Zembla in tekst en beeld: samenvatting 'Gif in de cockpit: Het zwijgcontract'

De giftige dampen in een vliegtuig ontstaan door olielekkage van de motor. In vliegtuigolie zitten stoffen die al in lage concentraties schadelijk kunnen zijn. Op grote hoogte is de lucht veel te ijl. Daarom wordt de lucht eerst op druk gebracht in de compressor van de turbinemotor en daarna afgetapt. Zo komen de giftige dampen in het vliegtuig terecht. Bemanningsleden die daar ziek van worden, lijden aan het  aerotoxisch syndroom .

Verkeersvlieger wordt ziek
Dat gebeurt bij voormalig verkeersvlieger Willem Felderhof. Felderhof begint in 1995 bij KLM en krijgt snel gezondheidsklachten, zoals migraine. Na jaren legt hij een verband met de luchtkwaliteit in het vliegtuig. Hij houdt tijdens zijn werk een videodagboek bij dat Zembla in bezit weet te krijgen. Hoezeer Felderhof lijdt onder de klachten, wordt daarin pijnlijk duidelijk:

Hij krijgt meetapparatuur mee van zijn arts, Michel Mulder. Mulder werkte jaren terug als piloot en stopte daarmee toen hij net als Felderhof ziek werd. Sindsdien doet hij onderzoek naar het aerotoxisch syndroom. Mulder heeft een uitgebreid dossier over Felderhof opgebouwd. Hij doet metingen met Felderhof voor en na vluchten. De gegevens bewijzen volgens Mulder dat Felderhof ziek wordt van de lucht in het vliegtuig:

Neuroloog van het Medisch Spectrum Twente, Gerard Hageman is een pionier op dit dossier. Al jaren ziet hij zieke bemanningsleden. Ook hij onderzoekt Felderhof meerdere keren en trekt dezelfde conclusie.

KLM ontkent de beroepsziekte
Maar KLM wil er niets van weten. De medische dienst van het luchtvaartbedrijf zegt geen verband te zien tussen de luchtkwaliteit in het vliegtuig en Felderhofs klachten. Via de rechter dwingt Felderhof af dat KLM onderzoek moet doen naar de luchtkwaliteit. Onderzoeksbureau TNO doet metingen op 20 vluchten.

 Volgens KLM zijn die concentraties geruststellend laag.  Maar neuroloog Hageman zegt dat die uitspraak ‘voorbarig’ is. Er is naar een klein aantal stoffen gekeken. Volgens Hageman zijn er misschien wel meer stoffen in de lucht van een vliegtuig verantwoordelijk voor het veroorzaken van mogelijke gezondheidsklachten bij mensen aan boord. 

Gif in de cockpit: Het zwijgcontract

Kijk de hele uitzending terug: ' Gif in de cockpit: Het zwijgcontract '

Zwijgcontract
Felderhof werkt inmiddels niet eens meer bij KLM, maar wil niet praten over zijn ziekte. Dan krijgt Zembla de beëindigingsovereenkomst die KLM heeft opgesteld en die Felderhof heeft getekend, in handen. Er zijn uitgebreide geheimhoudingsclausules in opgenomen. Daarin staat dat de werknemer niks mag zeggen tegen de media of anderen over zijn ziekte en de luchtkwaliteit aan boord van KLM-vliegtuigen. Er staat zelfs in dat zijn arts, Michel Mulder niks over Felderhofs ziekte mag zeggen. Zembla benadert advocaat Inge de Laat, een expert in arbeidsrecht. Volgens haar is een geheimhoudingsclausule an sich niet vreemd. Maar deze gaat wel heel ver:

KLM zegt over het contract: "Een schikking is bedoeld om een voortslepende discussie met een werknemer te sluiten. Het is in veel organisaties gebruikelijk om in een beëindigingsovereenkomst met een werknemer een geheimhoudingsbeding op te nemen."

Stewardess krijgt klachten
Net als Felderhof, krijgt ook Evelyn van den Heuvel gezondheidsklachten als ze gaat werken als stewardess bij KLM.

Van den Heuvel laat zich uitgebreid onderzoeken. Uiteindelijk komt ook zij bij neuroloog Hageman terecht. Die concludeert dat ze zeer waarschijnlijk lijdt aan het aerotoxisch syndroom. Van den Heuvel zegt tegen KLM alleen nog te willen werken aan boord van de Dreamliner. Deze nieuwe Boeing 787 is het eerste en enige straalvliegtuig waarbij de lucht niet wordt afgetapt van de motor. KLM gaat niet akkoord. Van den Heuvel wordt op staande voet ontslagen. Wegens werkweigering.

 De ontslagen stewardess stapt naar de rechter. Die vernietigt het ontslag op staande voet, maar uiteindelijk ontbindt KLM het contract van Van den Heuvel en raakt ze alsnog haar baan kwijt.

Onderzoek 
In de rechtbank benadrukt KLM dat Van den Heuvel geen beroepsziekte kán hebben. Die ziekte bestaat immers niet. Daarbij refereert KLM aan een rapport van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB). Aan dat onderzoek heeft Van den Heuvel zelf meegedaan. Dokter Teake Pal voerde het onderzoek uit. 

 Hij bestudeerde de gegevens van 5 mensen en doet bij drie van hen aanvullende tests. Pal zegt op basis van het beperkte onderzoek geen bewijs te hebben gevonden voor het bestaan van de beroepsziekte aerotoxisch syndroom. Als het rapport uitkomt, deelt staatssecretaris Mansveld zijn conclusies met de Tweede Kamer. En ook KLM baseert zich erop. Dokter Pal reageert daar als volgt op:

Nationale Adviesgroep Cabinelucht 
Staatssecretaris Mansveld stelt in 2015 de Nationale Adviesgroep Cabinelucht aan, omdat er berichten blijven verschijnen over zieke medewerkers. KLM heeft drie vertegenwoordigers in de adviesgroep die het verband tussen de cabinelucht en de zieke medewerkers moet onderzoeken. Voorzitter Pieter Jan Biesheuvel dat de commissie geen bewijs heeft gevonden. Hij zegt dat er nog meer onderzoek nodig is. Maar heeft de commissie wel alle essentiële vragen gesteld?