Wilde orchideeën zijn populair

Ze staan op menig verlanglijstje van soortenjagers: wilde orchideeën, een beschermde plantensoort die bekend staat om zijn kleurrijke 'buitenaardse' bloemen. In Nederland is het verboden om ze te plukken, maar rond de Middellandse Zee worden ze massaal uit de grond gehaald om er koffie en ijs van te maken.

Een kwart van deze orchideeën heeft eetbare ondergrondse wortelknollen. Deze knollen worden gedroogd en vermalen  tot poeder, het zogeheten salep. Vooral in Turkije, Griekenland en Iran wordt saleppoeder gebruikt als ingrediënt in verschillende gerechten en dranken. Het gemiddelde gewicht van een knol is is 0,94 gram, voor een kilo salep zijn dus meer dan 1000 knollen nodig.

Het gaat om grote hoeveelheden wortelknollen die ieder jaar geoogst en verhandeld worden, met desastreuze gevolgen voor de orchideeënpopulaties. Als de knol eenmaal geoogst is, is de plant voorgoed weg en zo dreigen soorten definitief uit te sterven. Wat weer gevolgen heeft voor het hele ecosysteem, dat minder resistent zal worden tegen plagen, pesticiden, droogte, overbemesting en brand.

Knollen oogsten voor eigen consumptie is in deze landen wel toegestaan, maar je mag ze niet verhandelen of exporteren zonder vergunning. De wilde orchideeën vallen onder een internationale CITES overeenkomst  (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora). Desondanks gebeurt het dus toch op grote schaal.

Voor een koper is salep makkelijk te verkrijgen, bijvoorbeeld op de online handelsplaats eBay. De daadwerkelijke grootte van de illegale handel in aardorchideeën is moeilijk in te schatten omdat het onmogelijk is om alle illegale zendingen te onderscheppen. Onderzoekers van Naturalis hebben daarom een digitale ‘zoekmachine’ ontwikkeld om deze handel op te sporen. Ook verzoeken zij bijvoorbeeld eBay om een banner te laten verschijnen op het moment dat mensen naar salep zoeken, waarin staat dat de plant wettelijk beschermd is en handel illegaal.

Voor zover bekend worden in Nederland geen wilde orchideeknollen geoogst, wel worden er nu en dan exemplaren meegenomen, zelfs uit botanische tuinen. De wilde orchidee is vooral populair bij zogeheten twitchers: soortenjagers die zoveel mogelijk zeldzame planten op hun lijstje af willen vinken en foto’s maken. Helaas wordt er daarbij nogal eens schade aangericht in kwetsbare natuurgebieden, dus beheerders houden de vindplek van nieuwe vondsten liever geheim.