Glybera: werd iemand daar rijk van?

Veel nieuwe medicijnen zijn oorspronkelijk ontdekt door artsen en wetenschappers in ziekenhuizen en op universiteiten. Om ze verder te ontwikkelen wordt meestal een beroep gedaan op commerciële partijen en durfinvesteerders. Als ze dan later op de markt komen, betalen we als maatschappij eigenlijk dubbel voor zo’n medicijn, luidt de kritiek. Immers, ziekenhuizen en universiteiten worden uit gemeenschapsgeld betaald en de medicijnen betalen we zelf weer terug via de premies voor de ziektekostenverzekeringen.

Verkeerd voorbeeld
Minister Schippers onderschrijft deze kritiek ook in haar Geneesmiddelenvisie en noemt Glybera daarbij als voorbeeld. ‘Een heel verkeerd voorbeeld’, stelt John Kastelein. Hij was als wetenschapper, verbonden aan het Academisch Medisch Centrum (AMC), betrokken bij de ontwikkeling van Glybera. Kastelein legt uit dat hij destijds in Canada aan de Universiteit van British Columbia in samenwerking met Michael Hayden onderzoek deed naar genetica. Hayden ontdekte een variant van een enzym dat beter werkte dan het bestaande menselijk enzym. Dit enzym vormde de basis voor het latere medicijn Glybera.

Stofwisselingsziekte
Terug in Amsterdam werkte Kastelein met een team aan de verdere ontwikkeling van Glybera, dat als medicijn zou kunnen dienen voor mensen met de zeldzame stofwisselingsziekte LPL-deficiëntie. In de Geneesmiddelenvisie van Schippers staat dat dit onderzoek is gesubsidieerd door ZonMw, een overheidsinstituut dat innovaties op medisch terrein financieel ondersteunt.

Eigen bedrijf
Navraag bij ZonMw leert dat er 687.500 euro subsidie aan het AMC werd verstrekt voor een zogenaamde klinische fase I studie, die anderhalf jaar duurde. De totale kosten van deze studie bedroegen overigens 2,4 miljoen, de rest van het geld kwam van andere bronnen. Na voltooiing van deze fase I studie besloten Kastelein en andere arts-onderzoekers van het AMC om een eigen bedrijf op te zetten om Glybera en andere gentherapeutische medicijnen verder te ontwikkelen. 

Venture capital
Dit bedrijf, Amsterdam Molecular Therapeutics (AMT) kwam deels in handen van acht betrokken arts-onderzoekers, die ieder 4,9 procent van de aandelen kregen. ‘Dat is heel gebruikelijk op alle universiteiten’, stelt Kastelein. ‘Wetenschappers hebben het idee en werken daar in de avonduren en weekenden aan, in ruil voor de aandelen die op dat moment nog nul waard zijn.’ De rest van de aandelen, ruim zestig procent kwam in handen van het AMC. Het AMT wist ook venture capital (risico kapitaal) binnen te halen en kreeg een notering aan de Euronext Beurs. Glybera werd verder ontwikkeld en getest op patiënten. De resultaten waren goed. ‘Het was voor het eerst in de geschiedenis dat gentherapie in de praktijk bleek te werken’, aldus Kastelein.

Toelating
Het medicijn werd bij de EMA (European Medicines Agency) aangemeld voor toelating op de Europese markt. Dat was het begin van een lange strijd om Glybera ook daadwerkelijk voor patiënten beschikbaar te krijgen. Drie keer op rij werd de toelating door de EMA afgewezen. Volgens Kastelein stemde ook de Nederlandse vertegenwoordiger in het CHMP (Committee for Medical Products for Human Use), dat over de aanvragen beslist, drie keer tegen. Dit wordt bevestigd door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG), dat namens Nederland in het CHMP zit. In een artikel in het tijdschrift Nature Reviews stellen de leden van het CHMP dat de toelating werd vertraagd omdat het zeer moeilijk was om voor een middel voor zo'n kleine groep patiënten vast te stellen of het veilig en werkzaam was.

Voor de waarde van het bedrijf AMT was dit uitstel funest. Toen AMT in 2007 naar de beurs ging was het 150 miljoen euro waard, na de derde afwijzing door het EMA in 2011 waren de aandelen in totaal nog maar tien miljoen waard.

Debacle
Volgens Kastelein verkochten alle particuliere aandeelhouders, waaronder hijzelf, hun aandelen na dit debacle. ‘We hebben er per persoon enkele tienduizenden euro’s aan overgehouden.’ Het AMC behield haar aandelen, die werden overgenomen door het nieuw opgezette bedrijf uniQure, dat het patent op Glybera overnam. Volgens het AMC heeft het nu nog een aandeel van een half procent in uniQure, ter waarde van ongeveer 1,7 miljoen euro. In 2012 besloot de EMA, onder druk van de Europese Commissie – die het van groot belang achtte dat Europa bij de ontwikkeling van gentherapie niet ging achterlopen op de rest van de wereld – om Glybera alsnog toe te laten.

Eén behandeling
Sindsdien is Glybera één keer toegepast, bij een patiënt in Duitsland. Naar verluidt zou daar 1,1 miljoen voor zijn betaald. Het farmaceutisch bedrijf Chiesi, dat Glybera namens uniQure in Europa distribueert, stelt dat het ziekenhuis in Duitsland korting heeft gekregen, maar wil niet zeggen hoeveel precies is betaald.

Volgens Kastelein heeft uniQure de investeringen in Glybera inmiddels al afgeschreven. ‘Er zijn al weer heel veel nieuwe ontwikkelingen in de gentherapie, dus ik denk dat Glybera over niet al te lange tijd niet meer het beste middel is.’ Dat het medicijn door Schippers in de Geneesmiddelenvisie als afschrikwekkend voorbeeld wordt genoemd vindt hij wrang. ‘De overheid zelf is er mede schuldig aan dat er zoveel geld verloren is gegaan. En vergeet niet dat wij tijdens de ontwikkeling acht patiënten met LPL-deficiëntie succesvol hebben behandeld, gratis. Daar hebben die mensen nog steeds voordeel van.’