’Netflix-serie over zelfmoord herkenbaar en moeilijk om te kijken'

We horen de stem van het tienermeisje Hannah Baker. Ze is er niet meer. Dat leren we meteen aan de start van de op het gelijknamige boek gebaseerde serie ’13 Reasons Why’. Op elke zijde van zeven cassettebandjes legt ze uit wat er uiteindelijk toe leidde dat ze zichzelf van het leven beroofde. Want dertien verhalen, gekoppeld aan dertien personen zijn daar verantwoordelijk voor. Iedere aflevering behelst een kant van een cassette, een van de dertien redenen die haar tot haar wanhoopsdaad dreven. Hoewel Netflix geen kijkcijfers deelt, kunnen we uit reacties op internet aflezen dat het een van de grootste successen ooit voor de streamingsdienst betekent.

Steeds verder geïsoleerd
In ’13 Reasons Why’ moet het kwetsbare tienermeisje Hannah Baker allerlei vernederingen doorstaan. De ellende begint met een foto. Een jongen verspreidt een seksueel getinte afbeelding van Hannah op haar nieuwe school. Al snel heeft heel de school haar foto en starten de pesterijen en het geroddel, zowel online als offline. Ze wordt uitgemaakt voor ‘slet’ en ‘hoer’. Daarna gaat het bergafwaarts. Hoewel we vanaf het begin al weten hoe fataal het verhaal zal aflopen, wordt de kijker meegenomen in een aangrijpend relaas over een meisje dat steeds verder geïsoleerd raakt.

Dit artikel hoort bij: 'De dood van Amanda Todd'
Wie de zaak van het Canadese tienermeisje Amanda Todd kent, kan niet anders concluderen dan dat er opvallend veel overeenkomsten zijn tussen de serie en wat Amanda overkwam. Ook zij pleegde zelfmoord na pesterijen die begonnen nadat een afperser via internet een foto van haar borsten verspreidde onder al haar vrienden, familie en schoolgenoten. Vlak voor haar dood plaatste Amanda een hartverscheurende video op internet. Daarin vertelt ze net als Hannah in ’13 Reasons Why’ wat haar is overkomen. De video ging viral nadat Amanda twee weken na de plaatsing, zelfmoord pleegde. ZEMBLA besteedde in december 2014 aandacht aan het verhaal in de uitzending: ‘De dood van Amanda Todd’ .

Stormvloed aan reacties
Sinds het overlijden van Amanda vecht haar moeder Carol Todd ervoor om onderwerpen als internetveiligheid, zelfmoord en cyberpesten bij ouders, de politiek en op scholen bespreekbaar te maken. Na het verschijnen van de Netflix-serie was er zowel bewondering als kritiek op de manier waarop ’13 Reasons Why’ zelfmoord centraal stelt. Deskundigen spraken wereldwijd hun zorgen uit en waarschuwden voor kopieergedrag door kwetsbare jongeren in soortgelijke situaties.

Carol Todd kreeg enorm veel vragen van leraren, ouders en jongeren over de serie. Ze vroegen zich af wat ze er, gezien haar eigen ervaringen, van vindt en of ze ernaar zouden moeten kijken. In een openhartig interview met ZEMBLA deelt Carol Todd haar gedachten over ’13 Reasons Why’ en vertelt ze wat de serie voor gevoelens bij haar losmaakte. Ze is positief over de serie, maar heeft ook haar kanttekeningen.

Waarom besloot je de serie te kijken?
“In november 2016 was ik in Utah in de VS. Ik ontmoette een vader wiens tienerdochter een paar maanden eerder zelfmoord had gepleegd. Hij vertelde mij over het boek ’13 Reasons Why’ en legde me uit waar het verhaal over ging. Hij zei dat het vanwege het onderwerp waarschijnlijk moeilijk voor mij zou zijn om te lezen. Toch kocht ik het boek en legde het op mijn nachtkastje. Daar liet ik het maandenlang liggen. Totdat ik hoorde dat er van het boek een Netflix-serie zou verschijnen. In maart 2017 las ik het van kaft tot kaft. Dat ging in een langzaam tempo. Het was moeilijk, want ik herkende me erg in het verhaal. Het raakt aan wat mijn eigen dochter doormaakte voordat ze door zelfmoord om het leven kwam in oktober 2012.”

