'Koeien zijn wegwerpproducten geworden'

'Koeien zijn wegwerpproducten geworden', dat zegt landbouwsocioloog professor Jan Douwe van de Ploeg in ZEMBLA. 'Je zet ze aan het produceren. Daalt de productie iets dan gaat de koe weg en wordt vervangen door het volgende dier.' Sinds 1 april mogen boeren weer zoveel melken als ze willen. In aanloop naar de afschaffing van het melkquotum is zowel het aantal koeien, het aantal megastallen als de melkproductie gestegen. En die stijging zet door. ZEMBLA onderzoekt in de megastal wat deze schaalvergroting betekent. Alles draait om rendement. Melkveehouder Henk van Dorp uit Hazerswoude: 'Ik weet zeker dat er over 10 jaar nog veel minder koeien buiten lopen.'

De 1,6 miljoen Nederlandse melkkoeien produceerden vorig jaar meer dan 12 miljard liter melk. Gemiddeld geeft een koe 8376 kilo melk per jaar, maar tijdens de top van haar productie kan een koe per dag wel 40 tot 60 kilo melk produceren. ' Dat is fysiologisch gezien een enorme topprestatie. Dit zijn absolute topsporters' , zegt professor Huub Savelkoul, die is gespecialiseerd in weerbaarheid. Maar die topprestatie heeft zijn prijs. ' Het is zeker zo dat hoogproductieve dieren hun energie maar aan een ding kunnen uitgeven. En dat is dan melkproductie. En dat zal ten koste gaan van andere bronnen waar ze energie voor nodig hebben. Dat kan zijn zaken als beweging, zaken als voortplanting.'

Mager
De ZEMBLA camera legt vast hoe melkkoeien in de top van hun productie vermageren tot een zogenaamde ‘klerenkast'. ' Je kunt je pet ernaar toegooien en die blijft zo op de koe hangen' , vertelt professor Van der Ploeg. ' Omdat ze zoveel energie gebruikt voor de melkproductie dat die bevlezing die eigen is aan een koe gewoon wegvalt.'
Melkveehouder Arnold van Dorp geeft in ZEMBLA ronduit toe dat hij zijn koeien het liefst zo mager ziet. ' Waar wij naar streven is een melk typische koe. Dat is scherp van boven en breed van onder. We hebben de scherpe koe en de ronde koe en daar gaat elke dag voor hetzelfde bedrag aan voer in. En die scherpe koe is in staat daar 25 euro melk per dag van te produceren. En die dikke ronde koe die maakt er 18 euro melk van. Zie het al een medewerker die hetzelfde kost en niet zo productief is. Ja, dan ben ik geen charitatieve instelling. Ik hou hem niet voor de hobby. Dus uiteindelijk vertrekt die. Een ronde koe die zorgt beter voor zichzelf dan voor mij. Daar heb ik hem niet voor.'

Ziek
De koeien zijn niet alleen mager, ze zijn door de hoge productie ook erg kwetsbaar. Er hoeft maar iets te gebeuren of de koe wordt ziek, zegt professor Savelkoul in ZEMBLA. Bijna 1 op de 3 koeien krijgt jaarlijks te maken met uierontsteking. En veel melkkoeien hebben klauwproblemen. Een gebrekkige weerstand kan ook leiden tot onvruchtbaarheid. Dat is een probleem, want om te melk te geven, moet een koe elk jaar een kalfje krijgen. Maar veel koeien krijgen al na een paar jaar te maken met een verminderde vruchtbaarheid. En dan gaan ze naar de slachterij. Uierontsteking, klauwproblemen en verminderde vruchtbaarheid zijn de belangrijkste reden dat koeien vroegtijdig worden afgevoerd. Ze zouden gemakkelijk meer dan tien jaar melk kunnen geven, maar in de praktijk gaan de dieren minder dan vier productieve jaren mee.

Binnen
Direct gevolg van de schaalvergroting in de melkveesector is, dat het aantal koeien dat nooit meer buiten komt, stijgt. In 2006 liep 83 procent van de koeien buiten, vorig jaar 68 procent. En volgens onderzoekers is dat in 2016 nog maar 58 procent. Opstallen vinden veel boeren efficiënter. Het is makkelijker melken. En het rantsoen van de dieren is beter te managen. Alles draait om rendement. Melkveehouder Henk van Dorp uit Hazerswoude: 'Ik weet zeker dat er over 10 jaar nog veel minder koeien buiten lopen .'
Dat contrasteert met het schilderachtige imago waarmee de melkveesector zichzelf verkoopt in tv commercials. Professor Van der Ploeg: ' Je hebt weilanden daarbuiten, die liggen te schitteren in de zon. En je hebt hier binnen een donkere stal en daar staan de koeien. En die twee komen nooit meer bij elkaar. En dat betekent dat dat imago dat wij naar buiten toe hanteren van koeien in de wei, steeds meer een virtueel imago wordt.'
Volgens professor Savelkoul hebben koeien die nooit buiten komen, vaker complicaties bij het afkalven.  

Samenstelling en regie: Ton van der Ham
Research: Suzan Borst
Eindredactie: Manon Blaas.