Tijs Goldschmidt: Een man stinkt een beetje

In Mexicaanse grotten die vol water staan komen vissen voor. Ze heten holenzalmen en zien er net zo bescheten uit als stadsmensen die nooit in de zon komen. Doordat ze al een miljoen jaar in die grotten leven verloren ze veel van hun pigment. Maar dat niet alleen, ze zijn ook
blind. Use it or lose it is een oude voorspelling van de darwinisten die ook in dit geval opgaat. Wanneer ogen niets bijdragen aan het vangen van prooien, het signaleren van belagers, of het ontwijken van obstakels dan zullen ze op de lange duur verdwijnen. Want een complex zintuig als een oog in goede staat houden vereist energie en die kan bij deze grotvissen nuttiger worden besteed aan het perfectioneren van andere detectiesystemen. De blinde grotvis wordt de kleinste drukverschillen in het hem omringende water gewaar en weet zo een mentale kaart van zijn omgeving te fabriceren die verbluffend gedetailleerd is. Net zoals een blinde gevoeliger wordt voor geluiden en beschikt over een fijnzinniger tastzin dan een ziende, compenseert de grotvis zijn blindheid door andere zintuigen sterker te ontwikkelen. Blinde grotvissen hebben dus niets van botsautootjes op een kermis, maar zijn uitstekend in staat elkaar, rovers, en gesteente te vermijden. Kijk je naar de ontwikkeling van het embryo van de grotvis van bevrucht ei tot volwassen dier dan blijkt dat het oog nog altijd wordt aangelegd met haast gretig enthousiasme. Het lijkt wel of het echt zin heeft om iets te gaan zien als het eenmaal klaar zal zijn, maar helaas, alle moeite is vergeefs. Op zeker moment wordt de ontwikkeling gestaakt. Afgelopen jaar werd bekend dat als je blinde grotvissen uit verschillende grotten met elkaar kruist, de jongen weer kunnen zien. Min maal min is plus, geldt kennelijk ook voor het oog van de blinde grotvis. In verschillende grotten waren bij het degeneratieproces van ziende tot blinde vis andere mutaties betrokken, maar als je nu exemplaren van verschillende herkomst met elkaar kruist dan kunnen de jongen weer wat hun voorouders honderdduizenden jaren niet meer konden: zien.
De bioloog en dichter Dick Hillenius schreef eens over paarden dat ze aan de binnenkant van hun poten vreemde hoornachtige wratten bezitten die geen functie hebben. Het zouden wel eens de rudimenten van geurstofklieren kunnen zijn. Om dat te onderzoeken werd er wat van de hoornwratten afgeschraapt. Na dit schraapsel te hebben verhit liet men de damp in de richting van de paarden waaien. Die raakten in staat van hevige opwinding alsof ze een taal hoorden en verstonden die in miljoenen jaren niet meer gesproken was.
Je vraagt je af of er door de globalisering bij mensen niet ook dergelijke regeneratieverschijnselen plaatsvinden. Hebben de kinderen van een Chinese man en een Zweedse vrouw ineens weer plaats voor hun verstandskiezen? Er wordt wel beweerd dat de het menselijk reukvermogen zo belazerd is vergeleken met dat van veel andere zoogdieren doordat onze symbiose met de hond al een eeuwigheid duurt. Dankzij hun perfecte speurneuzen zouden mensen toe kunnen met een gebrekkig reukvermogen. Zijn de neuzen van moslims, die doorgaans niet veel van honden moeten hebben, soms beter ontwikkeld dan die van hondenliefhebbers? Die ruiken ten slotte alleen hun eigen hond nog. En hoe zit het met de verschillen tussen de geslachten? Vergeleken bij vrouwen ruiken mannen slecht. De neus van een vrouw verhoudt zich tot die van een man als het oog van de ziende tot de blinde grotvis. Komt dat doordat traditioneel de mannen met die honden gingen jagen, terwijl de vrouwen thuis op eigen kracht verder roken? Is het daarom dat vrouwen in alle talen, vergeten of niet vergeten, al een miljoen jaar zeggen: ‘je stinkt een beetje,’ terwijl een man tegen zijn hond zegt: ‘een beetje man stinkt.’        

©2008 Tijs Goldschmidt