Van slakkendoder tot Haagse gaai | Beste radioreportages van 2021

In de laatste uitzending van Vroege Vogels van 2021 laten we een selectie horen van de mooiste, meest opvallende verhalen van het afgelopen jaar. Geniet van reportages over een bijzondere gaai in Den Haag, de paddentrek, slakkendoders en een portret van de Amsterdamse stadsecoloog Martin Melchers. Daarna kijken we weer vooruit en wensen je een gelukkig en gezond 2022!

Z'n naam klinkt luguber, maar als vliegje ziet hij er best lieflijk uit: de slakkendoder. Het zijn vliegjes van 2 tot 14 mm groot, maar ze vallen bijna niet op omdat ze nooit op bloemen zitten, maar zich verschuilen in de moerasvegetatie. In Nederland leven ten minste 67 soorten, die entomoloog Aat Barendregt allemaal beschreven heeft in de Entomologische Tabel van de Nederlandse Slakkendoders. Je kan de vliegjes het best vinden door met een insectennet door de vegetatie te slepen en daarna te kijken of ze in het net zitten. “Ze zitten ondersteboven met de kop vaak naar beneden op een stengeltje of een blaadje en leiden zo een verborgen leven”, legt hij uit.

Die lugubere naam hebben de vliegen te danken aan hun larve-stadium: als larve leven ze van slakken. Voornamelijk waterslakken, vandaar dat je slakkendoders juist in moerasachtige gebieden tegenkomt. De vliegen zetten hun eieren af in de buurt van de slakken, meestal dus langs de waterrand. “Dat eten doen ze vaak heel direct, gewoon een slak grijpen, maar andere soorten doen het geniepiger: die gaan tussen de slak en het huisje inzitten en leven daar een poosje als een soort parasiet. Ze zuigen de slak leeg, maar zorgen ervoor dat die blijft leven. Uiteindelijk is het wel ‘hap’ en eten ze hem op”, vertelt Aat Barendregt. Wie vindt dat er teveel slakken in de tuin zitten, denkt misschien: aha, dan heb ik nu dé oplossing! Maar helaas, zo talrijk zijn slakkendoders nou ook weer niet dat ze je van alle slakken in de tuin kunnen verlossen.

In maart beginnen padden en andere amfibieën weer aan hun trek naar de voortplantingsgebieden. In de buurt van Santpoort zorgen John de Jonge en andere vrijwilligers van het IVN ervoor dat de dieren veilig kunnen oversteken. John doet dat voor een deel vanuit de auto! Langs een deel van de route liggen tunnels onder de weg, waar de padden met behulp van schermen langs de weg naartoe worden geleid. "Maar dat is alleen op de drukste oversteekplaatsen", zegt De Jonge. "Er is niet genoeg geld om die dure tunnels op álle plekken aan te leggen. Maar waar géén tunnels en schermen liggen, steken tóch nog wel padden over.

Door heel langzaam langs die wegvakken op en neer te rijden, hoop ik zoveel mogelijk van die padden te zien en veilig over te zetten", zegt De Jonge. "Als ik dat lopend zou doen, gaat dat te traag en mis ik de meeste dieren." De paddentrek en ook de trek van watersalamanders komt op gang zodra het 's nachts een graad of zes is. "Dan kruipen de dieren uit hun winterse schuilplekken in het bos en trekken naar de poelen waar ze zich voortplanten. Ik heb daar wel veel respect voor", zegt de Jonge. "Een hele winter niet eten en dan met een lege maag op weg naar de paarplekken en daarná pas weer beginnen met eten ..."

Het zijn waarschijnlijk de stilste gaaien van Nederland. De vogels bouwen hun nest in het zonnescherm van de Haagse Theo de Nooij. Hij volgt het nest nu voor het vierde jaar en hij houdt elke dag een dagboekje bij. "Het is fantastisch om te zien hoe dat allemaal verloopt. Elk jaar zit er dezelfde periode tussen het nest bouwen en het ei, uitkomen van het ei en uitvliegen, zo wonderlijk mooi!" Ook timede hij het aantal voedselvluchten: “De aanvliegfrequentie bereikte zijn hoogtepunt een paar dagen voor dat de kuikens uitvlogen met 32 getelde vluchten in 11 uur tijd.”

Het begon allemaal in 2016 toen Theo allerlei takjes op zijn balkon aantrof. Al snel begreep hij dat er sprake was van nestbouw, twee gaaien vlogen af en aan met takjes, die vaker wel dan niet door het zonnescherm heen vielen. Het duurt dan ook lang voordat er sprake is van een goed nest. Een nest op een zonnescherm onder een balustrade, op 25 meter hoogte! Naast het dagboek heeft Theo ook de hele geschiedenis van zijn gaaien op de gevoelige plaat weten vast te leggen.

Het nieuwste boek van stadsecoloog Martin Melchers heet Geluksvogel, een kleine biografie van de Amsterdamse natuur. Maar het zou net zo goed een autobiografie genoemd kunnen worden, want het is een enthousiast verslag van 70 jaar ontmoetingen met dieren en mensen in de stad. Omdat hij er nog net zoveel van geniet als vroeger noemt hij zichzelf als een geluksvogel.

In november ontving Melchers de prestigieuze Heimans en Thijsse prijs. 'Als autodidact heeft hij zich ontwikkeld tot een vooraanstaand Amsterdams stadsecoloog en een belangrijk pleitbezorger voor de natuur in het urbane milieu. Zijn activiteiten hebben in belangrijke mate bijgedragen aan het toenemend besef van de betekenis van natuur in de stad', aldus de jury. Naast Melchers hebben ook bioloog Ton Lenders en milieuactivist Johan Vollenbroek Heimans en Thijsse prijs gewonnen dit jaar.