De krijgsmacht in tijden van corona: ‘Er is weinig extra capaciteit’

Wereldwijd hebben ook militairen het er maar druk mee: de coronacrisis. Niet alleen assisteren ze hun civiele collega’s in de zorg, ook hebben ze zelf te maken met besmettingsgevallen en worden trainingen en oefeningen uit- of afgesteld. 

Ondertussen lijkt de coronapandemie ook een dempende werking te hebben op huidige militaire conflicten. Zo heeft Turkije zijn militaire operaties in Syrië “geminimaliseerd” en heeft Saudi-Arabië de Houthi-rebellen in Jemen een tijdelijk bestand aangeboden, naar verluidt om de coronacrisis in het land niet verder te verergeren.

USS Theodore Roosevelt
Dat het militaire apparaat kwetsbaar is voor het coronavirus wordt pijnlijk duidelijk als eind maart meer dan 100 bemanningsleden van één van de grootste marineschepen ter wereld, het Amerikaanse vliegdekschip USS Theodore Roosevelt, met corona besmet blijken te zijn.

Het schip wordt gedwongen een haven op te zoeken. Het leidt tot een heuse politieke rel. In een email aan zijn superieuren dringt kapitein Brett Cozier aan op hulp voor zijn bemanning. Hij wordt ontslagen omdat de email, volgens het Pentagon, terechtkwam bij een “breed scala” aan mensen, waaronder de media. Vandaag is bekend geworden dat het eerste bemanningslid van de Roosevelt is overleden. De ontslagen kapitein Cozier is ook besmet.

Onderzeeboot Dolfijn 
Niet alleen de Amerikaanse marine kampt met corona. Eind maart heeft ook de Nederlandse onderzeeboot Zr.Ms. Dolfijn de NAVO-oefening Joint Warrior 201 moeten afbreken doordat acht van de 58 bemanningsleden besmet bleken te zijn. En deze week keert het Franse vliegdekschip Charles de Gaulle vroegtijdig terug van een oefening op de Atlantische Oceaan, omdat 40 van de 2000 bemanningsleden symptomen van Covid-19 vertonen. Duidelijk is dat de kleine ruimtes van marineschepen, waarin ‘social distancing’ nauwelijks een optie is, een snelle verspreiding van het virus in de hand werkt.

Volgens het ministerie van Defensie zijn de bemanningsleden van de Nederlandse onderzeeboot Zr.Ms. Dolfijn terug in Nederland en zitten zij in isolatie. “Een deel thuis, een deel op een defensielocatie,” aldus een woordvoerder van het ministerie, die eraan toevoegt dat de getroffen bemanning het goed maakt. Maar wat betekent dit voor de inzetbaarheid van de Dolfijn nu haar bemanning in quarantaine zit? Nederland heeft immers maar vier onderzeeboten. Dat wil het ministerie niet zeggen: “Over de inzetbaarheid van onze onderzeeboten doen wij nooit uitspraken,” zegt de woordvoerder.

Nederlandse Landmacht
Ook de Nederlandse Landmacht heeft met besmettingen te maken. Volgens Defensie zijn er “twee keer enkele militairen uit Litouwen geëvacueerd in verband met COVID-19”. De militairen maakten deel uit van een NAVO-bataljon in Litouwen. Maar of, en welke, andere eenheden van de krijgsmacht te maken hebben (gehad) met coronabesmettingen “is niet met zekerheid te zeggen”, stelt de woordvoerder. Want net als in de rest van Nederland worden militairen niet allemaal getest bij een vermoeden van COVID-19. Bij een verdenking van een coronabesmetting gaan militairen wel in thuisisolatie.

Naast de besmettingsgevallen heeft de coronacrisis ook grote gevolgen voor de buitenlandse missies van de krijgsmacht, en voor oefeningen en trainingen. Het ministerie laat weten dat de trainingen van de Koerdische en Iraakse strijdkrachten in Irak zijn opgeschort, en dat de trainingen van het Afghaanse leger door Nederlandse instructeurs stilliggen.
Verder is het merendeel van de grote, internationale oefeningen afgelast. Een aantal “essentiële oefeningen” gaat wel door, aldus het ministerie. En “om de directe inzetbaarheid te kunnen waarborgen, moeten sommige trainingen doorgang vinden,” zo laat de woordvoerder weten. Zo moeten luchtmachtpiloten regelmatig trainingsvluchten maken om gecertificeerd te blijven.

Ziekten en epidemieën door de eeuwen heen 
Volgens militair Historicus Christ Klep hebben krijgsmachten door de eeuwen heen altijd te maken gehad met ziekten en epidemieën. Zo heeft de ‘Pest van Antonius’, een mazelen- of pokkenpandemie in de periode 165-180 AD, de Romeinse legioenen gedecimeerd. Tijdens de militaire campagne van Napoleon tegen de Oostenrijks-Russische troepen in 1813 werden de legers van Napoleon geplaagd door tyfus. En toen in 1918 de Spaanse Griep toesloeg in Europa stierven er meer Amerikaanse soldaten aan deze ziekte dan op het slagveld.

