Zembla 25 jaar: onze favoriete uitzendingen

Zembla bestaat 25 jaar en is daarmee het langstlopende onderzoeksjournalistieke programma op de Nederlandse televisie. In 1995 was de eerste uitzending. 

We vroegen de redactie om hun favoriete uitzending van de afgelopen 25 jaar te kiezen. Een onmogelijke taak protesteerden ze, maar er rolde uiteindelijk toch een mooie lijst uit. Dit zijn de tien beste uitzendingen volgens de huidige redactie van Zembla, in willekeurige volgorde. 

In het Brabantse dorpje Herpen breekt in 2007 een vreemde ziekte uit. De specialisten staan voor een raadsel. Pas weken later wordt in een laboratorium de diagnose gesteld: Q-koorts. In Nederland zijn besmette melkgeiten en melkschapen de bron van de ziekte bij mensen. 

In de jaren na de uitbraak in Herpen, verspreidt de ziekte en wordt zo de grootste epidemie van Q-koorts ooit ter wereld. In 'De Q-koorts epidemie' onthult Zembla dat door laks optreden van de overheid, de bestrijding veel te laat op gang komt. Economische belangen prevaleren boven de gezondheid van mensen. Door de Zembla-uitzending werd de Q-koorts opeens een echt onderwerp voor de politiek. Zembla won de Tegel voor ‘De Q-koortsepidemie’.

Bekijk hier de uitzending:

In de eerste uitzending van 2020, ‘De afvaldump door Rijkswaterstaat’, laten we zien dat verantwoordelijke ambtenaren een negatief advies gaven over het storten van de reststof granuliet in natuurplas Over de Maas. Ambtenaren werden meerdere keren 'onder druk' gezet door de top van Rijkswaterstaat om de stort tegen de regels in toch goed te keuren. 

Een zorgvuldig klassiek onderzoeksjournalistiek verhaal waarbij machten gecontroleerd worden. De uitzending maakte maatschappelijk veel los en leidde tot Kamerdebatten en een vervolg op basis van 9000 pagina’s aan documenten die Zembla via een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur in handen kreeg. In de vervolguitzending is stap voor stap uiteengezet wat er achter de schermen bij Rijkswaterstaat en het ministerie gebeurde in de granulietaffaire. 

Rectificatieverplichting Zembla 

De Rechtbank Den Haag heeft bij vonnis van 31 augustus 2022 geoordeeld dat Zembla onrechtmatig (want niet met de van Zembla te verwachten zorgvuldigheid) tegenover het bedrijf Graniet Import Benelux (ook handelend onder de naam Bontrup) heeft gehandeld door de door Gustaaf Biezeveld gedane uitspraken over het opzettelijk plegen van strafbare feiten door het bedrijf Bontrup in de uitzending van 6 februari 2020 op te nemen. Dit echter zonder voldoende feitelijke basis en op de ongenuanceerde en onvoorwaardelijke wijze zoals Zembla dat toen heeft gedaan. De rechtbank Den Haag heeft BNNVARA / Zembla bevolen deze rectificatie te plaatsen.

Bekijk hier het eerste deel van 'De afvaldump door Rijkswaterstaat':

De discussie over voetballen op rubberkorrels van oude autobanden laaide in Nederland en internationaal op na de Zembla-uitzending ‘Gevaarlijk Spel’ uit 2016. De rubberkorrels bevatten zink, lood en benzeen en verschillende polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), stoffen die bewezen kankerverwekkend zijn. In de uitzendingen uiten deskundigen grote zorgen over de risico’s voor de gezondheid van het sporten op kunstgras met rubbergranulaat.

Veel voetbalclubs besluiten na de uitzending tijdelijk te stoppen met voetbal op kunstgras en vele andere clubs vervangen hun oude velden voor nieuwe velden met een andere samenstelling. Het RIVM blijft volhouden dat het veilig is om te sporten op kunstgras, maar stelt uiteindelijk voor het maximaal toegestane gehalte aan kankerverwekkende PAK’s in kunstgraskorrels drastisch naar beneden te brengen. “Anderhalf jaar lang riep het RIVM dat rubbergranulaat volledig veilig was en nu stelt ze voor de norm 65 keer te verlagen. Volstrekt terecht, maar de gehele gang van zaken is wrang”, reageert hoogleraar toxicologie Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht. 