CAROL TODD: "Na Amanda’s dood ging het precies hetzelfde. Ineens was iedereen haar vriend. Zelfs diegenen die haar slecht hadden behandeld, waren plots bevriend met haar. Dat deugt niet."

CAROL TODD:   "Na Amanda’s dood ging het precies hetzelfde. Ineens was iedereen haar vriend. Zelfs diegenen die haar slecht hadden behandeld, waren plots bevriend met haar. Dat deugt niet."

“Het boek was veel eendimensionaler dan de serie. Zowel de negatieve als de positieve kant van de karakters van de hoofdpersonen zijn beter uitgewerkt. Ook de manier waarop jongeren social media gebruiken is heel waarheidsgetrouw. In het boek speelt social media helemaal geen rol. Het online en offline pestgedrag is erg realistisch in sommige scenes.”

Vind je het goed dat er aandacht voor gevoelige thema’s als zelfmoord en pesten is in series die gericht zijn op tieners en jongvolwassenen?
“Zelfmoord is iets dat wereldwijd veel meer onderwerp van gesprek zou moeten zijn. En niet alleen als er zich voor iedereens ogen echt een tragedie heeft voorgedaan, zoals bij mijn dochter. Daarom vind ik het positief dat de serie er is. Het wakkert de discussie aan en maakt mensen bewuster.”

Carol Todd noemt wel ‘belangrijk’ om stil te staan bij de manier waarop het onderwerp ‘zelfmoord’ is aangevlogen: “De serie is zowel voor jongeren als voor volwassenen zeer toegankelijk. Terwijl ik denk dat het voor sommigen die kwetsbaar zijn gevaarlijk is. Denk aan mensen die ervaring hebben gehad met zelfverminking, depressie, (internet)pesten en dat tegen niemand hebben verteld. Of misschien nog steeds pijn ondervinden van hun ervaringen. Het kijken van deze serie, zonder steun van iemand, kan zo’n persoon aanzetten tot een verkeerd besluit.

Daarmee wil ik niet zeggen dat het slecht is dat dit bestaat. Maar aflevering 12 (heeft een heftige verkrachtingsscène, red.) en aflevering 13 (zelfmoord wordt expliciet en grafisch in beeld gebracht, red.) zijn moeilijk om te kijken. Ik vraag me af die scènes nodig waren voor de serie en of ze voor zo’n groot publiek toegankelijk zouden moeten zijn.”

Net als bij Amanda, begint de ellende in 13 Reasons Why ook met het verspreiden van een seksueel getinte foto. Herkende je veel in het verhaal? Hoe voelde je jezelf tijdens het kijken van de serie?
“Ik zag tal van overeenkomsten met Amanda’s verhaal en haar schooltijd. De manier waarop sommige volwassenen wel luisterden naar haar, maar anderen helemaal niet. Hoe leeftijdsgenoten van Amanda haar behandelden toen de foto werd verspreid en hoe die mentale mishandeling doorging nadat Amanda al was verhuisd naar een andere omgeving. De manier waarop Amanda omging met het pestgedrag van anderen en hoe Amanda is behandeld nadat ze is aangerand door een jongen die ze in haar video noemt. Amanda beschermde die jongen en verzweeg wat er echt is gebeurd.”

  Als de studenten in de serie het kluisje van Hannah versieren met bloemen en foto’s, is dat volgens Carol hun manier om te rouwen en emoties te tonen. “Het is jammer dat Hannah die aandacht pas kreeg na haar dood en niet toen ze nog leefde. Na Amanda’s dood ging het precies hetzelfde. Ineens was iedereen haar vriend. Zelfs diegenen die haar slecht hadden behandeld, waren plots bevriend met haar. Dat deugt niet. Ik kan alleen maar hopen dat ze zich dat ook realiseren.”

