Vogels van formaat

Het Teylers Museum in Haarlem toont het duurste vogelboek ter wereld: The Birds of America van de Amerikaanse tekenaar John James Audubon. Vroege Vogels ging kijken, samen met de oud-directeur van de Vogelbescherming, tekenaar Siegfried Woldhek

John James Audubon (1785 - 1851) was een Amerikaans schrijver, woudloper, natuurhistoricus en kunstschilder, vooral van vogels. Audubon werd geboren op Haïti en groeide op in Frankrijk onder de naam Jean-Jacques Audubon. Om de dienstplicht van Napoleon te ontduiken week hij in 1803 uit naar de Verenigde Staten en verengelste er zijn naam tot John James.

Op 12 oktober 1820 begon hij in Cincinnati aan een bootreis op de Ohio-rivier met het ambitieuze doel om van alle vogels van Noord-Amerika een geschilderde afbeelding te gaan maken. Zes jaar later vertrok hij naar Engeland om er zijn boek “Birds of America” uit te geven met 435 prachtige afbeeldingen van grotendeels nog onbekende vogelsoorten. Het boek werd letterlijk wereldberoemd.

De afbeeldingen van Audubon waren groot, duidelijk, levendig, nauwkeurig en gezet in de natuurlijke omgeving van de desbetreffende vogels. Audubon reisde daarvoor de hele Mississippi af, via New Orleans en het Zuiden naar de Dry Tortugas -het zuidpuntje van Florida- langs de Atlantische kust naar het noorden tot hij de rotskust van Labrador bereikte. Daarna reisde hij naar de prairie van de Dakota's, toen nog Indiaans gebied. Het reizen in deze streken was in deze dagen geen peulenschilletje. Audubons vaak sterke reisverhalen vonden in Engeland veel aftrek en verschenen als vervolgverhalen in de krant. Zijn methode om aan goede modellen te komen doet vandaag vaak enige wenkbrauwen rijzen: hij schoot soms honderden exemplaren van een bepaalde soort om ze te bestuderen en de best bewaarde met ijzerdraad in een zo natuurlijk mogelijke houding op te zetten. Vervolgens werden ze dan als model gebruikt voor zijn aquarellen.

Hoewel hij genoot van de jacht, was hij bepaald niet te spreken over onverantwoordelijke overbejaging met algehele uitroeiing van soorten tot gevolg. Sommige vogels die hij vereeuwigd heeft zijn inmiddels inderdaad uitgestorven zoals de reuzenalk, de ivoorsnavelspecht, de carolinaparkiet en de trekduif. Hij besefte bij zijn reizen over de prairie terdege dat dit ook wel eens het lot van de bizon kon worden, en ook daarvoor vroeg hij aandacht. Zijn boek deed ook veel om het besef van natuurwaarden te doen ontwaken. Zo kan hij gezien worden als een grondlegger van de natuurbescherming.

Vandaag is de National Audubon Society – na zijn dood opgericht – met meer dan een half miljoen leden een van de belangrijkste natuurbeschermingsorganisaties in de Verenigde Staten.

De tentoonstelling “Vogels van formaat. Het meesterwerk van John James Audubon” in Teylers Museum toont voor even het grootste en duurste boek ter wereld: “Birds of America” (in 2002 werd in New York een exemplaar geveild voor 8,8 miljoen dollar). Al sinds 1833 bezit Teylers Museum als enige instelling in de Benelux een exemplaar. Toch werden nooit eerder de vijf delen van het boek tegelijk geëxposeerd. Om bezoekers in de slechts tweeënhalve maand durende tentoonstelling de kans te geven zoveel mogelijk vogelplaten uit het boek te bekijken, worden elke dag nieuwe pagina’s omgeslagen uit het reusachtige boek. Vanwege het ‘dubbel-olifantformaat’ (opengeslagen 128 x 97 cm) zijn daarvoor twee mensen nodig. Vogels van formaat laat aan de hand van Audubons boek zien hoe het waarnemen, weergeven en bestuderen van vogels in de loop van twee eeuwen enorm is veranderd. Van stijve gravures via dramatische scènes in de The Birds of America naar kleurenfoto’s, films en webcams van nu.

"Vogels van Formaat" is nog te zien tot en met 20 januari 2008.

Bronnen: Wikipedia, Teylers Museum