De uitzending krijgt twee vervolgen, waarbij de derde aflevering ingaat op de milieueffecten van kunstgras met rubberkorrels. De bodem onder verschillende kunstgrasvelden in Nederland blijkt verontreinigd doordat de giftige rubberkorrels van de velden geraken en in de bodem terechtkomen. De uitzendingen slepen nominaties voor meerdere prijzen in de wacht, waaronder de Europese televisieprijs Prix Europa.

Bekijk hier de uitzending:

Deze uitzending uit begin 2019 maakte van de innemende en intelligente mevrouw Piël even een bekende Nederlander. Door beslissingen van het management van Careyn moest mevrouw Piël in anderhalf jaar tijd 2 keer verhuizen, zeer tegen haar zin. Het vijftig jaar oude Utrechtse verzorgingshuis Tuindorp Oost moest tegen de vlakte en plaats maken voor nieuwbouw. Omdat er daarom al een paar jaar geen ouderen meer werden toegelaten, ontstond er leegstand, waar wel tijdelijk jongeren mochten wonen. Het project waarbij jongeren met ouderen samenwonen blijkt een groot succes. Maar de jongeren moeten voortijdig vertrekken. De uitzending geeft een beeld van hoe er met ouderen wordt gesold en wat voor gevolgen het voor hen heeft. 

Na de eerste uitzending zijn we mevrouw Piël altijd blijven opzoeken en blijven filmen. Haar strijdbaarheid heeft op veel mensen indruk gemaakt. In juli 2020 is mevrouw Piël overleden. Ze werd 102 jaar.

Voor Zembla was de uitzending extra bijzonder omdat het de laatste uitzending is waar voormalig eindredacteur en oprichter van Zembla, Kees Driehuis aan mee heeft gewerkt. Hij was de ‘stem’ van deze uitzending. Kees Driehuis overleed op 29 oktober 2019.

Bekijk hier de uitzending:

Een uitzending waar we niet omheen kunnen: in 2001 onthult klokkenluider Ad Bos in de uitzending ‘Sjoemelen met miljoenen’ een enorme bouwfraude. Een bouwkartel van Nederlands grootste bouwbedrijven heeft Rijkswaterstaat en andere opdrachtgevers jarenlang voor vele honderden miljoenen guldens opgelicht.

Bij de aanleg van viaducten, tunnels, wegen en spoorlijnen is door middel van illegale prijsafspraken tussen de tien en vijftig procent te veel betaald. De praktijk kon jaren doorgaan omdat aannemers veelvuldig steekpenningen hebben betaald aan topambtenaren bij Rijkswaterstaat en gemeenteambtenaren. De uitzending leidde tot een parlementaire enquête die bevestigde dat de Nederlandse samenleving voor miljarden euro’s werd opgelicht door de bouwwereld.

Bekijk hier de uitzending:

Na meerdere uitzendingen over het gebruik van landbouwgif in de bollenstreek komt Zembla in 2019 als eerste met de resultaten van een bijzonder RIVM-onderzoek naar buiten. Daaruit blijkt dat omwonenden van bollenvelden meer en langer dan gedacht worden blootgesteld aan bollengif.

In de tuinen van omwonenden en ook binnenshuis worden hogere concentraties aangetroffen. Het zit zelfs in de urine van baby’s. Al jaren strijden omwonenden voor een betere bescherming tegen het gif dat pal naast hun huis wordt gespoten. De gezinnen voelen zich opgesloten in hun eigen huis. Het onderzoek leidde tot de vervolginguitzending ‘Parkinson op het platteland’.

Beide uitzendingen slepen een nominatie voor De Loep in de wacht.

Bekijk hier de uitzending: 

De werksituatie op de KNO-afdeling van het UMC Utrecht is in 2014 voor een aantal artsen zo onveilig dat ze anoniem melding doen bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Zembla krijgt contact met Volkert Wreesmann, een van de anonieme melders. Hij werkt dan nog geen half jaar op de afdeling, maar komt al snel voor situaties te staan die in zijn ogen onwenselijk en zelfs onveilig zijn.