Toen Carol naar de serie keek, zag ze niet alleen de overeenkomsten. Ze voelde ze vooral ook. “Het kostte me tijd om de eerste tien afleveringen door te komen, omdat ik heel erg herkende hoe Hannah zich voelde. Ook hoe haar moeder zich voelde na Hannahs zelfmoord. Het buitensporige gedrag van mensen en hoe ze elkaar behandelen. En hoe technologie wordt gebruikt om mensen tegen elkaar op te zetten. Het is heel realistisch en daardoor was het moeilijk om te zien.

Ik heb nooit verder gekeken dan aflevering 10, omdat ik het beeld van de zelfmoord niet in mijn hoofd wilde hebben. Ik had het boek al gelezen, dus ik wist ongeveer wel wat er ging komen. Het was al moeilijk genoeg in het echte leven, dus ik voel er niets voor om naar een zelfmoord op tv te kijken.”

De serie is controversieel. Deskundigen op het gebied van geestelijke gezondheid en leraren zeggen dat ’13 Reasons Why’ zelfmoord verheerlijkt en dat het gevaarlijk kan zijn voor jongeren die in een soortgelijke situatie zitten als Hannah. Wat zijn jouw gedachten daarover?



 
“Wat is de echte definitie van verheerlijking? Betekent het in dit geval dat het portretteren van zelfmoord, suïcide als oplossing goedpraat? Voor mij is er geen situatie denkbaar waarin zelfmoord de oplossing is.

Mijn bezwaar tegen de serie is dat het alle hoop wegneemt die een kwetsbare jongere in een dergelijke situatie kan voelen. Er is te weinig aandacht in de serie voor hoe het gesteld is met Hannahs mentale gezondheid. Terwijl statistieken juist laten zien dat personen die een zelfmoordpoging hebben gedaan, vaak psychische problemen hebben.

Ik las dat er vele professionals zijn geraadpleegd bij het maken van de serie en dat veel aanbevelingen niet zijn opgevolgd. Dat is jammer. Naar adviezen van deskundigen zou altijd geluisterd moeten worden.”

Als je iets aan de serie kon veranderen, wat zou dat dan zijn?
“De serie laat volwassenen in het schoolsysteem zien als mensen die zich helemaal niet bekommeren om een leerlinge als Hannah. Dat is niet hoe we jonge mensen moeten laten denken over leraren, decanen en vertrouwenspersonen. Ik hoop niet dat jongeren door de serie denken dat ze niet kunnen praten met volwassenen op hun school, omdat ze denken dat die toch niets voor hen kunnen betekenen.”

Carol zou ook de zelfmoordscène in aflevering 13 veranderen. “Ik vind het onnodig dat het op die manier, zo expliciet, in beeld is gebracht. Beelden zijn sterk en draag je vaak een lange tijd met je mee. Niet iedereen die kijkt kan met zoiets op dezelfde manier omgaan. De producenten zeiden in interviews dat ze zelfmoord als iets vreselijks en pijnlijks willen laten zien, zodat het mensen die het misschien van plan zijn op andere gedachten kan brengen. Maar zou dat echt zo werken? Ik vraag het me af.”

Wat zou je ouders en jongeren die de serie kijken adviseren?
“Praat met elkaar. Ga open een discussie aan over psychische gezondheid, cyberpesten, het voorkomen van zelfmoord en hoe je anderen die het moeilijk

hebben, kunt helpen. Het is ontzettend belangrijk om signalen te herkennen van iemand met wie het geestelijk niet goed gaat. Vaak realiseren mensen die lijden het zelf niet eens en daarom zoeken ze geen hulp. Ook scholen moeten het bespreekbaar maken en hulp bieden. Daarnaast moeten ouders weten waar deze serie over gaat en hoe het kinderen kan beïnvloeden.”

Er is inmiddels een tweede seizoen aangekondigd. Wat vind je daarvan?
“Ze hadden het bij een seizoen moeten laten. Het doel is wat mij betreft bereikt: de discussie is aangewakkerd en die zou zich voort moeten zetten. Een tweede seizoen zou de impact die seizoen 1 teweegbracht, kunnen verkleinen. Dat zou negatieve gevolgen kunnen hebben voor de ontstane discussie. Ik begrijp dat seizoen 2 het verhaal vervolgt met wat er gebeurt met de hoofdpersonen na Hannahs zelfmoord. Ik kan alleen maar hopen dat het een waardig vervolg krijgt.”