Warmte dwingt Maarts viooltje tot bloei in januari

De laatste echte vorst dateert van oktober, november was uitermate zacht, december niet echt koud en januari is tot nu warmer dan gemiddeld. De eerste sneeuwklokjes staan in de tuin en de hazelaar bloeit sinds halverwege december. ,,Het is wachten op de eerste vlinders'', zegt bioloog Arnold van Vliet. De natuur is van slag en de oorzaak is het wijzigende klimaat.

De gevolgen van de opwarming van de aarde beperken zich niet tot smeltende ijskappen en gletsjers en de stijging van de zeespiegel. ,,Ze zijn te zien in de eigen achtertuin'', legt Van Vliet uit. Op de Wageningen Universiteit coördineert hij De Natuurkalender voor de dertien deelnemende organisaties waaronder het VARA-programma Vroege Vogels. Drieduizend waarnemers uit het hele land melden via de website van het project hun eerste ontdekking van bijvoorbeeld het bloeiende sneeuwklokje, de eerste citroenvlinder of slaande vink.

Uit de eerste drie jaar van het initiatief blijkt dat herfsten warmer worden en winters het voorjaar naar voren halen. Voor verscheidene planten en struiken komt de gemiddelde bloeitijd soms een hele maand eerder. Het eerste sneeuwklokje van dit seizoen stamt uit november; het kwam tot de jaren zeventig gemiddeld eind februari tot bloei. De eerste hazelaar bloeide halverwege december (was begin januari), de els kwam eind december uit (was eind januari). Vogels als de merel, vink en bonte specht hebben zich al laten horen. ,,Dat valt iedereen op.''

Hoewel de allereerste constateringen gevoelig zijn voor fouten en fraude, is het netwerk van de Natuurkalender met 8000 waarnemingen per jaar voor de gemiddelden erg betrouwbaar, aldus de coördinator. ,,Dat is de kracht van het getal. En er zitten nauwelijks grapjassen tussen.''

De natuur reageert erg sterk op klimaatverandering'', zegt Van Vliet. Andere oorzaken voor de vroege bloei, bijtijdse broedtijd en geboorten zijn er volgens hem nauwelijks.

Dat het Maarts viooltje al in januari is gesignaleerd en het bloempje misschien een andere naam verdient, is waarschijnlijk nog het minst ernstig aan de opwarming die in Nederland sinds het eind van de jaren tachtig duidelijk is. Het hooikoortsseizoen begint een stuk vroeger in het jaar, maar stopt niet eerder. Bladluis laat zich met elke graad meer tot negentien dagen eerder zien en krijgt meer kans om zich te vermenigvuldigen. Gewassen die in januari bloeien, vriezen in februari kapot en krijgen geen kans zich voort te planten. Trekvogels arriveren te laat, na de voedselpiek.

Voorbeelden te over, gevolgen die aandacht verdienen, aldus biologen. Uit een studie die het wetenschappelijk tijdschrift Nature begin januari publiceerde, blijkt dat door het broeikaseffect in 2050 mogelijk een kwart van alle planten- en diersoorten is verdwenen. De planten en dieren kunnen zich niet aanpassen of vinden geen nieuwe leefomgeving.

Hoewel De Natuurkalender zich richt op de effecten van het broeikaseffect op de kortere termijn is het ministerie van Landbouw inmiddels bekend met het belang en het nut ervan. Begin januari heeft het een subsidieaanvraag van 170.000 euro gehonoreerd. (ANP)