Robbert Dijkgraaf: Meer van hetzelfde

We maken ons zorgen dat de driekleurige gifkikker in het tropische regenwoud van de Amazone verdwijnt, maar hoe is het eigenlijk gesteld met de biodiversiteit van ons eigen leven? “Less is more” zei de architect Mies van der Rohe. Maar in deze tijd, waarin steeds meer kan en mag, geldt vreemd genoeg het omgekeerde: meer lijkt juist minder te geven, of beter gezegd: meer van hetzelfde.

De grote grijsoorvleermuis, de Noordse woelmuis, de kortsnavelboomkruiper en de velduil staan op uitsterven, maar ondertussen leven er in Nederland zo’n 100 miljoen kippen, dat zijn er zes voor ieder van ons. In de hele wereld zijn er 35 miljard exemplaren van de Gallus gallus domesticus. Als we de arme haantjes meetellen worden er per jaar zo’n 70 miljard hoenders geslacht. Dat is een hoop gekakel. Geen van de andere tienduizenden vogelsoorten mag zich in zo’n grote populatie verheugen. In het vrije veld is de recordhouder de Afrikaanse roodbekwever – u kent hem wel –  met “slechts” 1,5 miljard exemplaren van dit kleine vogeltje. Hier zien we de ware succesformule voor een diersoort: zorg dat er een sateetje van je gemaakt kan worden. Vraag dat maar eens aan de 15 miljoen varkens in Nederland. Als dier heb je niet alleen te lijden van de mens, je hebt ook zijn hulp hard nodig hebt om de top van de populatiepiramide te bereiken. Een succesvol dier is een lekker dier.

Wat voor de natuur geldt, geldt ook voor de cultuur. Het moet vooral gemakkelijk weg eten, licht verteerbaar zijn en voorverpakt in de winkel liggen. De boekenlijsten worden gedomineerd door een paar bestsellers, vaak van een beperkt literair gehalte. Denk aan de miljoen exemplaren die van Komt een vrouw bij de dokter zijn verkocht verkocht. Wereldwijd zijn van de avonturen van Harry Potter meer dan 500 miljoen boeken. Als je die allemaal achterelkaar legt, kun je twee keer de wereld om. Een blockbuster-film als Avatar verdiende wereldwijd 3 miljard dollar en is door een miljard mensen bekeken. De gemiddelde wereldburger drinkt honderd glazen Coca Cola per jaar, een stuwmeer van 100 miljard literflessen.

Ik kan zo nog wel even doorgaan. De vijf miljoen mensen die naar Boer zoekt vrouw kijken. Auto’s die er allemaal hetzelfde uitzien. Kranten die steeds meer op elkaar gaan lijken. Het oprukkende Engels en de verdwijnende kleine talen. Politici die zich laten leiden door de opiniepeilingen. Het wordt druk, heel erg druk in het midden. Overal om ons heen zien we diversiteit onder druk staan. Niet alleen het regenwoud wordt plat gewalst, ook de kleinschalige cultuur verdwijnt, van dichtbundel tot blaaskwintet.

Wat is er tegen al deze verschraling te doen? Een blik op de geschiedenis leert dat voor de bevordering van diversiteit instituties cruciaal zijn, of het nu universiteiten, bibliotheken, musea, omroepen of het Wereld Natuur Fonds zijn. Verscheidenheid moet georganiseerd worden, gestimuleerd en beschermd, niet alleen in het regenwoud, maar ook in de wetenschap, in de kunst en in de media. Juist in een tijd waarin de overheid zicht terugtrekt en de markt zich uitbreid, is dat een belangrijk punt. Iemand moet zich over de biodiversiteit ontfermen, zowel in de natuur als in de cultuur. Want overgeleverd aan de bulldozers van de markt, gaat alles behalve de bestseller en de blockbuster, het kijkcijferkanon en de kip, de weg van de driekleurige gifkikker.

Foto: Henk Thomas