Hedendaagse, moderne krijgsmachten staan er mogelijk beter voor, aldus Klep. “Een geluk bij een ongeluk is dat de '5e generatie' krijgsmacht meer virtuele systemen hanteert. Op het individuele trainingsniveau betekent dat bekend raken met de 'switchology' van een wapensysteem: weten waar de knoppen zitten en waar ze voor dienen. Daar valt wel wat tijd mee te vullen.

War gaming 
Maar, vervolgt Klep, op het collectieve niveau is er eigenlijk geen vervanging voor de complexiteit van militaire operaties. “War Gaming (digitale, militaire simulaties, red.) kennen we eigenlijk al vele jaren, maar dat werkt vooral op het niveau van de militaire leiding. Bovendien maakt het (de beperkingen als gevolg van de coronacrisis, red.) ook de werving van nieuwe soldaten lastiger: die willen immers rennen, uit vliegtuigen springen, enzovoort.”

Voor de komende maanden ziet Klep geen al te grote problemen voor de continuïteit van de krijgsmacht. Maar als de beperkingen langer gaan duren, kan dat “het basisproces van de krijgsmacht, namelijk de geweldstoepassing, in gevaar brengen bij gebrek aan ‘hands on training’ (oefeningen te velde, vliegen, schieten, rennen etc). Volgens Klep kunnen de virtuele systemen en de simulatoren van de krijgsmacht dat maar deels opheffen “omdat simulatie nu eenmaal primair bedoeld is ter voorbereiding op de daadwerkelijke oefening en inzet.”

‘Essentiële trainingen voortgezet in aangepaste vorm’
Het “garanderen van de inzetbaarheid van de krijgsmacht staat voorop,” zo stelt de woordvoerder van het ministerie van Defensie, waarbij “zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met de richtlijnen van het RIVM.”

Dat betekent dat essentiële opleidingen en trainingen, maar ook onderhoud van wapensystemen worden voortgezet, maar in aangepaste vorm. De woordvoerder geeft een voorbeeld: rijopleidingen vinden alleen nog 1-op-1 plaats met plexiglas tussen instructeur en leerling, en uitgebreide hygiënemaatregelen.

Staakt-het-vuren 
Ondertussen roept secretaris-generaal Guterres van de Verenigde Naties strijdende partijen wereldwijd op tot een staakt-het-vuren. Want de coronacris mag niet worden verergerd door ‘de tragedie van het aanhoudend lijden door gewapende conflicten’, zo zegt hij. Het lijkt enigszins effect te hebben: Turkije zegt zijn militaire inzet in Syrië te hebben ‘geminimaliseerd’ en Saudi-Arabië heeft de Houthi-rebellen in Jemen een tijdelijk bestand aangeboden.

“Het lijkt inderdaad alsof interstatelijke competitie minder belangrijk is geworden,” zegt Patrick Bolder die als analist is verbonden aan het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). “Maar toch is dat maar schijn,” zegt hij. Want wat je volgens Bolder niet ziet, is dat de geopolitieke tegenstanders van Europa, China en Rusland, hun desinformatiestroom over de coronacrisis hebben opgevoerd.

Bolder noemt een voorbeeld: Italië gaf hulp aan China, maar werd door de Chinezen gevraagd dat stil te houden. Vervolgens wordt de Chinese hulp aan Italië vergezeld van veel Chinees tromgeroffel. Het gevolg is dat de mensen in Europa denken: de EU doet niks, maar China helpt ons. Zo lijkt de EU machteloos. Dat vergroot de verdeeldheid binnen Europa, die toch al niet gering is. Kijk maar naar hoe moeizaam het akkoord tot stand is gekomen over het financiële steunpakket om de economieën van de EU-lidstaten te ondersteunen.” Europa is economisch heel machtig, zegt Bolder. Door verdeeldheid te zaaien, wordt de EU kwetsbaar waar China en Rusland garen bij spinnen, aldus de HCSS-analist.

Weinig reserves 
Bolder maakt zich ook zorgen over de positie van de Verenigde Staten als de ‘politieagent’ van de wereld. Het wegvallen van een groot wapensysteem als het vliegdekschip Roosevelt toont volgens hem aan dat je minder inzetbaar bent. “Dan laat je lacunes open waar criminelen gebruik van kunnen maken,” zegt hij. De VS stuurde deze week extra marineschepen naar het Caribisch gebied vanwege de toegenomen doorvoer van drugs vanuit Zuid-Amerika.

Waar het de Nederlandse krijgsmacht betreft, toont de coronacrisis volgens Bolder aan dat we heel weinig reserves hebben. “Er is weinig extra capaciteit.” Het wegvallen van wapensystemen, zoals de Dolfijn-onderzeeboot, kan niet zomaar worden opgevangen. Bolder: “Dat is één les.”

De andere les is dat Defensie ook het vangnet is geworden voor de maatschappij. “Kijk maar wat Defensie momenteel allemaal doet, van het ondersteunen met medisch personeel, het organiseren van patiënten transporten tot het ter beschikking stellen van het Centraal Militair Hospitaal in Utrecht.”