NS wil dat geweld tegen personeel harder wordt aangepakt door het OM

De NS wil dat het Openbaar Ministerie harder optreedt bij geweldsincidenten tegen hun personeel. Het OM hanteert als uitgangspunt bij dit type delict een 200% hogere strafeis, maar het spoorwegbedrijf zegt tegenover Zembla deze eis zelden terug te zien in de praktijk. Stans Buckens, schadebehandelaar bij de NS: “Je weet dat als je je misdraagt tegenover een ambtenaar, dat er een strafverhoging is. Maar als het niet wordt toegepast is de rem om je zo te gedragen veel minder.” Ook het aantal zaken dat door het OM wordt geseponeerd is de NS een doorn in het oog. Buckens: “Ik verwijt het OM dat ze zelf meewerken aan de verloedering in ons land.”

Meer dan 1000 ernstige incidenten en maar liefst 336 keer fysiek geweld: vorig jaar was er bij de NS wéér sprake van een stijging van agressie tegen hun personeel. Om medewerkers met een publieke taak extra te beschermen en daders af te schrikken werd het OM vijftien jaar geleden door de toenmalige minister van Justitie en Veiligheid geïnstrueerd om de strafeis bij dit soort delicten met 200% te verhogen – oftewel daders drie keer zwaarder te bestraffen.  

De NS ziet die eis zelden terug in de praktijk. Buckens: “En dat in de wetenschap dat ik bijna dagelijks strafzaken bezoek. Die 200% verhoging die zou moeten liggen in de strafeis bij de officier van justitie: in minder dan 5% van de zaken die ik bezoek, maak ik dit mee.” Eind vorig jaar werd deze conclusie ook al getrokken in een onderzoek in opdracht van het WODC. Hieruit blijkt dat de 200% strafverhoging die in de richtlijn van het OM staat, vrijwel nooit wordt toegepast. Ook zijn de opgelegde straffen doorgaans iets hoger, “maar niet veel hoger dan in vergelijkbare andere zaken”, schrijven de onderzoekers. 

Itai Birger, directeur sociale veiligheid bij de NS, vindt het frustrerend en ziet welk effect dit heeft op zijn personeel. “Als je een belofte doet die je niet nakomt, dat doet iets met mensen. Die denken: dit heb ik gekregen om mijn taak uit te voeren. We komen het niet na, maar ik sta er wel iedere dag buiten. Ik wil wel mijn taak kunnen uitvoeren, dus die kant is geregeld. Maar die andere kant, dat laten we versloffen. Dat is ernstig. Dit zijn mensen met een veilige publieke taak. Die moet je wel rugdekking geven.” 

Volgens Lisan Wösten, plaatsvervangend hoofdofficier van justitie en portefeuillehouder in dit dossier, is er in het publieke debat ten onrechte de indruk gewekt dat er een strafeis wordt geformuleerd en dat deze vervolgens verdriedubbeld wordt. Wösten: “Die 200% is een uitgangspunt en dat nemen we ook zeer serieus, maar er zijn nog meer uitgangspunten waar je als officier van justitie ook rekening mee moet houden. Heeft iemand al een strafblad of niet? Is er sprake van psychiatrie? Persoonlijke omstandigheden die een rol spelen? Het is niet zo: we hebben een strafeis die gaat maal drie, dat is echt te kort door de bocht.” 

Dat dit moeilijk uit te leggen is aan slachtoffers en tot teleurstellingen leidt, beaamt Sven Brinkhoff, hoogleraar straf(proces)recht aan de UvA: “Je legt niet uit dat de politiek aan de ene kant zegt: er moet drie keer zwaarder gestraft worden terwijl in concrete zaken dat niet gebeurt. En dan is de vraag: waar ligt dan de fout? Dan gaat het mis bij de politiek die een belofte doet die niet hard gemaakt kan worden. Omdat het strafrecht nou eenmaal geen koekjesfabriek is en je altijd maatwerk moet nemen.” Brinkhoff vindt dat er met oogkleppen op politiek wordt bedreven. “Ze eisen iets van de strafrechtpraktijk wat niet waargemaakt kan worden. Dan moet je als politiek ook stoppen met dat te roepen.”

Bij de NS heerst er niet alleen teleurstelling over de lagere strafeis, maar ook over het aantal seponeringen. In 2024 is er ruim 900 keer aangifte gedaan van agressie en geweld tegen personeel. Het gaat om zogenoemde ‘A-incidenten’, dat is fysieke en verbale agressie en spugen. In zo’n 175 zaken is de verdachte niet vervolgd. De zaak is dan geseponeerd door het OM of er is besloten door politie om geen verder onderzoek te doen wegens bijvoorbeeld gebrek aan bewijs. Het spoorwegbedrijf is teleurgesteld in deze gang van zaken en probeert door middel van artikel 12-procedures vervolging door het OM alsnog af te dwingen. 

Zembla kreeg inzage in tien artikel-12 procedures van de NS. Het valt daarin op dat strafbare feiten, zoals het bespugen van personeel, door het OM worden geseponeerd onder sepotcode 40: gering feit. In andere zaken waarbij zelfs sprake is van fysiek letsel, zijn beschikbare camerabeelden niet opgevraagd door het OM. Stans Buckens (NS): “Als er tien keer een geval is van bespuging, dat dat geseponeerd is, dan wordt spugen de norm. Dan doen we het over drie jaar allemaal. Daar waak ik voor, ik wil dat ons personeel zich gesteund voelt en dat ze ook weer de confrontatie met misdragende reizigers aandurven en dat ze zich gedekt voelen.” 

Nederland agressieland, aflevering #1, 19 november om 17:00 op Youtube
Nederland agressieland, aflevering #2, 26 november om 17:00 op Youtube
Nederland agressieland, aflevering #3, 3 december om 17:00 op Youtube

Nederland agressieland, zondag 23 november, 22:05 uur, NPO 2