ik door mocht met mijn transitie.” Daarvoor moet hij zijn reis een aantal keer onderbreken. Elke keer als hij terug moet naar Nederland voor zijn transitie stopt hij op een bepaald punt en hervat hij zijn reis later op het punt waar hij is gestopt. Bijvoorbeeld in Bosnië. “Net toen ik daar aankwam begon het testosteron te werken waardoor ik gelezen werd als man. Dat ging in een keer heel snel.” Eus is opeens een vreemdeling voor vrouwen en is niet meer miss maar sir en my friend. “Dat vond ik wel bijzonder om te voelen,” vertelt Eus, “aan de ene kant was die erkenning als een warme douche, heel erg prettig. Maar andere kant een soort afscheid, omdat het zo snel ging. Opeens wilden Arabische vrouwen niet meer met mij praten, omdat ik een man was en kreeg ik een hand in plaats van een knuffel bij het afscheid met de moeder van de baas van de camping waar ik verbleef. Ik hoorde echt niet meer bij de vrouwen.” Daar zitten zo ook de voordelen aan: “Ik ben nu veiliger als ik reis, omdat ik als man reis. Vrouwen worden veel meer lastiggevallen. Als mijn transitie andersom was geweest, dan was het een stuk lastiger.”

De reis van Eus ging door de jaren heen door veel verschillende landen. De een toleranter dan de ander: “Maar ik heb me zeker ook aangenaam laten verassen. Het is bijna waar je verwacht dat het een probleem is dat niemand het iets uitmaakt en juist waar je denk dat het normaal is je wordt nageroepen.” Eus was ook in Georgië, waar toen niet lang geleden hevige conflicten waren tussen pro- en anti-lhbtqia+ groepen tijdens de pride. “Ook in landen waar de situatie minder goed is zie je dat de gemeenschap elkaar helpt. Dat vond ik zo mooi om te zien. Toen ik in Georgië naar het ziekenhuis moest, had ik contact met een sociaal werkster die lhbtqia-mensen in de hoofdstad helpt. Zij kwam mee om mij te helpen in dat ziekenhuis. Toen de echolaborant merkte dat ik trans was, die natuurlijk ziet dat er van alles anders zit, kwam er een discussie. Daar heeft de sociaal medewerker me toen doorheen geholpen.”

“Dat zie ik eigenlijk als een mooie uitdaging,” vertelt Eus na de vraag of hij een reis aan zou durven naar een land waar je vervolgd wordt als lhbtqia’er. “Ik heb ook wel eens kritiek gehad. Als ik bijvoorbeeld vertel dat ik als trans man door Turkije heb gefietst, verklaren ze me voor gek. Dat vind ik lekker makkelijk gedacht; een cis-heteroman hoeft niet drie keer na te denken over een reis. Waarom ik dan wel?”

“Als er toch iets gebeurt, doe ik wat ik wat ik wil doen in het lichaam waar ik me fijn in voel. Ik denk dat thuis zitten voor mij zelfs gevaarlijker zou zijn.” Deze gedachte kwam toen Eus in China bijna verdronk in een rivier: “Ik had drie gedachtes: waar gaan ze me vinden, hoe zullen ze dit thuis horen en shit en nu sterf ik in het lichaam van een vrouw. Ik begon van die angst te spartelen en daardoor zag iemand me die me eruit kon sleuren.”

Loes en Eus zijn het eens met het idee dat je ergens niet weg moet blijven door je seksualiteit of identiteit. “Ik roep het niet overal van de daken, maar ik ben wel gewoon mezelf. Je ontdekt vanzelf wie je er wel en niet mee kan vertrouwen, ook in Nederland,” vertelt Eus. Over haar eigen reizen vertelt Oudenhuijsen: “Als ik met mijn vriendin op reis ben zeg ik niet expliciet dat zij “gewoon een vriendin” is, maar ik ben wel bezig met hoe mensen ons zien. Je bent op bezoek, je moet je wel inleven en nadenken, altijd en overal. Je gaat ook niet naar Iran zonder hoofddoek. Dus in expressie minder ik wel. Toch zou ik overal op reis gaan, wetende dat ik niet overal alles kan zeggen of doen.”

Het zijn niet alleen donkere wolken voor de gemeenschap. De eerdergenoemde Afrikaanse landen die antisodomiewetten schrappen, zetten kleine stappen naar acceptatie. Hoewel het homohuwelijk niet erkend wordt in veel landen, wordt het wel steeds vaker legaal om lhbtqia+ te zijn. Ook in Azië lijkt de situatie op bepaalde plekken te verbeteren: Thailand heeft deze week een wet aangenomen die het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht legaliseert. Na Taiwan in 2017 en Nepal in 2023 het derde Aziatische land dat het huwelijke tussen hetzelfde geslacht accepteert. Wereldwijd worden voorzichtig steeds meer prides gevierd en komt de lhbtqia+-gemeenschap op voor hun rechten.

De keuze ligt natuurlijk bij jezelf. Durf je het risico te nemen en ga je naar de gevaarlijkere landen, of blijf je in de landen die veiliger zijn? Eus vertelt dat hij zelf een melding maakt bij Buitenlandse zaken als hij ergens op reis gaat, vooral buiten Europa. Dan is je naam bekend bij de ambassade als er iets gebeurt, dat geeft hem een veiliger gevoel. Er zijn daarnaast veel organisaties die werken aan het leveren van deze informatie; ILGA en COC blijven zich bezighouden met het verbeteren van mensenrechten. Daarnaast informeren zij naar de veilige en onveilige gebieden; ILGA publiceert jaarlijks een geüpdatete Rainbow map waar je de huidige veiligheidsstatus van alle landen in Europa vindt. Hiermee kan je zelf afwegen welk land voor jou fijn is voor een reis. Er zijn veel reisorganisaties die zich exclusief bezighouden met reizen organiseren voor de lhbtqia+-gemeenschap. Op die manier weet je dat je in een veilige omgeving reist. Eus hoopt in ieder geval dat zijn boek, Tour de Trans, en zijn reizen anderen inspireren om ook te gaan reizen. “Geen restricties, doe waar je je fijn bij voelt!”