Effect van hulp via handel onduidelijk

De afgelopen tien jaar is er 2,5 miljard euro subsidie aan het Nederlandse bedrijfsleven in ontwikkelingslanden gegeven. Volgens het nieuwe ontwikkelingsdenken is de hulp die via handel ontstaat effectief. Maar uit de Zembla-uitzending ‘Hollandse Handel’ blijkt dat de resultaten van deze investeringen nauwelijks bekend zijn. “Van de investeringen tussen 2005 en 2012 is 80 procent niet geëvalueerd. De hoofdconclusie is dat we van 1,8 miljard euro niet weten wat er mee is gebeurd”, aldus Sönke Buschmann.

Twintig procent is geëvalueerd

Buschmann onderzocht in opdracht van de inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie in 2013 de publieke/private samenwerking: “ De hoofdconclusie van het onderzoek is dat we betrekkelijk weinig weten over deze projecten. Slechts 20 procent van de investeringen is geëvalueerd en geven een gemengd beeld. Sommigen zijn effectief, anderen niet. ” De resultaten van dit onderzoek hebben nooit aandacht gekregen. 

Inkoop biergerst bij lokale boeren
Heineken is één van de private ondernemingen die de afgelopen jaren door de Nederlandse regering werd gesubsidieerd om via handel ontwikkeling te brengen. Premier Rutte roemde in september 2015 tijdens een toespraak voor de VN de brouwerij, vanwege het inkopen van biergerst bij lokale boeren in Afrika.

6,6 miljoen euro
Op verzoek van ZEMBLA telde het ministerie de bedragen op die Heineken de afgelopen jaren ontving aan subsidie. De bierbrouwer kreeg 6,6 miljoen euro die in zes verschillende Afrikaanse landen in landbouwprojecten werd gestoken.

Heineken heeft in Ethiopië in 2011 twee staatsbrouwerijen overgenomen en daarnaast in 2014 een derde nieuwe brouwerij gebouwd. Voor Heineken is Ethiopië met zijn groeiende middenklasse en stijgende vraag naar bier een interessante groeimarkt. Volgens Heineken-woordvoerder John Paul Schuirink is er dan ook sprake van een ‘win/win/win situatie’. “De kleine, lokale boeren winnen omdat ze hogere opbrengsten van hun akkers hebben, Heineken wint omdat het gerst lokaal kan inkopen en de overheid heeft baat bij effectieve ontwikkelingshulpprojecten.” “ Iedereen profiteert. ” Dat Heineken profiteert is duidelijk; de omzet is fors gestegen en het bedrijf beheerst nu 30 procent van de biermarkt.

669 Ethiopiërs verloren baan
Volgens een anonieme bron betaalt Heineken in 2015 ondanks de gestegen verkoop, toch minder winstbelasting dan voor de overname in 2011. Heineken-woordvoerder Schuirink geeft hiervoor de volgende verklaring: “ We hebben enorm geïnvesteerd. Door de hoge afschrijvingen krijgen we een lagere winst en daardoor betalen we een lagere winstbelasting. ” Daarnaast blijkt uit de cijfers die ZEMBLA in handen heeft, dat er veel minder loonbelasting wordt betaald. Dat komt omdat sinds de overname van de twee brouwerijen, 699 Ethiopiërs hun baan hebben verloren. Meer dan 44 procent van het totale personeelsbestand. Schuirink verklaart: “ We hebben de brouwerijen gemoderniseerd  en daarbij zijn inderdaad banen komen te vervallen.”

Win/lose/lose

Belastingdeskundige Geerten Michielse van het IMF spreekt dan ook over een ‘win/lose/lose-situatie’. “ Alleen Heineken profiteert. Die kan zo een enorme productieverhoging doorvoeren in Ethiopië. De ‘lose’ is voor degenen die zijn baan is verloren en dan is er nog een ‘lose’ omdat Heineken toch minder winstbelasting betaalt. "

Weggegooid geld
Een voorwaarde voor een bedrijf om subsidie te krijgen, is additionaliteit. Dat betekent dat het bedrijf zonder subsidie geen investering had gedaan in een land als Ethiopië.
Heineken-woordvoerder Schuirink vertelt in Zembla dat Heineken ook zonder Nederlandse staatsteun in Afrika zou hebben geïnvesteerd. Onderzoeker Buschmann daarover: “ Dan is het weggegooid geld .” 

Onderzoek BOR
Afgelopen november verscheen een kritisch rapport van de commissie Bureau Onderzoek en Rijksuitgaven (BOR) waaruit bleek dat de effecten van ontwikkelingshulp in het algemeen ook nauwelijks worden geëvalueerd. Minister Ploumen was het hier niet mee eens en liet de Kamer twee dozen met rapportages en evaluaties zien. Daaruit blijkt volgens haar dat de hulp wel resultaat heeft.