Het onderzoek van Zembla resulteert in vier geruchtmakende uitzendingen. Ze leiden tot een uitgebreid onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Onderzoeksjournalisten Norbert Reintjens en Ton van der Ham worden met de uitzendingen genomineerd voor de titel journalist van het jaar. 

Bekijk hier deel 1 van 'Ziekenhuiscalamiteiten': 

In mei 2017 ligt het dan nog prille presidentschap van Donald Trump hevig onder vuur. De Russen zouden belastende informatie hebben over Trump. En dat maakt Trump chantabel. Nepnieuws, twittert Trump: “I have nothing to do with Russia – no deals, no loans, no nothing!” Zembla gaat na of die uitspraak klopt en duikt in de zakenrelaties van de nieuwe leider.

Zembla ontdekt in drie uitzendingen onder meer dat het Amerikaanse vastgoedbedrijf Bayrock waarmee Donald Trump hotels en appartementencomplexen bouwde, Nederlandse brievenbusfirma’s gebruikte in een netwerk dat ervan verdacht wordt geld te hebben witgewassen. Het drieluik wordt in rap tempo internationaal verspreid op social media, videokanalen en door bloggers. Alleen al op het YouTube van Zembla bereiken de uitzendingen een miljoenenpubliek. Het eerste deel wordt genomineerd voor de Prix Europa.

Bekijk hier deel 1 van 'De omstreden vrienden van Donald Trump':

In 2019 doet Zembla onderzoek naar de kunst van de koninklijke familie. Na het overlijden van prinses Juliana blijken de Oranjes een megadeal met de fiscus te hebben gesloten over de erfenis. Een deel van de erfbelasting die over het enorme vermogen betaald moest worden, is niet met geld maar met kunst betaald. In totaal zeker 8,8 miljoen euro. Maar volgens betrokken ambtenaren is de inventarisatie en de taxatie van de kunststukken niet volgens de regels gegaan.

Uit onderzoek van Zembla blijkt dat de topstukken die de koninklijke familie aan het Rijk heeft verkocht, tegen de regels in niet in een museum terecht zijn gekomen. De kunstvoorwerpen zijn achtergebleven in koninklijke paleizen op plekken die niet of nauwelijks voor publiek toegankelijk zijn. 

De uitzending sleept een nominatie in de wacht voor De Loep en een jaar later verschijnt het vervolg ‘Koninklijke Constructies’ over het bos Kroondomein het Loo. 

Bekijk hier de uitzending:

De afgelopen jaren deed Zembla meerdere onthullingen over misstanden rondom geadopteerde kinderen uit het buitenland, te zien in vier uitzendingen en online publicaties. 

In de jaren 80 zijn duizenden kinderen geadopteerd uit Sri Lanka. Het was de grootste adoptiefgolf die ons land heeft gekend. Een aantal van de geadopteerden ontdekt dat er van alles rammelt aan hun adoptieverhaal en identiteitspapieren. Geboortedata in paspoorten zijn met pen doorgekrast en veranderd, pasfoto’s zijn vervalst. Gegevens van de biologische ouders blijken niet te kloppen. 

We ontdekken dat vanuit een ziekenhuis in Matugama kinderen werden verkocht voor adoptie. En er blijken babyfarms te hebben bestaan. Daar werden vrouwen zwanger gemaakt om aan de vraag naar adoptiekinderen te kunnen voldoen. Het nieuws rondom babyfarms slaat in als een bom: de ontdekkingen worden wereldnieuws.

De eerste twee uitzendingen slepen een nominatie voor de Tegel in de wacht.

Bekijk hier deel 1 van 'Adoptiebedrog':

Zembla bestaat 25 jaar en is daarmee het langstlopende onderzoeksjournalistieke programma op de Nederlandse televisie. In 1995 was de eerste uitzending. Tijd om de huidige redactie eens aan de tand te voelen over hun kennis van Zembla.